autor: |
Adam Mickiewicz |
tytuł: |
“Konrad Wallenrod” |
rodzaj literacki: |
utwór synkretyczny (łączy w sobie elementy dramatyczne, liryczne i epickie) |
gatunek literacki: |
powieść poetycka |
data wydania: |
1828 r. |
epoka literacka: |
romantyzm |
miejsce wydania: |
Petersburg |
czas akcji: |
lata dziewięćdziesiąte XIV wieku |
miejsce akcji: |
zamek królewski w Malborku |
geneza: |
Utwór powstał w latach 1825 — 1827. Adam Mickiewicz przebywał wówczas na zsyłce w głębi Rosji. Autor pozna wtedy dekabrystów (uczestników nieudanego spisku zmierzającego do obalenia caratu). Nabrał przekonania, że otwarta walki i spiski są skazane na niepowodzenie, dlatego zastanawiał się, czy można skorzystać z podstępu. |
problematyka: |
Głównym problemem w powieści jest rozwiązanie moralnego dylematu, czy można posłużyć się podstępem, aby osiągnąć upragniony cel, jakim jest obrona ojczyzny. Adam Mickiewicz wykreował postać “szlachetnego zbrodniarza”, który w myśl zasady, że “cel uświęca środki” dopuszcza się zdrady, aby ratować ojczyznę. Całość tekstu nie jest pochwałą zdradzieckiego czynu, gdyż autor przedstawia moralne koszty spiskowania (strata rodziny, alkoholizm, samobójstwo). Mówimy w tym przypadku o tragizmie romantycznym. Bohater musi dokonać wyboru między dwoma wartościami, między etyką (etos rycerski) a patriotyzmem. Mickiewicz porusza także temat roli poety w narodzie, jako świadka historii. |
typ narracji: |
synkretyzm narracyjny (narrator trzecioosobowy, odautorski, funkcje opowiadaczy w powieści pełnią również Halban, bracia zakonni i sam Konrad) |
język: |
Utwór został napisany wierszem. Język jest nacechowany lirycznie, ponadto Mickiewicz podejmuje próbę oddania w języku polskim rytmu heksametru greckiego |
bohaterowie: |
Wolter Alf, czyli Konrad Wallenrod — tajemniczy cudzoziemiec, mężny, silny, ceniący ubóstwo i skromność, gardził pokusami świata doczesnego. Był znany ze zmiennych humorów, jak również cnót chrześcijańskich. Starał się, jak najdłużej utrzymać pokój z Litwą. Halban — przyjaciel Konrada Wallenroda, litewski wajdelota, śpiewak i poeta ludowy służący w zamku krzyżackim. Po śmierci Konrada Wallenroda postanowił pamięć o nim zachować w swoich pieśniach. Pustelnica w wieży — Aldona, piękna córka Kiejstuta i żona Waltera Alfa. W poszukiwaniu męża dociera do Malborka. Tam, na jej prośbę zostaje zamurowana w wieży i umiera jako pustelnica, w tym samym momencie, co Wallenrod. |
streszczenie: |
Wstęp precyzuje czas i miejsce wydarzeń, przedstawia przygraniczne konflikty niemiecko — litewskie. Przed laty zakon krzyżacki nawracał pogan. Niemen pełni funkcję naturalnej granicy oddzielającej Litwinów od Krzyżaków. Natomiast akcja powieści rozpoczyna się zebraniem w Malborku krzyżaków, których zadaniem jest dokonanie wyboru Wielkiego Mistrza. Kandydatem o największych zasługach w walce z pogaństwem jest Konrad Wallenrod, cudzoziemiec. Jego największym i jedynym przyjacielem jest mnich, o imieniu Halban. Słychać śpiew pustelnicy — kobiety, która 10 lat temu sama kazała się zamurować w wieży. Jej śpiew uznany jest za wróżbę lub znak od Boga, wskazujący na to, że to właśnie Konrad powinien zostać Mistrzem Zakonu. I tak też się stało. Konrad Wallenrod, pomimo nacisków ze strony rycerzy krzyżackich, nie decyduje się na podjęcie działań zbrojnych wobec osłabionej wewnętrznie Litwy (przez konflikt Witolda z Jagiełłą). Każdego dnia Konrad, stając pod wieżą pustelnicy, prowadzi z nią rozmowy o doświadczaniu nieszczęśliwej miłości. Opowieść narratora w tym miejscu zostaje przerwana przez “Pieśń z wieży”, którą wykonuje pustelnica. Tekst opowiada o przeszłości tej kobiety. Dowiadujemy się, że był ona córką władcy litewskiego, jako młoda dziewczyna zakochała się w pewnym tajemniczym mężczyźnie, którego wkrótce poślubiła. Konrad natomiast zwierza się jej, że jego przyjaciel Halban nakłania go do zemsty, odnosi się również do swojej przeszłości. Na zamku jest uczta na cześć Witolda, który zdradził Litwę i wstąpił do zakonu krzyżackiego. W czasie jej trwania różni śpiewacy prezentują swoje wokalne umiejętności. Największy podziw budzi występ starego wajdelota, który wykonuje pieśń o losach Waltera Alfa. Na prośbę Konrada śpiewa po litewsku “Pieśń wajdeloty” (o wartości poezji), na następnie “Powieść wajdeloty”. Na podstawie tekstu pieśni, czytelnik poznaje losy Waltera Alfa. Był on Litwinem, którego w dzieciństwie porwali Niemcy. Walter wychował się na dworze Wielkiego Mistrza Winrycha. Mistrz opiekował się chłopcem, ale ten znacznie bliższe relacje miał z wajdelotą o imieniu Halban, który zaszczepił w nim miłość do ojczyzny — Litwy. Podczas bitwy, chłopiec i Halban trafili do niewoli litewskiej na dwór Kiejstuta. Alf zakochał się z wzajemnością w córce litewskiego władcy Aldonie i pojął ją za żonę. Niestety ich spokój i szczęście zakłócały ciągłe najazdy krzyżackie na Litwę. Wówczas Alf zdecydował zawalczyć z wrogiem „od wewnątrz”. Walter opuścił Aldonę. W tym miejscu pieśń cichnie. Uczestnicy uczty odkrywają, że starym wajdelotą jest Halban.
Konrad bezskutecznie usiłował zapobiec wojnie. Witold zrywa swój sojusz z zakonem. Konrad dowodzi nieudolnie i ucieka z pola bitwy. W Malborku odbywa się potajemny sąd, Wielki Mistrz zostaje zdemaskowany. Śledztwo wykazało, że niegdyś był giermkiem hrabiego Konrada Wallenroda, a po zamordowaniu go, podszył się pod niego. Następnie powrócił do Europy, zaskarbił sobie uznanie wśród rycerzy i został Mistrzem Zakonu Krzyżackiego. Trybunał wydał wyrok na mistrza za zabójstwo i zdradę. Konrad Wallenrod trafia pod wieżę pustelnicy. Kobieta w wieży to jego żona, Aldona. Konrad proponuje jej wspólną ucieczkę z Malborka, ale ona nie godzi się na to, z uwagi na to, że każde z nich się bardzo zmieniło, a od ich rozstania minęło wiele czasu. Konrad decyduje się wypić kielich z trucizną przed przybyciem zakonników, mających wykonać wyrok śmierci. Wallenrod umiera. Jednocześnie w wieży umiera także jego pogrążona w rozpaczy żona. Halban obiecuje, że będzie głosił w pieśniach sławę czynów Alfa. |
style/kierunki: |
|
symbolika: |
Konrad Wallenrod — symbol bezgranicznego poświęcenia się dla ojczyzny. Arka Przymierza — symbol pojawiający się w pieśni wykonywanej przez Halbana |
motywy literackie: |
|
konteksty: |
|
co jeszcze się omawia przy tej lekturze? |
wallenrodyzm — postawa człowieka, którego obok cech typowych dla każdego z bohaterów romantycznych, takich jak: samotność, indywidualizm, nieszczęśliwa miłość, bunt, duma, samobójcza śmierć, charakteryzuje szczególny sposób postępowania. Wallenrodyzm wskazuje na silną relację jednostki z ojczyzną, przedstawia walkę w obronie szlachetnych, patriotycznych wartości, ale korzysta w tym celu z niewłaściwych pod względem moralnym środków, czyli ze zdrady, kłamstwa, podstępu. maska historyczna, historyzm — ukazuje treść współczesną i osadza ją w realiach dawnych np. średniowiecza, by uniknąć cenzury, w przedmowie wielokrotnie podkreśla, że tekst odnosi się do tego, co minione; nazywa tekst powieścią historyczną z dziejów litewskich i pruskich, w rzeczywistości jest to powieść poetycka poetyka maski — bohater nieustannie odgrywa rolę na scenie życia — motyw theatrum mundi, on przywdziewa maskę świadomie, więc w świecie przedstawionym nie są znane jego szczere intencje; Konrad nieustannie nosi maskę Krzyżaka, który prowadzić ma wojnę Litwą, a w rzeczywistości nienawidzi Zakonu i chce doprowadzić do jego zguby. Nieustannie musi trwać w roli. Jest zatem lisem. motto — pochodzi z “Księcia” Machiavellego: trzeba być wilkiem i lisem, czyli w walce o idee, na której nam zależy, wszystkie chwyty są dozwolone bohater to jednocześnie Konrad Wallenrod i Walter Alf bohater bajroniczny — buntownik, żyje z wyrzutami sumienia |
tragizm Konrada |
|
wartości Konrada |
|
motyw wyboru |
|
skutki różnych decyzji |
cierpienie (umrze z rozpaczy)
|