autor:

Adam Mic­kie­wicz

tytuł:

“Kon­rad Wallenrod”

rodzaj lite­rac­ki:

utwór syn­kre­tycz­ny (łączy w sobie ele­men­ty dra­ma­tycz­ne, lirycz­ne i epickie)

gatu­nek literacki:

powieść poetyc­ka

data wyda­nia:

1828 r.

epo­ka literacka:

roman­tyzm

miej­sce wydania:

Peters­burg

czas akcji:

lata dzie­więć­dzie­sią­te XIV wieku 

miej­sce akcji:

zamek kró­lew­ski w Malborku

gene­za:

Utwór powstał w latach 1825 — 1827. Adam Mic­kie­wicz prze­by­wał wów­czas na zsył­ce w głę­bi Rosji. Autor pozna wte­dy deka­bry­stów (uczest­ni­ków nie­uda­ne­go spi­sku zmie­rza­ją­ce­go do oba­le­nia cara­tu). Nabrał prze­ko­na­nia, że otwar­ta wal­ki i spi­ski są ska­za­ne na nie­po­wo­dze­nie, dla­te­go zasta­na­wiał się, czy moż­na sko­rzy­stać z podstępu. 

pro­ble­ma­ty­ka:

Głów­nym pro­ble­mem w powie­ści jest roz­wią­za­nie moral­ne­go dyle­ma­tu, czy moż­na posłu­żyć się pod­stę­pem, aby osią­gnąć upra­gnio­ny cel, jakim jest obro­na ojczy­zny. Adam Mic­kie­wicz wykre­ował postać “szla­chet­ne­go zbrod­nia­rza”, któ­ry w myśl zasa­dy, że “cel uświę­ca środ­ki” dopusz­cza się zdra­dy, aby rato­wać ojczy­znę. Całość tek­stu nie jest pochwa­łą zdra­dziec­kie­go czy­nu, gdyż autor przed­sta­wia moral­ne kosz­ty spi­sko­wa­nia (stra­ta rodzi­ny, alko­ho­lizm, samo­bój­stwo). Mówi­my w tym przy­pad­ku o tra­gi­zmie roman­tycz­nym. Boha­ter musi doko­nać wybo­ru mię­dzy dwo­ma war­to­ścia­mi, mię­dzy ety­ką (etos rycer­ski) a patrio­ty­zmem. Mic­kie­wicz poru­sza tak­że temat roli poety w naro­dzie, jako świad­ka historii.

typ nar­ra­cji:

syn­kre­tyzm nar­ra­cyj­ny (nar­ra­tor trze­cio­oso­bo­wy, odau­tor­ski, funk­cje opo­wia­da­czy w powie­ści  peł­nią rów­nież Hal­ban, bra­cia zakon­ni i sam Konrad)

język:

Utwór został napi­sa­ny wier­szem. Język jest nace­cho­wa­ny lirycz­nie, ponad­to Mic­kie­wicz podej­mu­je pró­bę odda­nia w języ­ku pol­skim ryt­mu hek­sa­me­tru greckiego

boha­te­ro­wie:

Wol­ter Alf, czy­li Kon­rad Wal­len­rod — tajem­ni­czy cudzo­zie­miec, męż­ny, sil­ny, cenią­cy ubó­stwo i skrom­ność, gar­dził poku­sa­mi świa­ta docze­sne­go. Był zna­ny ze zmien­nych humo­rów, jak rów­nież cnót chrze­ści­jań­skich. Sta­rał się, jak naj­dłu­żej utrzy­mać pokój z Litwą.


Hal­ban — przy­ja­ciel Kon­ra­da Wal­len­ro­da, litew­ski waj­de­lo­ta, śpie­wak i poeta ludo­wy słu­żą­cy w zam­ku krzy­żac­kim. Po śmier­ci Kon­ra­da Wal­len­ro­da posta­no­wił pamięć o nim zacho­wać w swo­ich pieśniach. 


Pustel­ni­ca w wie­ży — Aldo­na, pięk­na cór­ka Kiej­stu­ta i żona Wal­te­ra Alfa. W poszu­ki­wa­niu męża docie­ra do Mal­bor­ka. Tam, na jej proś­bę zosta­je zamu­ro­wa­na w wie­ży i umie­ra jako pustel­ni­ca, w tym samym momen­cie, co Wallenrod. 

stresz­cze­nie: 

Wstęp pre­cy­zu­je czas i miej­sce wyda­rzeń, przed­sta­wia przy­gra­nicz­ne kon­flik­ty nie­miec­ko — litew­skie. Przed laty zakon krzy­żac­ki nawra­cał pogan. Nie­men peł­ni funk­cję natu­ral­nej gra­ni­cy oddzie­la­ją­cej Litwi­nów od Krzyżaków. 


Nato­miast akcja powie­ści roz­po­czy­na się zebra­niem w Mal­bor­ku krzy­ża­ków, któ­rych zada­niem jest doko­na­nie wybo­ru Wiel­kie­go Mistrza. Kan­dy­da­tem o naj­więk­szych zasłu­gach w wal­ce z pogań­stwem jest Kon­rad Wal­len­rod, cudzo­zie­miec. Jego naj­więk­szym i jedy­nym przy­ja­cie­lem jest mnich, o imie­niu Hal­ban. Sły­chać śpiew pustel­ni­cy — kobie­ty, któ­ra 10 lat temu sama kaza­ła się zamu­ro­wać w wie­ży. Jej śpiew uzna­ny jest za wróż­bę lub znak od Boga, wska­zu­ją­cy na to, że to wła­śnie Kon­rad powi­nien zostać Mistrzem Zako­nu. I tak też się stało. 


Kon­rad Wal­len­rod, pomi­mo naci­sków ze stro­ny ryce­rzy krzy­żac­kich, nie decy­du­je się na pod­ję­cie dzia­łań zbroj­nych wobec osła­bio­nej wewnętrz­nie Litwy (przez kon­flikt Witol­da z Jagieł­łą). Każ­de­go dnia Kon­rad, sta­jąc pod wie­żą pustel­ni­cy, pro­wa­dzi z nią roz­mo­wy o doświad­cza­niu nie­szczę­śli­wej miłości. 


Opo­wieść nar­ra­to­ra w tym miej­scu zosta­je prze­rwa­na przez “Pieśń z wie­ży”, któ­rą wyko­nu­je pustel­ni­ca. Tekst opo­wia­da o prze­szło­ści tej kobie­ty. Dowia­du­je­my się, że był ona cór­ką wład­cy litew­skie­go, jako mło­da dziew­czy­na zako­cha­ła się w pew­nym tajem­ni­czym męż­czyź­nie, któ­re­go wkrót­ce poślu­bi­ła. Kon­rad nato­miast zwie­rza się jej, że jego przy­ja­ciel Hal­ban nakła­nia go do zemsty, odno­si się rów­nież do swo­jej przeszłości. 


Na zam­ku jest uczta na cześć Witol­da, któ­ry zdra­dził Litwę i wstą­pił do zako­nu krzy­żac­kie­go. W cza­sie jej trwa­nia róż­ni śpie­wa­cy pre­zen­tu­ją swo­je wokal­ne umie­jęt­no­ści. Naj­więk­szy podziw budzi występ sta­re­go waj­de­lo­ta, któ­ry wyko­nu­je pieśń o losach Wal­te­ra Alfa. Na proś­bę Kon­ra­da śpie­wa po litew­sku “Pieśń waj­de­lo­ty” (o war­to­ści poezji), na następ­nie “Powieść waj­de­lo­ty”. Na pod­sta­wie tek­stu pie­śni, czy­tel­nik pozna­je losy Wal­te­ra Alfa. Był on Litwi­nem, któ­re­go w dzie­ciń­stwie porwa­li Niem­cy. Wal­ter wycho­wał się na dwo­rze Wiel­kie­go Mistrza Win­ry­cha. Mistrz opie­ko­wał się chłop­cem, ale ten znacz­nie bliż­sze rela­cje miał z waj­de­lo­tą o imie­niu Hal­ban, któ­ry zaszcze­pił w nim miłość do ojczy­zny — Litwy. Pod­czas bitwy, chło­piec i Hal­ban tra­fi­li do nie­wo­li litew­skiej na dwór Kiej­stu­ta. Alf zako­chał się z wza­jem­no­ścią w cór­ce litew­skie­go wład­cy Aldo­nie i pojął ją za żonę. Nie­ste­ty ich spo­kój i szczę­ście zakłó­ca­ły cią­głe najaz­dy krzy­żac­kie na Litwę. Wów­czas Alf zde­cy­do­wał zawal­czyć z wro­giem „od wewnątrz”. Wal­ter opu­ścił Aldo­nę. W tym miej­scu pieśń cich­nie. Uczest­ni­cy uczty odkry­wa­ją, że sta­rym waj­de­lo­tą jest Halban. 

 

Kon­rad bez­sku­tecz­nie usi­ło­wał zapo­biec woj­nie. Witold zry­wa swój sojusz z zako­nem. Kon­rad dowo­dzi nie­udol­nie i ucie­ka z pola bitwy. W Mal­bor­ku odby­wa się pota­jem­ny sąd, Wiel­ki Mistrz zosta­je zde­ma­sko­wa­ny. Śledz­two wyka­za­ło, że nie­gdyś był gierm­kiem hra­bie­go Kon­ra­da Wal­len­ro­da, a po zamor­do­wa­niu go, pod­szył się pod nie­go. Następ­nie powró­cił do Euro­py, zaskar­bił sobie uzna­nie wśród ryce­rzy i został Mistrzem Zako­nu Krzy­żac­kie­go. Try­bu­nał wydał wyrok na mistrza za zabój­stwo i zdradę. 


Kon­rad Wal­len­rod tra­fia pod wie­żę pustel­ni­cy. Kobie­ta w wie­ży to jego żona, Aldo­na. Kon­rad pro­po­nu­je jej wspól­ną uciecz­kę z Mal­bor­ka, ale ona nie godzi się na to, z uwa­gi na to, że każ­de z nich się bar­dzo zmie­ni­ło, a od ich roz­sta­nia minę­ło wie­le cza­su. Kon­rad decy­du­je się wypić kie­lich z tru­ci­zną przed przy­by­ciem zakon­ni­ków, mają­cych wyko­nać wyrok śmier­ci. Wal­len­rod umie­ra. Jed­no­cze­śnie w wie­ży umie­ra tak­że jego pogrą­żo­na w roz­pa­czy żona. Hal­ban obie­cu­je, że będzie gło­sił w pie­śniach sła­wę czy­nów Alfa. 

style/kierunki: 

  • utwór syn­kre­tycz­ny — łączy ele­men­ty róż­nych gatun­ków literackich 

  • achro­no­lo­gicz­ność — zabu­rze­nia chro­no­lo­gii zdarzeń

  • inwer­sje cza­so­we — zmia­ny kolej­no­ści ele­men­tów w fabule

  • licz­ne retro­spek­cje — wspo­mnie­nia z przeszłości

  • epi­zo­dycz­ność (frag­men­ta­rycz­ność) — ist­nie­ją “luki czasowe”

  • tajem­ni­czość — cha­rak­te­ry­stycz­na dla epo­ki średniowiecza

  • nace­cho­wa­nie liryczne

  • zasto­so­wa­nie zasad ryt­mu hek­sa­me­tru greckiego 

sym­bo­li­ka:

Kon­rad Wal­len­rod — sym­bol bez­gra­nicz­ne­go poświę­ce­nia się dla ojczyzny.

Arka Przy­mie­rza — sym­bol poja­wia­ją­cy się w pie­śni wyko­ny­wa­nej przez Halbana

moty­wy literackie:

  • zdra­da — w utwo­rze zosta­ła przed­sta­wio­na jako narzę­dzie wal­ki z wrogiem

  • miłość — uczu­cie łączą­ce Aldo­nę i Kon­ra­da Wal­len­ro­da jest tra­gicz­ne i niespełnione

  • samo­bój­stwo — Kon­rad Wal­len­rod popeł­nia je po tym, jak zosta­je na nie­go wyda­ny wyrok śmier­ci i pod wpły­wem słów Aldo­ny, któ­ra odma­wia wspól­nej uciecz­ki z Mal­bor­ka i bycia razem

  • ojczy­zna — dla jej dobra głów­ny boha­ter rezy­gnu­je z wła­sne­go szczę­ścia i decy­du­je się na zdradę 

  • dom — poczu­cie bez­pie­czeń­stwa i szczę­ścia, dla głów­ne­go boha­te­ra domem była Litwa, jego ojczyzna

  • twór­czość lite­rac­ka — ogrom­na rola poezji i jej wpływ na pamięć miesz­kań­ców o losach wła­sne­go kra­ju i jego bohaterach

  • Niem­cy — naród nace­cho­wa­ny chci­wo­ścią i pogar­dą dla Litwinów

  • rola nauczy­cie­la  — Hal­ba­na, któ­ry pie­lę­gnu­je w boha­te­rze patrio­tyzm i wolę walki

  • rola pie­śni i pie­śnia­rza — mora­ły są zawar­te w powie­ściach i opo­wie­ściach ludowych 

kon­tek­sty:

  • sce­na 4 z aktu III “Kor­dia­na” Juliu­sza Słowackiego

  • wiersz Cze­sła­wa Miło­sza “Któ­ry skrzyw­dzi­łeś” — podob­ne przed­sta­wie­nie roli poety (straż­nik historii)

  • Maria Janion “Życie pośmiert­ne Kon­ra­da Wallenroda”

  • dzie­ło Mic­kie­wi­cza było dwu­krot­nie adap­to­wa­ne na potrze­by ope­ry — w 1874 r. (“I Litu­ani”) oraz w 1885 r. (“Kon­rad Wal­len­rod”, W. Żeleńskiego)

  • ”Ksią­żę” Nico­lo Machia­vel­le­go — mot­to utwo­ru mówi o dopusz­cza­nie do zdra­dy, jeśli słu­ży wyż­szym celom

co jesz­cze się oma­wia przy tej lekturze? 

wal­len­ro­dyzm — posta­wa czło­wie­ka, któ­re­go obok cech typo­wych dla każ­de­go z boha­te­rów roman­tycz­nych, takich jak: samot­ność, indy­wi­du­alizm, nie­szczę­śli­wa miłość, bunt, duma, samo­bój­cza śmierć, cha­rak­te­ry­zu­je szcze­gól­ny spo­sób postę­po­wa­nia. Wal­len­ro­dyzm wska­zu­je na sil­ną rela­cję jed­nost­ki z ojczy­zną, przed­sta­wia wal­kę w obro­nie szla­chet­nych, patrio­tycz­nych war­to­ści, ale korzy­sta w tym celu z nie­wła­ści­wych pod wzglę­dem moral­nym środ­ków, czy­li ze zdra­dy, kłam­stwa, podstępu.

maska histo­rycz­na, histo­ryzm — uka­zu­je treść współ­cze­sną i osa­dza ją w realiach daw­nych np. śre­dnio­wie­cza, by unik­nąć cen­zu­ry, w przed­mo­wie wie­lo­krot­nie pod­kre­śla, że tekst odno­si się do tego, co minio­ne; nazy­wa tekst powie­ścią histo­rycz­ną z dzie­jów litew­skich i pru­skich, w rze­czy­wi­sto­ści jest to powieść poetycka 

poety­ka maski — boha­ter nie­ustan­nie odgry­wa rolę na sce­nie życia — motyw the­atrum mun­di, on przy­wdzie­wa maskę świa­do­mie, więc w świe­cie przed­sta­wio­nym nie są zna­ne jego szcze­re inten­cje; Kon­rad nie­ustan­nie nosi maskę Krzy­ża­ka, któ­ry pro­wa­dzić ma woj­nę Litwą, a w rze­czy­wi­sto­ści nie­na­wi­dzi Zako­nu i chce dopro­wa­dzić do jego zgu­by. Nie­ustan­nie musi trwać w roli. Jest zatem lisem.

mot­to — pocho­dzi z “Księ­cia” Machia­vel­le­go: trze­ba być wil­kiem i lisem, czy­li w wal­ce o idee, na któ­rej nam zale­ży, wszyst­kie chwy­ty są dozwo­lo­ne boha­ter to jed­no­cze­śnie Kon­rad Wal­len­rod i Wal­ter Alf

boha­ter baj­ro­nicz­ny — bun­tow­nik, żyje z wyrzu­ta­mi sumienia


tra­gizm Konrada

  • poświę­ca spo­koj­ne życie na rzecz walki

  • rezy­gnu­je z miło­ści i związ­ku z Aldoną

  • rezy­gnu­je z eto­su rycer­skie­go, w któ­rym został wycho­wa­ny — jest zdrajcą

  • wysłał  na śmierć tysią­ce zakon­ni­ków, któ­rzy go wycho­wy­wa­li i dobrze trak­to­wa­li; praw­do­po­dob­nie zabił praw­dzi­we­go Kon­ra­da Wal­len­ro­da — zatem jest mor­der­cą, dzia­ła prze­ciw­ko moral­no­ści chrześcijańskiej 

  • koń­czy ze sobą — samo­bój­stwo, pod­da­nie się, nie ginie w wal­ce, nie jest to rycer­ska ars moriendi 

war­to­ści Konrada

  • chce znisz­czyć odwiecz­ne­go wro­ga naro­du litewskiego

  • zemsta

  • patrio­tyzm (poświę­ca całe życie, by ura­to­wać kraj spod rąk zakonu)

motyw wybo­ru

  • spo­koj­ne życie VS zemsta

  • miłość do ojczy­zny VS miłość do kobiety

  • być lisem (dzia­łać pod­stę­pem) VS być lwem (wal­czyć otwarcie)

skut­ki róż­nych decyzji

  • ginie śmier­cią samo­bój­czą, ale pozba­wił zakon potę­gi, czym uwol­ni Litwę

  • porzu­ca Aldo­nę, czym ska­zu­je ją na samot­ność i ostatecznie 

cier­pie­nie (umrze z rozpaczy) 

  • cokol­wiek wybie­rze i tak będzie miał wyrzu­ty sumie­nia, jest roz­dar­ty miłość w życiu oso­bi­stym VS ojczyzna