Bohaterowie/postacie „Lalki”

ARYSTOKRACJA:

ksią­żę – ary­sto­kra­ta pozu­ją­cy na patrio­tę i filan­tro­pa, snob uwa­ża­ją­cy szlach­tę i ary­sto­kra­cję za kla­sę wybraną

Iza­be­la Łęc­ka – mło­da, dwu­dzie­sto­pię­cio­let­nia kobie­ta; jej ojciec tra­ci cały mają­tek, więc cho­ciaż nale­ży do ary­sto­kra­cji, to jest pan­ną bez posa­gu; kokie­tu­je swo­ich ado­ra­to­rów, lecz żad­ne­go nie trak­tu­je poważ­nie. Uwa­ża, że mał­żeń­stwo to połą­cze­nie mająt­ków i osób dobrze uro­dzo­nych. Na począt­ku zwią­zek z Wokul­skim wyda­je jej się czymś nie­do­rzecz­nym (jego czer­wo­ne ręce budzą w niej odra­zę), lecz pod wpły­wem opi­nii oto­cze­nia zmie­nia zda­nie. Kie­dy się z nim zarę­cza, stwier­dza, że „jest to ide­al­ny mąż: boga­ty, nie­tu­zin­ko­wy, a nade wszyst­ko czło­wiek gołę­bie­go ser­ca. Nie tyl­ko nie jest zazdro­sny, ale nawet prze­pra­sza za podej­rze­nia”. Łęc­ka jest „nie­po­spo­li­cie pięk­ną kobie­tą. Wszyst­ko w niej było ory­gi­nal­ne i dosko­na­łe. Wzrost wię­cej niż śred­ni, bar­dzo kształt­na figu­ra, buj­ne wło­sy blond z odcie­niem popie­la­tym, nosek pro­sty, usta tro­chę odchy­lo­ne, zęby per­ło­we, ręce i sto­py mode­lo­we. Szcze­gól­ne wra­że­nie robi­ły jej oczy, nie­kie­dy ciem­ne i roz­ma­rzo­ne, nie­kie­dy peł­ne iskier weso­ło­ści, cza­sem jasno­nie­bie­skie i zim­ne jak lód”. Nato­miast według dok­to­ra Szu­ma­na Iza­be­la jest „jak set­ki i tysią­ce innych! Pięk­na, roz­piesz­czo­na, ale bez duszy”. Wokul­ski odkry­wa, że kobie­ta jest kochan­ką Star­skie­go i porzu­ca ją. Po śmier­ci ojca, Toma­sza Łęc­kie­go, ado­ra­to­rzy tra­cą nią zain­te­re­so­wa­nie, a dziew­czy­na wstę­pu­je do zakonu.

Tomasz Łęc­ki – ojciec Iza­be­li, sześć­dzie­się­cio­kil­ku­let­ni ary­sto­kra­ta, któ­ry w mło­do­ści miał ogrom­ny mają­tek, ale go utra­cił razem z posa­giem Iza­be­li; mito­man i para­no­ik, umie­ra na apopleksję.

baro­no­wa Krze­szow­ska – jest mat­ką zmar­łej córecz­ki, w sepa­ra­cji z mężem, choć pod koniec powie­ści godzi się z nim i spła­ca jego dłu­gi; nie prze­pa­da za Łęc­ki­mi i dąży do tego, by kupić ich kamie­ni­cę, co w koń­cu jej się uda­je. Pro­ce­su­je się ze stu­den­ta­mi, loka­to­ra­mi kamie­ni­cy; roz­sie­wa plot­ki o Staw­skiej, nie­słusz­nie oskar­ża ją o kra­dzież lal­ki, a póź­niej pro­si ją o wybaczenie.

baron Krze­szow­ski – dzi­wak, snob, hazar­dzi­sta i kobie­ciarz; chce roz­wieść się z żoną; świet­ny strze­lec, poje­dyn­ku­je się z Wokulskim.

pre­ze­so­wa Zasław­ska – mądra, wraż­li­wa ary­sto­krat­ka i filan­trop­ka, jako jedy­na z ary­sto­kra­cji wcie­la w życie idee pozy­ty­wi­stycz­ne; w jej mająt­ku ludziom żyje się dostat­nio i są szczę­śli­wi; jako jedy­na napraw­dę sza­nu­je, podzi­wia i rozu­mie Wokul­skie­go; kie­dyś kocha­ła jego stry­ja, lecz z powo­du róż­nic sta­no­wo-mająt­ko­wych nie mogli być razem. Pro­si więc Wokul­skie­go, by zro­bił dla stry­ja nagro­bek, na któ­rym kie­dyś ona i stryj sia­dy­wa­li; kie­dy umie­ra, Wokul­ski smu­ci się, ale nie uczest­ni­czy w pogrze­bie, by nie zosta­wiać Izabeli.

hra­bi­na Joan­na Karo­lo­wa – sio­stra Toma­sza Łęc­kie­go i ciot­ka Iza­be­li; sta­ra i cynicz­na snob­ka, swa­ta bra­ta­ni­cę ze Star­skim i sta­rym Marszałkiem.

Kazi­mierz Star­ski – zubo­ża­ły ary­sto­kra­ta, któ­ry przez mał­żeń­stwo chce się wzbo­ga­cić; utra­cjusz i bawi­da­mek bez zasad; uwiódł Marian­nę, a ma też romans z Ewe­li­ną Janoc­ką, póź­niej­szą żoną baro­na Dal­skie­go, z Kazi­mie­rą Wąsow­ską i z Iza­be­lą Łęcką.

Kazi­mie­ra Wąsow­ska – uwa­ża, że w świe­cie, w któ­rym kobie­ty wycho­dzą za mąż dla pie­nię­dzy, a nie z miło­ści, mają pra­wo mieć kochan­ków; kokie­te­ria i flirt to dla niej jedy­ne roz­ryw­ki w życiu; uwo­dzi rów­nież Wokul­skie­go, ale ten ją odrzu­ca. Sta­ra się uspra­wie­dli­wić Iza­be­lę przed Wokul­skim, wie­dząc jed­no­cze­śnie, że tych dwo­je wca­le się nie zna.

baron Dal­ski – sta­ry ary­sto­kra­ta żona­ty z Ewe­li­ną Janoc­ką, któ­ra jesz­cze będąc jego narze­czo­ną, zdra­dza­ła go ze Star­skim; poje­dyn­ku­je się z nim i zosta­je ran­ny; osta­tecz­nie roz­wo­dzi się z żoną; współ­pra­cu­je z Wokul­skim, któ­re­go ceni.

Ewe­li­na Janoc­ka – żona Dal­skie­go, za któ­re­go wyszła dla pie­nię­dzy; zdra­dza go ze Star­skim, pusta manipulantka.

Feli­cja Janoc­ka – młod­sza sio­stra Ewe­li­ny, impo­no­wał jej Wokulski. 

Flo­ren­ty­na – zubo­ża­ła ary­sto­krat­ka, kuzyn­ka i przy­ja­ciół­ka Iza­be­li, poma­ga jej ojcu pro­wa­dzić dom, jest przy­chyl­na Wokulskiemu.

Maru­sze­wicz – ma pocho­dze­nie ary­sto­kra­tycz­ne, przy­ja­ciel Krze­szow­skich, zadłu­żo­ny hazar­dzi­sta i oszust, miesz­ka­ją­cy w kamie­ni­cy Łęc­kich; zaini­cjo­wał oskar­że­nie Hele­ny Staw­skiej o kra­dzież lal­ki, nazy­wa Wokul­skie­go parweniuszem.

ZDEKLASOWANA SZLACHTA:

Sta­ni­sław Wokul­ski – kupiec i wła­ści­ciel skle­pu galan­te­ryj­ne­go; mają­tek zawdzię­cza cięż­kiej pra­cy oraz mał­żeń­stwu z wdo­wą po Józe­fie Minc­lu – Mał­go­rza­tą. Za udział w powsta­niu stycz­nio­wym zosta­je zesła­ny do Irkuc­ka na Sybe­rii, odmra­ża tam ręce. Pomna­ża mają­tek, dostar­cza­jąc broń lub zbo­że na woj­nie w Buł­ga­rii i poprzez inte­re­sy z Suzi­nem w Pary­żu. Iza­be­lę Łęc­ką widzi po raz pierw­szy w loży teatral­nej. Od tej chwi­li wszyst­kie swo­je dzia­ła­nia pod­po­rząd­ko­wu­je zdo­by­ciu jej – kupu­je ser­wis i kamie­ni­cę Łęc­kich oraz klacz Krze­szow­skie­go, orga­ni­zu­je pokaz ulu­bio­ne­go akto­ra Iza­be­li, uczy się angiel­skie­go. Sta­ni­sław Wokul­ski to rów­nież filan­trop – poma­ga Marian­nie, pro­sty­tut­ce spo­tka­nej w koście­le, a tak­że opie­ku­je się Hele­ną Staw­ską, jej mat­ką i córecz­ką; wynaj­mu­je adwo­ka­ta, gdy kobie­ta zosta­je nie­słusz­nie oskar­żo­na o kra­dzież: daje jej środ­ki na zało­że­nie wła­sne­go skle­pu; zała­twia pra­cę w War­sza­wie rze­mieśl­ni­ko­wi Węgieł­ko­wi, gdy dowia­du­je się, że jego dom spło­nął. Sta­ni­sław Wokul­ski łączy w sobie cechy roman­ty­ka i pozy­ty­wi­sty. Jako roman­tyk, ide­ali­zu­je uko­cha­ną, a kie­dy pozna­je jej praw­dzi­we obli­cze, wini za wszyst­ko utwo­ry poetów roman­tycz­nych, któ­re czy­tał w mło­do­ści. O roman­tycz­nej natu­rze świad­czy rów­nież pró­ba samo­bój­cza, gdy dowia­du­je się, że Łęc­ka go zdra­dza. Wokul­ski ma rów­nież duszę pozy­ty­wi­sty. Bli­ska jest mu pra­ca u pod­staw, gdy wspie­ra naj­uboż­szych, jest zwo­len­ni­kiem postę­pu, inte­re­su­je się wyna­laz­ka­mi i róż­ne­go rodza­ju odkry­cia­mi, wspie­ra finan­so­wo pro­fe­so­ra Geista, któ­ry chce wyna­leźć metal lżej­szy od powie­trza. Zakoń­cze­nie powie­ści jest otwar­te, nie wie­my, co sta­ło się z Wokul­skim, czy zgi­nął w ruinach zam­ku, czy wyjechał.

Piotr Wokul­ski – ojciec Sta­ni­sła­wa, żyje pro­ce­sem o odzy­ska­nie dóbr rodzin­nych, na któ­ry tra­ci pie­nią­dze swo­je i syna.

Wir­ski – pięć­dzie­się­cio­let­ni rząd­ca, były wła­ści­ciel ziem­ski, brał udział w kam­pa­nii napo­le­oń­skiej; ma żonę i trój­kę dzie­ci; baro­no­wa zwal­nia go, lecz Wokul­ski poma­ga mu zna­leźć nową pracę.

MIESZCZAŃSTWO:

1. POLSKIE

Igna­cy Rzec­ki – przy­ja­ciel Wokul­skie­go, uczest­nik Wio­sny Ludów, wię­zio­ny w Zamo­ściu po powro­cie do kra­ju; „sta­ry subiekt”, któ­ry pro­wa­dzi pamięt­nik, dzię­ki któ­re­mu dowia­du­je­my się o nie­któ­rych wyda­rze­niach i może­my spoj­rzeć na głów­ne­go boha­te­ra z per­spek­ty­wy Rzec­kie­go. Rzec­ki to zwo­len­nik Napo­le­ona, uwiel­bie­nie to wpo­ił mu ojciec; męż­czy­zna był wycho­wa­ny twar­dą ręką, a po śmier­ci ojca szyb­ko musiał doro­snąć, pra­cu­jąc w skle­pie u sta­re­go Minc­la, gdzie czę­sto był łaja­ny; sklep to dla nie­go cały świat; nawet kie­dy Wokul­ski sprze­da­je go, męż­czy­zna pra­cu­je tam za dar­mo; zała­mu­je się, gdy nowy wła­ści­ciel trak­tu­je go jak poten­cjal­ne­go zło­dzie­ja. Rzec­ki ma swo­je przy­zwy­cza­je­nia, pro­wa­dzi notes, w któ­rym ma roz­pi­sa­ny cały har­mo­no­gram dnia; zanie­dbu­je go, dopie­ro gdy zaczy­na mar­twić się o Wokul­skie­go. Choć sam jest zauro­czo­ny Staw­ską, chce zeswa­tać ją z Wokul­skim; jest dobry (obni­ża cenę lal­ki, by Staw­ska mogła ją kupić). Narze­ka na nowy porzą­dek, subiek­tów i anty­se­mi­tyzm, któ­ry coraz czę­ściej docho­dzi do gło­su. Nie wie­rzy w śmierć Wokul­skie­go. Pod koniec powie­ści poru­sza się o lasce, ma pro­ble­my z ser­cem. Umie­ra na zawał ser­ca, gdy zda­je sobie spra­wę, że jest już w skle­pie nie­po­trzeb­ny. Dok­tor Szu­man nazy­wa go „ostat­nim romantykiem”.

Miko­łaj – sta­ry kamer­dy­ner Łęc­kich, jego żona pra­co­wa­ła u nich jako kucharka.

pani Meli­ton – sta­ra pan­na, swat­ka, daw­niej nauczy­ciel­ka, obec­nie sama reko­men­du­je nauczy­ciel­ki; poma­ga Wokulskiemu.

Mra­czew­ski – subiekt w skle­pie Wokul­skie­go, ele­gant i bawi­da­mek; zwol­nio­ny z pra­cy przez Wokul­skie­go; po poby­cie w Moskwie zosta­je socja­li­stą, potem porzu­ca te poglą­dy; poślu­bia Staw­ską, choć wcze­śniej został przez nią odrzucony.

Klejn – subiekt w skle­pie Wokul­skie­go, socja­li­sta i antysemita.

Lisiec­ki – subiekt w skle­pie Wokul­skie­go, bro­da­ty, łysie­ją­cy i zło­śli­wy; anty­se­mi­ta, zosta­je zwol­nio­ny po prze­ję­ciu skle­pu przez Szlang­bau­ma i wyjeż­dża do Rosji.

pani Misie­wi­czo­wa – Jadwi­ga Misie­wi­czo­wa, mat­ka Hele­ny Staw­skiej, wdo­wa, histe­rycz­ka; chce zeswa­tać cór­kę z Wokulskim.

Hele­na Staw­ska – po zagi­nię­ciu męża Ludwi­ka samot­nie wycho­wu­je cór­kę Helu­się i opie­ku­je się mat­ką Jadwi­gą Misie­wi­czo­wą; żyje bar­dzo skrom­nie; zamiesz­ku­je kamie­ni­cę Łęc­kich; zara­bia na życie, ucząc gry na for­te­pia­nie, haftu i języ­ka angiel­skie­go, uwa­ża, że Wokul­ski był­by mężem ide­al­nym, na plot­ki odpo­wia­da, że nie jest kochan­ką Wokul­skie­go, bo on tego nie chce; kobie­ta sta­je się powier­nicz­ką Sta­ni­sła­wa, a ten poma­ga jej, gdy zosta­je nie­słusz­nie oskar­żo­na o kra­dzież lal­ki przez Krze­szow­ską (osta­tecz­nie baro­no­wa ją prze­pra­sza); Wokul­ski uwa­ża, że Staw­ska mogła­by być jego żoną, gdy­by nie kochał Łęc­kiej. Boha­ter poma­ga Staw­skiej w poszu­ki­wa­niach męża i daje jej pie­nią­dze na zało­że­nie wła­sne­go skle­pu. Rzec­ki pró­bu­je ją bez­sku­tecz­nie zeswa­tać z Wokul­skim. Kie­dy oka­zu­je się, że mąż kobie­ty, Ludwik, nie żyje, Staw­ska przyj­mu­je oświad­czy­ny subiek­ta Mra­czew­skie­go. Hele­na Staw­ska to typo­wa kobie­ta epo­ki pozy­ty­wi­zmu; zara­bia na życie pra­cą wła­snych rąk, sama się utrzy­mu­je, pró­bu­jąc zapew­nić lep­szy los swo­jej córce.

Helu­nia Staw­ska – cór­ka Ludwi­ka i Hele­ny Staw­skich, cie­kaw­ska dziew­czy­na zafa­scy­no­wa­na lal­ką Krzeszowskiej.

Ludwik Staw­ski – mąż Hele­ny, uciekł z kra­ju i zmie­nił toż­sa­mość; miesz­kał w Lon­dy­nie i Nowym Jor­ku; zmarł jako Ernest Walter

Szprot – ajent han­dlo­wy, nie­lu­bia­ny przez Rzec­kie­go, odma­wia mu pojedynku

Deklew­ski – fabry­kant powozów

Węgro­wicz – rad­ca, sta­ry zna­jo­my Wokul­skie­go i Rzeckiego

2. NIEMIECKIE:

Franz i Jan Minc­lo­wie – bra­cia, „synow­cy” Jana Minc­la (czy­li Jan Min­cel był ich stry­jem); przez kil­ka lat pro­wa­dzi­li wspól­nie sklep, a następ­nie podzie­li­li się – Franc został na Pod­wa­lu z towa­ra­mi kolo­nial­ny­mi, a Jan otwarł nowy sklep z galan­te­rią i mydłem; gorą­cy bona­par­ty­sta, Jan pomógł Rzec­kie­mu po powsta­niu węgier­skim, a następ­nie poślu­bił Mał­go­rza­tę Pfe­ifer; bra­cia byli skłóceni.

Mał­go­rza­ta Pfe­ifer, Minc­lo­wa – żona Jana Minc­la (młod­sze­go), zdra­dza­ła go z Wokul­skim; po śmier­ci Minc­la wyszła za Wokul­skie­go i trzy­ma­ła go krót­ko; pra­gnąc zacho­wać mło­dość, wysma­ro­wa­ła się spe­cy­fi­kiem, od któ­re­go dosta­ła zaka­że­nia i zmar­ła; Wokul­ski odzie­dzi­czył po niej sklep.

3. ŻYDOWSKIE

August Katz – przy­ja­ciel Rzec­kie­go, solid­ny i punk­tu­al­ny pra­cow­nik; wspól­nie z Rzec­kim poje­chał wal­czyć w powsta­niu węgier­skim; po upad­ku powsta­nia popeł­nił samobójstwo.

Hen­ryk Szlang­baum – subiekt w skle­pie Wokul­skie­go, syn sta­re­go Szlang­bau­ma, poznał Wokul­skie­go na zesła­niu na Sybe­rii; zmie­nia wia­rę i sta­ra się żyć jak chrze­ści­ja­nin, ale spo­ty­ka się z anty­se­mi­ty­zmem; ma pię­cio­ro dzie­ci; mate­ria­li­sta, na koniec powie­ści wyku­pu­je mają­tek Wokulskiego.

sta­ry Szlang­baum – ojciec Hen­ry­ka, hazar­dzi­sta i lichwiarz

Dawid Szpi­gel­man – wie­rzy­ciel Łęckiego

dok­tor Michał Szu­man – Żyd; medyk, przy­ja­ciel Wokul­skie­go; kawa­ler (jego narze­czo­na umar­ła), ide­ali­sta, któ­ry poświę­cił deka­dę na bada­nie ludz­kich wło­sów; filo­zof i myśli­ciel, któ­ry potra­fił zgłę­bić natu­rę ludz­ką; to on uświa­do­mił Wokul­skie­mu, że się zako­chał; traf­nie prze­wi­dział rów­nież przy­szłość Wokul­skie­go: „Będzie źle. […] Tacy ludzie jak on albo wszyst­ko nagi­na­ją do sie­bie, albo tra­fiw­szy na wiel­ką prze­szko­dę, roz­bi­ja­ją sobie łeb o nią. Dotych­czas wio­dło mu się, ale nie ma prze­cie czło­wie­ka, któ­ry by w życiu wygry­wał same dobre losy...”, okre­śla tak­że Rzec­kie­go mia­nem „ostat­nie­go romantyka”.

OBCOKRAJOWCY:

Sta­ni­sław Pio­tro­wicz Suzin – boga­ty moskiew­ski kupiec, przy­ja­ciel Wokul­skie­go jesz­cze z Sybe­rii; obaj pomno­ży­li mają­tek na dosta­wach dla woj­ska; zapra­sza Wokul­skie­go do Pary­ża, by ponow­nie robi­li razem interesy

Ros­si – wło­ski aktor, daw­na miłość Iza­be­li; przy­by­wa do War­sza­wy i bywa u jej ciot­ki, przed wyjaz­dem wrę­cza jej egzem­plarz „Romea i Julii” z dedykacją.

Moli­na­ri – wło­ski skrzy­pek, aro­ganc­ki i skąpy.

Jumart – impre­sa­rio w pary­skim hote­lu, w któ­rym zamiesz­kał Wokul­ski; czu­je się „oby­wa­te­lem świata”

Pal­mie­ri – pro­fe­sor, znaw­ca magne­ty­zmu, pro­wa­dzi w Pary­żu sean­se spirytystyczne

INTELIGENCJA:

Julian Ochoc­ki – kuzyn Iza­be­li Łęc­kiej; wyna­laz­ca, nauko­wiec, któ­ry marzy, by stwo­rzyć pojazd lata­ją­cy; kry­tycz­nie nasta­wio­ny do ary­sto­kra­cji, któ­rej sam prze­cież jest przed­sta­wi­cie­lem. Uwa­ża­ny za naiw­ne­go ide­ali­stę, pra­gnie wznieść się w powietrze.

pro­fe­sor Geist – pary­ski pro­fe­sor, nauko­wiec, wie­rzy, że potra­fi wyna­leźć metal lżej­szy od powie­trza, żyje w bie­dzie, czu­je się zmar­gi­na­li­zo­wa­ny przez śro­do­wi­sko fran­cu­skich uczo­nych, usi­łu­je pozy­skać wspar­cie finan­so­we dla swo­ich wynalazków.

stu­den­ci: Male­ski, Pat­kie­wicz i jesz­cze jeden, o nie­zna­nym nazwi­sku – miesz­ka­ją w kamie­ni­cy Łęc­kich, ale nie pła­cą czyn­szu; w miesz­ka­niu mają bała­gan; noca­mi hała­su­ją i bała­mu­cą kobie­ty; doku­cza­ją baro­no­wej Krze­szow­skiej i Maru­sze­wi­czo­wi; Krze­szow­ska poda­je ich do sądu, a Maru­sze­wicz dopro­wa­dza do ich aresztowania.

BIEDOTA:

Marian­na – pro­sty­tut­ka oca­lo­na przez Wokul­skie­go, ma 19 lat; na złą dro­gę spro­wa­dził ją Star­ski; poboż­na i pokor­na, ma dług; zamiesz­ku­je u mag­da­le­nek i wycho­dzi na pro­stą; bie­rze ślub z Węgieł­kiem i sta­je się dobrą gospodynią.

Węgie­łek – „tro­chę kowal, tro­chę sto­larz”, stra­cił warsz­tat w wyni­ku poża­ru; pie­lę­gno­wa­ny w cho­ro­bie przez Marian­nę zako­chu­je się w niej i bie­rze z nią ślub; gdy widzi Star­skie­go, jej daw­ne­go kochan­ka, zaczy­na odczu­wać do niej niechęć.

Wysoc­ki – woź­ni­ca, brat dróż­ni­ka; bie­du­je, bo koń mu padł zimą i nie ma jak pra­co­wać; ma żonę i dzie­ci, wszy­scy gło­du­ją; Wokul­ski daje mu pie­nią­dze na świę­ta i poma­ga w zna­le­zie­niu pra­cy; na proś­bę Wokul­skie­go Wysoc­ki opie­ku­je się Marianną.