Z tego opracowania dowiesz się:
- na czym polega konflikt idei społecznych w „Tangu” Sławomira Mrożka
- jak w innych lekturach obowiązkowych przedstawiano konflikt idei społecznych
- jak prawidłowo omówić zagadnienie z puli jawnej na maturze ustnej
Wstęp (wprowadzenie):
Każde społeczeństwo wyznacza idee, które stają się podstawą tożsamości określonej grupy w konkretnym czasie. Tradycyjnie idee społeczne były kompatybilne z epoką historyczną. Wymienić można na przykład humanizm w renesansie czy utylitaryzm i organicyzm w pozytywizmie. Światopoglądy danych epok często stanowiły odpowiedź na wyzwania nowych czasów – sprzeciwiały się rozwiązaniom przyjętym przez poprzednie pokolenia, ponieważ dostrzegały nowe realia zmieniającego się świata. Z tego względu idee często prowadziły do konfliktów na tle pokoleniowym.
Rozwinięcie („Tango”):
Sławomir Mrożek w „Tangu” przedstawił zderzenie dwóch charakterystycznych idei XX wieku (które jednak można odczytywać również jako światopoglądy uniwersalne): postępowości i konserwatyzmu. Artur, dwudziestopięcioletni młodzieniec, student, był orędownikiem tradycji i powrotu do starego porządku. Wychował się w świecie wykreowanym przez pokolenie futurystów – Stomila i Eleonorę. Nie był jednak w stanie żyć w rzeczywistości pogrążonej w chaosie. Działania pokolenia jego rodziców nie konstruowały bowiem nowych realiów, lecz opierały się na podważaniu starych.
Artur – inteligent i konserwatysta – poszukiwał idei, która mogłaby stać się podstawą tożsamości nowej epoki. Gardził postępowością, prowadzącą do konstrukcji nowego świata (dostrzegał, że postęp oznaczał wyłącznie niszczenie starego porządku bez proponowania nowego), czuł niesmak, obserwując moralny rozkład. Chciał nadać wartościom znaczenie i wierzył w siłę tradycji – z tego względu podjął dramatyczną próbę przywrócenia dawnej hierarchii (zarządził ślub, który byłby pretekstem do powrotu do form).
Charakterystyczną cechą konserwatyzmu Artura było odrzucenie wolności jednostki – młodzieniec uważał, że konwencje należy wprowadzać nawet wbrew woli, forma miała być spoiwem społeczeństwa (mogła wyznaczać role). Nieprzypadkowo to właśnie Artur, jako pierwszy sięgnął po argument siły i zaszantażował domowników rewolwerem.
Zupełnie inne podejście do życia prezentowało pokolenie rodziców Artura – wyznawało wiarę w wolność jednostki i prawo do szczęścia, które nie powinno być ograniczane przez normy.
Postępowość Stomila i Eleonory sprowadzała się do sprzeciwu wobec zastanego porządku – negowali konwencje i formy, ale nie proponowali nowych rozwiązań, zamiast tego pogrążali się w chaosie. Z zasady potępiali konformizm i byli zamknięci na perspektywę Artura (nieprzypadkowo Stomil nazwał swojego syna konformistą, choć określenie to było nieadekwatne wobec wykreowanej rzeczywistości). Sednem postępowości rodziców było zbytnie wychwalanie buntu – sprzeciw był uznawany za wartość samą w sobie, a nie środek do osiągnięcia celu. Warto w tym kontekście przypomnieć słowa Stomila o tym, że jego rola dziejowa sprowadzała się do torowania drogi przyszłości.
Konflikt idei społecznych w „Tangu” Mrożka nie doprowadził do konstruktywnej dyskusji na temat przyszłości – wręcz przeciwnie, jedynie pogrążał domowników w marazmie. Brak międzypokoleniowego porozumienia szkodził. Doprowadził bowiem do sytuacji, w której realną władzę przejął Edek (człowiek z zewnątrz). Obie strony konfliktu musiały więc uznać wyższość prostactwa dysponującego siłą fizyczną i ulec nowemu, niechcianemu porządkowi.
Kontekst:
Konflikt idei na tle pokoleniowym przedstawiony przez Mrożka nie jest nowym pomysłem. Motyw ten ma bogatą tradycję w historii literatury – by wspomnieć chociażby spór romantyków z przedstawicielami oświecenia czy starcie idei romantycznych z myśleniem pozytywizmu. Każda epoka literacka cechowała się nowym myśleniem o świecie. W oświeceniu postawiono na piedestale postęp i naukę (co spotkało się z oporem tradycjonalistów – to właśnie wtedy bowiem, w opozycji do postulatów oświecenia, zrodził się konserwatyzm). Romantycy z kolei w swoich rozważaniach o świecie odrzucali myślenie oświeceniowców. Adam Mickiewicz w balladzie „Romantyczność” skrytykował kult racjonalizmu oraz „szkiełka i oka”, natomiast w „Odzie do młodości” wyraził niechęć wobec starego myślenia, które uznawał za „gnuśne”.
Zakończenie (podsumowanie):
Konflikty idei występowały więc od zawsze. W utworze Mrożka spór pokoleniowy został przedstawiony na opak: to młodzi domagali się bowiem powrotu do tradycji, natomiast starzy parli ku nowoczesności. Trudności w porozumieniu międzypokoleniowym miały w dramacie opłakane skutki: spór między Arturem a jego rodzicami doprowadził do śmierci głównego bohatera i triumfu Edka.