Kon­tek­sty —  muszą być mini­mum dwa w wypra­co­wa­niu na pozio­mie pod­sta­wo­wym i jeden na pozio­mie rozszerzonym. 

Kon­tek­sty to funk­cjo­nal­ne wyko­rzy­sta­nie tek­stu kul­tu­ry, któ­re wpły­wa na pogłę­bie­nie rozu­mie­nia pra­cy, czy­li nie cho­dzi o to, by popi­sać się zna­jo­mo­ścią jakiejś infor­ma­cji, ale by wyka­zać, że kon­tekst rzu­ca nowe świa­tło na opi­sy­wa­ny pro­blem, wzbo­ga­ca argumentację.

RODZAJE KONTEKSTÓW:

  • histo­rycz­no­li­te­rac­ki
  • teoretycznoliteracki
  • literacki
  • biograficzny
  • kulturowy
  • mitologiczny
  • biblijny
  • religijny
  • historyczny
  • filozoficzny
  • egzystencjalny
  • polityczny
  • społeczny

Zatem:

  • MUSZĄ BYĆ FUNKCJONALNE
  • MUSZĄ POGŁĘBIAĆ ARGUMENTACJĘ
  • POPISUJ SIĘ WIEDZĄ np.

Nie wystar­czy wska­za­nie innej książ­ki czy pio­sen­ki, któ­ra poru­sza to samo zagad­nie­nie, co przy­kład lite­rac­ki, któ­rym ilu­stru­jesz argu­ment — musisz pogłę­bić reflek­sję: w pra­cy o roli bun­tu jako cesze mło­do­ści wypa­da­ło­by wska­zać, na czym pole­gał kon­flikt kla­sy­ków z roman­ty­ka­mi.

Biblia i mito­lo­gia to tyl­ko kon­tek­sty, bo sta­no­wią pod­sta­wę kul­tu­ry euro­pej­skiej.

Świet­ne kon­tek­sty to wska­za­nie, że bal­la­da jest for­mą nobi­li­ta­cji kul­tu­ry ludo­wej, że poeci baro­ko­wi odwo­ły­wa­li się do Księ­gi Kohe­le­ta, że życie to the­atrum mundi.

Jak funkcjonalnie wprowadzić kontekst w wypracowaniu na maturze?

Jak funk­cjo­nal­nie wpro­wa­dzić kon­tekst w wypra­co­wa­niu na matu­rze? Przede wszyst­kim musisz zapa­mię­tać jed­ną waż­ną rzecz: kon­tekst zawsze idzie w dwu­pa­ku, skła­da się z dwóch ele­men­tów. Pierw­sza część to infor­ma­cja, np. przy­kład z inne­go utwo­ru, wyda­rze­nie histo­rycz­ne czy nawią­za­nie do bio­gra­fii auto­ra. Ale to nie koniec, bo jest jesz­cze dru­ga rów­nie istot­na część, czy­li wyja­śnie­nie, co wyni­ka z tego porów­na­nia. Ina­czej mówiąc, musisz przy­wo­łać infor­ma­cję, a potem wyja­śnić, po co to robisz. W wypra­co­wa­niu zawsze musisz popro­wa­dzić egza­mi­na­to­ra za rącz­kę, nikt nie będzie się domy­ślać, o co ci chodziło.

I teraz przy­kład: jeże­li masz temat „Nie­bez­pie­czeń­stwo ide­ali­zo­wa­nia rze­czy­wi­sto­ści”, możesz podać argu­ment o tym, że ludzie ide­ali­zu­ją rze­czy­wi­stość z powo­du miło­ści i przez to nie dostrze­ga­ją, że podej­mu­ją nie­wła­ści­we decy­zje. Przy­kła­dem tego jest oczy­wi­ście posta­wa Wokul­skie­go, któ­ry nie dostrze­ga, że Łęc­ka go wyko­rzy­stu­je, a kie­dy się orien­tu­je, jest zała­ma­ny, czu­je, że zawa­lił mu się świat i kła­dzie się na torach.

Lek­tu­ra odha­czo­na, teraz musi­my doło­żyć kon­tekst. Nie wystar­czy samo napi­sa­nie, że podob­na sytu­acja mia­ła miej­sce np. w „Cier­pie­niach mło­de­go Wer­te­ra” lub „Dzia­dach cz. IV”. Żeby kon­tekst był funk­cjo­nal­ny, musi­my napi­sać coś wię­cej: na przy­kład to, że zawód miło­sny i pró­ba samo­bój­cza Wokul­skie­go świad­czy­ła o jego roman­tycz­nej natu­rze. Było to zacho­wa­nie typo­we dla boha­te­rów wer­te­rycz­nych (takich jak Wer­ter, czy Gustaw), któ­rzy w obli­czu nie­odwza­jem­nio­nej miło­ści nie widzie­li sen­su życia. Dzię­ki temu mamy aż dwa kon­tek­sty: jeden histo­rycz­no­li­te­rac­ki i jeden lite­rac­ki. Nie musi­my pisać dłu­gie­go aka­pi­tu – ale wystar­cza­ją­co wyja­śnia­my, cze­mu w ogó­le wspo­mi­na­my Gusta­wa czy Wer­te­ra w kon­tek­ście Wokulskiego.

Przykładowe konteksty:


  • wie­dza z teo­rii lite­ra­tu­ry, np.

- epos naro­do­wy i jego funk­cje
- bal­la­da jako nobi­li­ta­cja kul­tu­ry ludo­wej
- kathar­sis w tra­ge­dii antycz­nej
- rola baj­ki oświe­ce­nio­wej itp.


  • wie­dza z histo­rii lite­ra­tu­ry oraz epok:

- mesja­nizm i jego funk­cje w roman­ty­zmie
- kon­cep­cja wiesz­cza naro­do­we­go
- poeci baro­ko­wi np. wobec tema­ty­ki cier­pie­nia, śmier­ci
- rene­sans jako odno­wie­nie fascy­na­cji epo­ką sta­ro­żyt­no­ści
- myśl pozy­ty­wi­stycz­na wobec myśli roman­tycz­nej (albo: roman­tyzm-oświe­ce­nie itp.)
- tema­ty­ka reli­gij­na jako narzę­dzie opo­wia­da­nia o uni­wer­sal­no­ści np. cier­pie­nia (w śre­dnio­wie­czu)
- “poezja po Auschwitz” – zma­ga­nia poetów z poszu­ki­wa­niem nowej for­my wyra­zu po woj­nie
- gru­py poetyc­kie (ska­man­dry­ci, kata­stro­fi­ści, futu­ry­ści) i ich posta­wa wobec rzeczywistości/przyszłości


  • kon­tek­sty doty­czą­ce kon­kret­nych dzieł i ich roli:

(np. “Dzia­dów” cz. III, twór­czość Szek­spi­ra, tłu­ma­cze­nie Psal­mów Kocha­now­skie­go, “Oca­le­nie” Miło­sza i jego rola w powo­jen­nej poezji, oddzia­ły­wa­nie “Cier­pień mło­de­go Wer­te­ra”, rola powie­ści “ku pokrze­pie­niu serc” w twór­czo­ści Sien­kie­wi­cza, “Wese­le” jako gorz­ki roz­ra­chu­nek z polskością)


  • kon­tek­sty biograficzne:

- wpływ woj­ny na twór­czość K.K. Baczyń­skie­go i pisa­rzy okre­su woj­ny
- doświad­cze­nie powsta­nia stycz­nio­we­go w twór­czo­ści Żerom­skie­go
- posta­wa Kocha­now­skie­go wobec cier­pie­nia w obli­czu śmier­ci dziec­ka
- trau­ma wojen­na Róże­wi­cza i jej rola w kształ­to­wa­niu języ­ka poetyc­kie­go
- emi­gra­cja wiel­kich roman­ty­ków (i jej obraz lite­rac­ki)
- Piotr Skar­ga i doświad­cze­nia kontrreformacji


  • wie­dza historyczna:

- Wiel­ka Emi­gra­cja, powsta­nia
- w grun­cie rze­czy jaki­kol­wiek kon­tekst z histo­rii (nie musi być histo­ria Polski)

  • kon­tekst filo­zo­ficz­ny, np.

- sto­icyzm (moż­na dodat­ko­wo powo­łać się np. na jego obec­ność w twór­czo­ści Jana Kocha­now­skie­go)
- myśl wybra­ne­go filo­zo­fa, np. Pla­to­na, Ary­sto­te­le­sa, Kar­te­zju­sza, Kan­ta
- oddzia­ły­wa­nie danej myśli filo­zo­ficz­nej, np. nie­tz­sche­anizm, egzy­sten­cja­lizm, stoicyzm


  • dzie­ła pla­stycz­ne (kon­kret­ne lub odda­ją­ce kon­tekst danej epo­ki; kon­kret­ne aspek­ty twór­czo­ści w kon­tek­ście epo­ki, np. reali­stycz­ne przed­sta­wia­nie deta­li ana­to­micz­nych w rene­san­sie a fascy­na­cja czło­wie­kiem; baro­ko­we: brak syme­trii, fascy­na­cja dyna­mi­zmem, asy­me­trią, ruchem jako zobra­zo­wa­nie nie­po­ko­jów epo­ki; kla­sy­cyzm w malar­stwie jako odtwór­cza fascy­na­cja prze­szło­ścią; malar­stwo abs­trak­cyj­ne jako poszu­ki­wa­nie nowych środ­ków wyrazu)


  • mito­lo­gia, Biblia – oczywiste


Za kon­tekst uzna­je się oczy­wi­ście tak­że to, z cze­go moż­na było korzy­stać w poprzed­niej for­mu­le matury: 

  • książ­ki spo­za kano­nu lektur, 
  • fil­my (tu poka­zu­ję jak) 
  • sztu­ki teatralne, 
  • rzeź­by, obra­zy, inne sztu­ki pla­stycz­ne (TU POKAZUJĘ JAK)
  • tek­sty pio­se­nek (ale one są oczy­wi­ście dzie­ła­mi literackimi).

Pamię­taj, że kon­tekst może łączyć róż­ne wąt­ki (np. kon­tekst bio­gra­ficz­ny i kon­tekst epo­ki; kon­tekst filo­zo­ficz­ny i dzie­ło lite­rac­kie, w któ­rym się prze­ja­wia; kon­tekst histo­rycz­ny i jego wpływ na lite­ra­tu­rę danej epoki/pisarza; wyda­rze­nia danej epo­ki i ich wpływ na nur­ty filo­zo­ficz­ne; życie filo­zo­fa a jego wpływ)

Chcesz zapisać się na korepetycje?

sprawdź, jak pracuję
Wię­cej na ten temat dowiesz się z moje­go kur­su do matu­ry (w skle­pie znaj­dziesz też kurs do egza­mi­nu ósmo­kla­si­sty). Chesz się z nim zapo­znać? KLIKNIJ TUTAJ. W przy­go­to­wa­niu peł­ny kurs wideo do matury.