W puli 280 pytań jaw­nych na matu­rę ust­ną 2023 r. poja­wia się aż sie­dem zagad­nień zwią­za­nych z powie­ścią “Chło­pi” (tom I – “Jesień”) Wła­dy­sła­wa Rey­mon­ta. Czy wiesz, jak omó­wić oby­czaj i tra­dy­cję w życiu spo­łe­czeń­stwa w odnie­sie­niu do powie­ści nagro­dzo­nej lite­rac­ką Nagro­dą Nobla? Aby uła­twić Ci przy­go­to­wa­nie do egza­mi­nu, opra­co­wa­łam to pyta­nie. Pamię­taj, że to tyl­ko pro­po­zy­cja odpo­wie­dzi – możesz odwo­łać się do zupeł­nie inne­go kontekstu!

Obyczaj i tradycja w życiu społeczeństwa – przykładowa odpowiedź na maturze ustnej 2023

Wprowadzenie:

“Chło­pi” to powieść opi­su­ją­ca życie spo­łecz­no­ści zamiesz­ku­ją­cej wieś Lip­ce. Akcja utwo­ru roz­gry­wa się w okre­sie czte­rech pór roku, co nie jest przy­pad­ko­wym pomy­słem – tra­dy­cyj­nie czas na wsi wyzna­cza­ją obrzę­dy i tra­dy­cje, czy­li rytu­ały. Wyni­ka to z sezo­no­wo­ści pra­cy na roli, a tak­że z tra­dy­cji reli­gij­nych. Czas na wsi pły­nie cyklicz­nie, a nie line­ar­nie, co spra­wia, że życie jest upo­rząd­ko­wa­ne. Tym samym oby­cza­je pozwa­la­ją sca­lać jed­nost­kę z gru­pą i sta­ją się ele­men­tem świa­do­mo­ści zbiorowej.

Rozwinięcie (“Chłopi”):

Powta­rzal­ność wyda­rzeń dosko­na­le obra­zu­je nie­dzie­la wraz z jej naj­waż­niej­szym ele­men­tem – Mszą Świę­tą, któ­ra była jed­no­cze­śnie moż­li­wo­ścią ode­tchnię­cia od męczą­cej pra­cy w polu. Co tydzień wszy­scy miesz­kań­cy wsi spo­ty­ka­li się w koście­le. Tra­dy­cyj­na reli­gij­ność oraz spo­sób świę­to­wa­nia obrzę­dów były tak­że ele­men­tem spa­ja­ją­cym gru­pę oraz waż­nym aspek­tem świa­do­mo­ści gru­po­wej. Uczest­nic­two w obrzę­dach pozwa­la­ło stwier­dzić, kto nale­ży do spo­łecz­no­ści, a kto nie. Ponad­to w utwo­rze uka­za­ne są nastę­pu­ją­ce obrzę­dy i tradycje:

  • zarę­czy­ny
  • ślub i oczepiny:
  • Wszyst­kich Świętych:
  • roz­rzu­ca­nie chle­ba po grobach
  • Nie­szpo­ry
  • wrzu­ca­nie jedze­nia do beczek dla księ­dza i żebraków
  • zbie­ra­nie pie­nię­dzy na wypominki
  • obcię­cie wło­sów pan­nie młodej
  • orszak z muzykantami
  • bło­go­sła­wień­stwo
  • uro­czy­ste powitanie
  • pierw­szy taniec
  • poczę­stu­nek
  • zaba­wy weselne
  • zbie­ra­nie pie­nię­dzy przez kucharki
  • ocze­pi­ny
  • zbie­ra­nie pie­nię­dzy na czepiec
  • powi­ta­nie pan­ny mło­dej w jej nowym domu

Zna­jo­mość obrzę­dów była czymś oczy­wi­stym dla wszyst­kich miesz­kań­ców wsi – to one spa­ja­ły gru­pę i to dzię­ki nim może­my mówić o spo­łecz­no­ści (czy­li gru­pie, któ­ra ma coś wspólnego).

Rozwinięcie (kontekst):

Trady­cje i zwy­cza­je mia­ły bar­dzo duże zna­cze­nie w zamknię­tych spo­łecz­no­ściach. Jed­nym ze zwy­cza­jów było wybie­ra­nie part­ne­rów przez star­sze oso­by w rodzi­nach. Oso­by dobie­ra­ne nie mia­ły mocy spraw­czej nad tym, a pod­da­nie się woli star­szy­zny było for­mą oka­za­nia sza­cun­ku. Moż­na tak­że poku­sić się o stwier­dze­nie, że oso­by dobie­ra­ją­ce part­ne­rów rów­nież nie mia­ły mocy spraw­czej – one tak­że nie czy­ni­ły tego z wła­snej woli, lecz tyl­ko po to, aby oka­zać sza­cu­nek swo­im tra­dy­cjom (i tra­dy­cjom swo­ich przodków).

Czas cyklicz­ny wyzna­cza tak­że kolej­ność dzia­łań w Koście­le Kato­lic­kim. Rytu­ały poja­wia­ją się w ska­li makro – kalen­darz litur­gicz­ny wyzna­cza­ją nastę­pu­ją­ce wydarzenia:

  • Adwent
  • Naro­dze­nie Pańskie
  • Epi­fa­nia
  • Przed­po­ście
  • Wiel­ki Post,
  • Post,
  • Czas Pasyj­ny
  • Wiel­ka­noc
  • Uro­czy­stość Trój­cy Świętej
Rytu­ały w Koście­le dostrzec moż­na tak­że pod­czas Mszy Świę­tej – tam rów­nież kolej­ność jest szcze­gól­nie istot­na, a na jej stra­ży stoi kapłan odpra­wia­ją­cy ceremonię.

Zakończenie (podsumowanie):

Obrzę­dy i tra­dy­cje są ele­men­ta­mi spa­ja­ją­cy­mi gru­pę. To wła­śnie one spra­wia­ją, że może­my mówić o spo­łecz­no­ści (są wspól­ną cechą wszyst­kich jed­no­stek). Ponad­to cyklicz­ność daje ludziom poczu­cie bez­pie­czeń­stwa – pozwa­la poskro­mić nie­wia­do­mą i w odróż­nie­niu od cza­su mie­rzo­ne­go line­ar­nie ma jasno wyty­czo­ną kolej­ność. Ponad­to zna­jo­mość rytu­ałów jest cechą dys­tynk­tyw­ną (odróż­nia­ją­cą człon­ków spo­łecz­no­ści od pozostałych).