Tekst został samo­dziel­nie napi­sa­ny przez Autor­kę M. Umiń­ską i spraw­dzo­ny prze­ze mnie w ramach usłu­gi spraw­dza­nia wypra­co­wań. Publi­ku­ję go nie­mal bez wpro­wa­dzo­nych prze­ze mnie zmian. 

Żad­ne dzie­ło nie powsta­je w kul­tu­ro­wej próż­ni. Roz­waż, jaką rolę w lite­ra­tu­rze peł­ni alu­zja. (temat z infor­ma­to­ra CKE do matu­ry z pol­skie­go na pozio­mie rozszerzonym)

W pra­cy odwo­łaj się do:
• wybra­nej lek­tu­ry obo­wiąz­ko­wej
• utwo­rów lite­rac­kich z dwóch róż­nych epok
• wybra­ne­go kontekstu.


Każ­de dzie­ło lite­rac­kie powsta­je w kon­kret­nym krę­gu kul­tu­ro­wym, któ­ry wpły­wa na jego pro­ble­ma­ty­kę oraz temat. Wie­lu arty­stów w świa­do­my i celo­wy spo­sób nawią­zu­je do innych utwo­rów lite­rac­kich za pomo­cą alu­zji. Mają one na celu zmu­sze­nie czy­tel­ni­ka do głęb­szych reflek­sji na temat dzie­ła. Dzię­ki nim odbior­ca powi­nien zasta­no­wić się nad sen­sem uży­te­go nawią­za­nia i ana­li­zo­wać poszcze­gól­ne frag­men­ty czy­ta­ne­go tekstu.

Za pomo­cą alu­zji autor może wejść w pole­mi­kę z poglą­da­mi innych twór­ców, tym samym zachę­ca­jąc czy­tel­ni­ka do wycią­gnię­cia wła­snych wnio­sków z poru­szo­ne­go pro­ble­mu. W dzie­le pod tytu­łem „Kor­dian” Juliusz Sło­wac­ki już w samym pro­lo­gu nawią­zu­je do „Dzia­dów” cz. III Ada­ma Mic­kie­wi­cza. Wcho­dzi on z poetą w pole­mi­kę na temat posta­wy, jaką Pola­cy powin­ni przy­jąć w wal­ce z zabor­ca­mi. Autor „Dzia­dów” uwa­żał Pol­skę za Chry­stu­sa naro­dów, wybra­ne­go przez Boga. Twier­dził, że Pola­cy powin­ni bier­nie zno­sić cier­pie­nie zada­ne im przez zabor­ców, ponie­waż ich męczeń­stwo jest ofia­rą, dzię­ki któ­rej zosta­ną uwol­nie­ni od tyra­nii, wraz z inny­mi naro­da­mi. Kon­cep­cja histo­rio­zo­ficz­na Mic­kie­wi­cza przed­sta­wio­na w „Dzia­dach” cz. III jest nazy­wa­na mesja­ni­zmem, zosta­ła ona skry­ty­ko­wa­na w „Kor­dia­nie” przez przed­sta­wia­nie  posta­ci pre­zen­tu­ją­cych róż­ne role poezji. Pierw­sza kon­cep­cja, czy­li mesja­nizm, uka­zu­je poetę jako oso­bę, któ­rej zada­niem jest uko­je­nie naro­du, chro­nie­nie spo­łe­czeń­stwa przed roz­pa­czą po klę­sce. Jed­nak mimo pocie­sze­nia, naród jest ska­za­ny na bier­ne cze­ka­nie na roz­wój wyda­rzeń.  Kon­cep­cja Sło­wac­kie­go zakła­da jed­nak, że rolą poety nie jest pocie­sze­nie, lecz zak­ty­wi­zo­wa­nie do wal­ki – war­to zasta­no­wić się, czy posta­wy te nie są uka­za­ne w lustrze  gro­te­ski. To samo jed­nak zakła­dał Win­kel­rie­dyzm, czy­li roman­tycz­ne nurt ide­owy, któ­ry zachę­cał do posta­wy czyn­nej, wal­ki w imię swo­je­go naro­du, hero­izmu, jego nazwa zosta­ła utwo­rzo­na od nazwi­ska legen­dar­ne­go boha­te­ra Win­kel­rie­da, któ­ry pod­czas bitwy wbił sobie w pierś kopie prze­ciw­ni­ków, by stwo­rzyć lukę w sze­re­gu wro­ga, dzię­ki któ­rej jego towa­rzy­sze mogli wygrać toczo­ną wal­kę. Dzię­ki nawią­za­niu do „Dzia­dów” Sło­wac­ki zachę­ca odbior­cę do reflek­sji na temat postaw, jakie mogą być przy­ję­te w trud­nych, skom­pli­ko­wa­nych sytu­acjach. Czy­tel­nik powi­nien zasta­no­wić się, z któ­rą kon­cep­cją się zga­dza, tą zakła­da­ją­cą czyn­ność czy bierność?

Wła­dy­sław Bro­niew­ski jest kolej­nym auto­rem nawią­zu­ją­cym do innych dzieł kul­tu­ro­wych. Dzię­ki alu­zji do bal­la­dy „Roman­tycz­ność” w wier­szu „Bal­la­dy i roman­se” pole­mi­zu­je on z roman­tycz­nym świa­to­po­glą­dem uka­za­nym w dzie­le Mic­kie­wi­cza. Już samo miej­sce akcji wier­sza jest odwo­ła­niem do bal­la­dy, któ­ra to dzie­je się w nie­okre­ślo­nym mia­stecz­ku. W wier­szu zosta­ło ono znisz­czo­ne przez dzia­ła­nia wojen­ne. Przez tę alu­zję autor uwy­dat­nia destruk­cyj­ną siłę woj­ny, nisz­czą­cą wszyst­ko, co zna­ne ludziom. Rów­nież Ryf­ka opi­sa­na w wier­szu jest alu­zją do Karu­si, boha­ter­ki Mic­kie­wi­cza, któ­ra osza­la­ła po śmier­ci swo­je­go uko­cha­ne­go. Ryf­ka jest jed­nak obłą­ka­na z inne­go powo­du, stra­ci­ła w wyni­ku woj­ny swo­ich rodzi­ców, sta­ła się cał­ko­wi­cie samot­na, zosta­ła porów­na­na do Chry­stu­sa, a przez opis śmier­ci Jezu­sa oraz Ryf­ki autor zwra­ca uwa­gę na śmierć żydów pod­czas Holo­kau­stu. Dzię­ki alu­zji do utwo­ru Mic­kie­wi­cza Bro­niew­ski pole­mi­zu­je z roman­tycz­nym świa­to­po­glą­dem, któ­ry zakła­dał kie­ro­wa­nie się zmy­sła­mi oraz uczu­cia­mi, wia­rę w świat meta­fi­zycz­ny.  Poeta ujaw­nia, że ludzie nie kie­ru­ją się w swo­ich dzia­ła­niach uczu­cia­mi, gdy­by tak było, nie było­by Szoa.


Waż­ną rolą alu­zji jest pogłę­bie­nie pro­ble­ma­ty­ki dzie­ła lite­rac­kie­go. Taką rolę odgry­wa ona w „Innym świe­cie” Gusta­wa Her­lin­ga Gru­dziń­skie­go, w któ­rym autor w celo­wy i świa­do­my spo­sób nawią­zu­je do „Boskiej kome­dii” Dan­te­go Ali­ghie­ri. Podob­nie jak Dan­te jest opro­wa­dza­ny po pie­kle przez Wergi­liu­sza, rów­nież odbior­ca „Inne­go świa­ta” jest opro­wa­dza­ny przez nar­ra­to­ra po obo­zie kon­cen­tra­cyj­nym. Pozna­je on realia życia w łagrze, dowia­du­je się o maso­wych gwał­tach, wycień­cza­ją­cej pra­cy, do któ­rej byli zmu­sza­ni więź­nio­wie, a tak­że obo­jęt­no­ści straż­ni­ków na tor­tu­ro­wa­nie więź­niów. Przez porów­na­nie obo­zów kon­cen­tra­cyj­nych do pie­kła opi­sa­ne­go w „Boskiej kome­dii” Her­ling Gru­dziń­ski chce poka­zać czy­tel­ni­ko­wi  ter­ror w nich panu­ją­cy, pogłę­bić roz­wa­ża­nia o histo­rii ludz­ko­ści, zmu­sić do reflek­sji o prze­szło­ści i cier­pie­niach zada­wa­nych sobie nawzajem.


Żad­ne dzie­ło lite­rac­kie nie powsta­ło w kul­tu­ro­wej próż­ni, auto­rzy nie­ustan­nie wpro­wa­dza­ją do  utwo­rów inter­tek­stu­al­ność. Dzię­ki nim zmu­sza­ją oni odbior­ców lite­ra­tu­ry do roz­wa­żań na temat pro­ble­ma­ty­ki. Przez nawią­za­nie w „Innym świe­cie” do „Boskiej kome­dii” Her­ling Gru­dziń­ski uka­zu­je cier­pie­nie zada­ne oso­bom prze­by­wa­ją­cym w obo­zach kon­cen­tra­cyj­nych. Zachę­ca czy­tel­ni­ka do reflek­sji o tym, jaką krzyw­dę jest w sta­nie wyrzą­dzić dru­giej oso­bie. Podob­ną funk­cję ma alu­zja do bal­la­dy „Roman­tycz­ność” w wier­szu Bro­niew­skie­go. Dzię­ki niej autor pole­mi­zu­je z roman­tycz­nym świa­to­po­glą­dem, poka­zu­je, że ludz­kość nie kie­ru­je się uczu­cia­mi przy podej­mo­wa­niu decy­zji. Przez alu­zje auto­rzy mogą rów­nież wejść w pole­mi­kę z poglą­da­mi innych twór­ców. W „Kor­dia­nie” Sło­wac­ki dys­ku­tu­je z mesja­ni­zmem uka­za­nym w dzie­le Mic­kie­wi­cza, zmu­sza­jąc tym samym czy­tel­ni­ka do dogłęb­nej inter­pre­ta­cji czy­ta­ne­go tek­stu oraz reflek­sji nad moż­li­wy­mi do przy­ję­cia postawami.