Motywy literackie w „Zemście”

szlachta — obraz szlachty został przedstawiony przez pryzmat jej przywar takich jak pieniactwo, hipokryzja, warcholstwo, interesowność, samochwalstwo. Szlachta jest pokazana jako klasa pełna wad, co krytykuje jej obyczajowość i sposób życia. Fredro, przez komiczne przedstawienie postaci Cześnika (typowego sarmaty) i innych szlacheckich bohaterów, poddaje refleksji i satyrze ich zachowania, pokazując jednocześnie, jak te przywary wpływają na relacje międzyludzkie.

sarmatyzm — jest motywem widocznym przede wszystkim w postaci Cześnika Raptusiewicza, który jest portretem szlachcica-konserwatysty, ceniącego tradycję, gościnność i patriotyzm. Cześnik, jako typowy sarmata, ubiera się w tradycyjny strój, pielęgnuje obyczaje, wierzy w swoją wyższość nad innymi stanami oraz wykazuje porywczość i skłonność do awantur. Motyw ten odzwierciedla związki szlachty z ideologią sarmacką, która wpływała na ich poczucie tożsamości i wyższości.

zemsta — jest osią fabularną całej komedii. Zemsta manifestuje się poprzez konflikt między Cześnikiem a Rejentem Milczkiem, skoncentrowany wokół kwestii muru dzielącego ich posiadłości. Obaj bohaterowie, mimo że są sąsiadami, pielęgnują wrogość i niechęć, co prowadzi do szeregu komediowych nieporozumień i prób odwetu. Zemsta, choć na pierwszy rzut oka wydaje się motywem dramatycznym, w „Zemście” staje się przyczynkiem do rozważań o ludzkich przywarach i sposobach ich przezwyciężania.

mur — jest tu symbolem konfliktu między dwoma rodami, ale również barierą komunikacyjną i społeczną. Spór o mur jest katalizatorem większych napięć, symbolizując zarówno fizyczną, jak i metaforyczną przeszkodę między postaciami. Jest to bariera, która musi zostać pokonana, aby osiągnąć pojednanie i szczęśliwe zakończenie.

zwaśnione rody i problem kochanków — jest klasycznym motywem literackim, który w „Zemście” znajduje odzwierciedlenie w relacji między Klarą a Wacławem. Para kochanków musi pokonać przeciwności wynikające z konfliktu między ich opiekunami – Cześnikiem i Rejentem. Zakazana miłość, utrudnione spotkania, a w końcu plan ucieczki, to elementy, które pokazują, jak młodzi ludzie próbują przeciwstawić się społecznym ograniczeniom narzuconym przez starsze pokolenie, co ostatecznie prowadzi do zaskakującego rozwiązania konfliktu i pojednania rodzin.

swatanie — motyw ten służy za narzędzie krytyki społecznej i obyczajowej, pokazując, jak próby ingerencji w uczuciowe sprawy ludzi często kończą się fiaskiem. Fredro, wplatając ten motyw w szerszą narrację utworu, zręcznie łączy komizm sytuacyjny z komentarzem na temat miłości, małżeństwa i społecznych norm. Przez postać Papkina, swata, autor ukazuje, że serce i uczucia nie zawsze dają się zaplanować i kontrolować zgodnie z oczekiwaniami innych.