• Funkcja informatywna – informuje, czyli przekazuje informacje – i to na nich skupia się uwaga odbiorcy. Oto charakterystyczne cechy tekstu o tej funkcji:
    • brak słownictwa nacechowanego emocjonalnie i oceniającego,
    • brak środków artystycznych,
    • rzeczowość, precyzyjność, spójność,
    • obecność pojęć, terminów,
    • zdania oznajmujące (zazwyczaj złożone),
    • wskazywanie konkretnych przykładów.
    • Przykład: Wstałem wcześnie, bo egzamin maturalny zaczynał się o ósmej i nie mogłem się spóźnić. Przed wyjściem powtórzyłem jeszcze zagadnienia z gramatyki historycznej oraz cechy eposu antycznego. Mama życzyła mi powodzenia.
  • Funkcja ekspresywna – teksty o tej funkcji wyrażają emocje, a cechują je na przykład:
    • zdania wykrzyknikowe,
    • obecność słów nacechowanych emocjonalnie (zdrobnień, zgrubień),
    • środki stylistyczne (np. epitety, porównania).
    • Przykład: To było straszne! Blady jak ściana, cienkim głosikiem odpowiadałem z jakiegoś okropnego pozytywizmu.
      Uwaga! Rzadko występują teksty wyłącznie o tej funkcji (może ona dominować we fragmencie, na przykład wypowiedzi bohatera).
  • Funkcja impresywna – celem takiego tekstu jest wpłynięcie na poglądy, zachowanie odbiorcy, nakłonienie go do konkretnych działań czy wybrania jakiejś postawy. Występuje bardzo często w różnych formach wypowiedzi: reklamach, hasłach, rozkazach, regulaminach, także podaniach, poradnikach, instrukcjach… Funkcję tę znajdziemy także w przysłowiach: „Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje” czy „Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe”, publicystyce, nawet literaturze pięknej.
    Funkcję impresywną cechuje pojawianie się:

    • czasowników w trybie rozkazującym (zastanów się, zobaczcie),
    • form kategorycznych (nie wolno, trzeba, powinniście),
    • słownictwa oceniającego (cudowny, beznadziejny).
    • Przykład: Powinniście więcej czasu poświęcić na przygotowania do matury ustnej. Przeczytajcie zagadnienia, zróbcie dokładne notatki. Trzeba umieć naprawdę dużo!
      Uwaga! Ta funkcja języka łączy się zawsze z informatywną (nawet slogan reklamowy informuje) – trzeba umieć ocenić, która z nich dominuje. Skutecznemu nakłanianiu towarzyszy też na ogół funkcja poetycka języka (np. środki artystyczne).
  • Funkcja poetycka – czytelnik zwraca uwagę nie tylko na przekaz, ale też na formę, która ma wzruszać, zachwycać. Podstawowa cecha to obecność różnorodnych środków stylistycznych, zaskakiwanie odbiorcy.
    Pusta kartko, co przede mną leżysz!
    Jakie światy mi dziś obiecujesz?
    Gdy tu piszę maturę, to czuję,
    Mej przyszłości powiew silny, świeży.
    Uwaga! Funkcja ta występuje nie tylko w literaturze pięknej, ale wszędzie tam, gdzie nadawca dąży do przełamania schematów językowych, „odświeżenia” języka – w żartach, przysłowiach itp.
  • Funkcja fatyczna– jej celem jest nawiązanie i podtrzymanie kontaktu (wszelkie „dzień dobry”, „aha”…). Nie należy do najważniejszych i z pewnością nie dominuje w dłuższej wypowiedzi. Jej obecność wiele mówi o relacjach między nadawcą a odbiorcą (np. zacieśnienie kontaktu), pomaga upodobnić tekst do rozmowy.Przykład: Halo! Czy dobrze mnie słyszysz? Dzień dobry!
  • Funkcja stanowiąca – tekst zmienia coś w rzeczywistości pozajęzykowej (np. słowa „Ogłaszam was mężem i żoną” czy „Zwalniam pana z pracy”).
  • Funkcja magiczna – wszelkie zaklęcia, przekleństwa itp. Teksty o tych funkcjach pojawiają się raczej rzadko.