„Mistrz i Małgorzata” — problematyka powieści

„Mistrz i Małgorzata” – problematyka powieści Bułhakowa

• dobro kontra zło – ale na opak – w „Mistrzu i Małgorzacie” walka dobra ze złem wygląda zupełnie inaczej niż w typowych historiach. Bułhakow odwraca role: to nie Bóg walczy z diabłem, a sam diabeł – Woland – okazuje się tym, który porządkuje świat. Choć wygląda jak uosobienie zła, jego działania obnażają hipokryzję, karzą chciwych, zakłamanych i okrutnych ludzi. W tej książce to nie diabeł jest najgorszy – prawdziwe zło kryje się w ludziach, którzy zatracili sumienie. Woland „pragnąc czynić zło, czyni dobro” – wprowadza zamieszanie, ale pomaga też przywrócić sprawiedliwość. Bułhakow pokazuje, że bez cienia nie ma światła – dobro nie istnieje bez zła. Ta filozoficzna myśl wybrzmiewa szczególnie w rozmowie Wolanda z Mateuszem Lewitą;
• miłość, która nie boi się piekła – Małgorzata tak bardzo kocha, że gotowa jest zawrzeć pakt z diabłem i przemienić się w wiedźmę, by ocalić ukochanego. Ich miłość daje im sens życia i – dosłownie – ratuje ich dusze. W nagrodę za wierność i poświęcenie oboje otrzymują od sił nadprzyrodzonych wieczny spokój i możliwość bycia razem. To uczucie przypomina „wieczną kobiecość” z „Fausta” – siłę, która prowadzi ku zbawieniu;
• prawda, sztuka i wolność słowa – Mistrz to symbol artysty uciskanego przez system. Jego powieść o Jezusie została odrzucona, bo nie pasowała do oficjalnej ideologii. Zniszczył rękopis, popadł w rozpacz. Ale Woland mówi: „rękopisy nie płoną” – jego dzieło ocalało, co symbolizuje, że prawdy i sztuki nie da się zniszczyć. Bułhakow sam doświadczył cenzury, dlatego przez postać Mistrza wyraża nadzieję, że prawdziwa twórczość przetrwa nawet największy ucisk. Mistrz odzyskuje swoje dzieło i godność – choć cena jest wysoka: musi zrezygnować ze świata;
• wina, kara i sumienie – najbardziej poruszający wątek to historia Poncjusza Piłata. Choć wie, że Jeszua jest niewinny, skazuje go na śmierć ze strachu przed utratą stanowiska. Od tamtej chwili żyje w wiecznym poczuciu winy. Każdej pełni księżyca śni mu się rozmowa z Jezusem i próbuje szukać odkupienia. Bułhakow pokazuje, że nie da się uciec od odpowiedzialności za swoje czyny. Żadne „umycie rąk” nie wystarczy. Odkupienie przychodzi dopiero po czasie – i dopiero wtedy, gdy człowiek spojrzy prawdzie w oczy;
• satyra na system i ludzkie przywary – powieść to też ostra krytyka stalinowskiej rzeczywistości. Bułhakow obnaża absurdalne układy, korupcję i chciwość. Środowisko pisarzy i urzędników (np. Massolit) przedstawione jest jak groteskowy teatr: wszyscy zajęci są tylko pieniędzmi, znajomościami i pozorami. Czarne moce Wolanda demaskują to wszystko – pokazują, jak elita rzuca się na darmowe ruble i eleganckie stroje, tylko po to, by zostać ośmieszona. Mieszkanie, które zmienia się w salę balową, mówiący kot czy latające głowy to elementy groteski, które ośmieszają sowiecką rzeczywistość. Bułhakow mówi wprost: to nie diabeł jest największym zagrożeniem. Prawdziwe zło mieszka w ludziach, którzy służą systemowi bezmyślnie i bezrefleksyjnie. Szatan przybywa do Moskwy, by przywrócić porządek.