Dlaczego dzisiaj potrzebujemy baśni? | Podcast „Matura po godzinach” | Baba od polskiego

BAŚŃ – NIE TYLKO DLA DZIECI?

Warto przypomnieć, czym właściwie jest klasyczna baśń jako gatunek literacki. Jest to opowieść fantastyczna, której korzenie sięgają tradycji ludowej. Charakteryzuje się ona prostą i schematyczną strukturą fabularną – bohater wyrusza w pełną przygód  wędrówkę, musi pokonać trudności i zmierzyć się z siłami nadprzyrodzonymi, by w końcu osiągnąć cel. Baśnie opierają się na wyrazistych archetypach, takich jak walka dobra ze złem, motyw przemiany, nagrody i kary. Często występują w nich magiczne postacie i przedmioty: wróżki, czarodzieje, zaklęcia czy zaczarowane przedmioty, które pomagają bohaterom przezwyciężyć przeszkody. Carl Gustav Jung twierdził, że archetypowe postaci z baśni reprezentują nasze nieświadome lęki, pragnienia i marzenia.

Co istotne, klasyczne baśnie zawsze miały wyraźny wymiar moralny i wychowawczy – pokazywały, że warto być dobrym, uczciwym, odważnym, ponieważ ostatecznie dobro zostaje nagrodzone, a zło – ukarane.

Klasyczne i najbardziej wpływowe dzieło w badaniu struktury baśni to „Morfologia bajki” Władimira Proppa. Propp przeanalizował rosyjskie baśnie ludowe i wyróżnił powtarzalne elementy fabularne (tzw. „funkcje Proppa”). Według niego każda baśń opiera się na określonych schematach, niezależnych od konkretnego bohatera czy okoliczności. Wyróżnił 31 funkcji fabularnych (m.in. odejście bohatera, spotkanie z antagonistą, walka ze złem, zdobycie nagrody), na dodatek postacie pełnią określone role (bohater, antagonista, pomocnik, ofiara).

Warto dodać, że klasyczna baśń – oprócz wyrazistej struktury i archetypów – pełniła również istotną funkcję społeczną i kulturową. Bruno Bettelheim w swojej słynnej książce „Cudowne i pożyteczne” wskazywał, że baśnie mają przede wszystkim charakter terapeutyczny: pomagają dziecku oswoić lęki, przepracować traumy i budować nadzieję na przyszłość. Baśnie uczą nas, że życie jest pełne wyzwań, ale również, że warto wierzyć w ostateczne zwycięstwo dobra.

Jack Zipes z kolei mówił o tym, że baśnie mają charakter społeczny i kulturowy: niosą ze sobą określone wartości i mogą być narzędziem do przekazywania ważnych społecznych przesłań, co dziś bardzo wyraźnie widać również w literaturze współczesnej, choćby w powieściach Magdaleny Witkiewicz, która nazywa swoje książki „baśniami dla dorosłych”. W jej utworach łatwo dostrzec baśniowe schematy fabularne i postaci (np. walka dobra ze złem, postaci i przedmioty magiczne), autorka bywa nazywana specjalistką od szczęśliwych zakończeń. Baśniowość w twórczości Magdaleny Witkiewicz nie jest infantylna – to świadomie wykorzystywana konwencja, która oswaja lęki, leczy rany i przywraca wiarę w sens. Autorka przekształca archetypy baśni w opowieści terapeutyczne, osadza je w realiach współczesnych kobiet. Czerpie ze wspólnej pamięci kulturowej. Jej książki to współczesne baśnie dla dorosłych, pełne magii codzienności.

Dorośli potrzebują historii podobnych do baśni z dzieciństwa, ponieważ takie opowieści porządkują świat pełen chaosu i dają nadzieję na to, że zwycięży dobro. Baśnie dla dorosłych pozwalają im oswoić trudne emocje, a przeglądając się w archetypicznych postaciach, widzą siebie i  łatwiej im zinterpretować swoje doświadczenia.