Sławny przypis Żeromskiego [„Przedwiośnie”]

Romans Laury i Cezarego — pikantny fragment „Przedwiośnia”

W kulminacyjnym momencie rozdziału opisującego namiętny romans Laury i Cezarego Stefan Żeromski zaskakuje czytelnika przypisem. Autor wyłania się z fikcyjnego świata powieści, by wprost zwrócić się do odbiorcy. Wyraża żal, że nie może kontynuować opisu igraszek miłosnych bohaterów. Powodem tej cenzury jest jego własna pruderia, a także troska o pruderię czytelnika i czołobitność wobec „superpruderii” krytyków.

Przypis Żeromskiego staje się metakomentarzem na temat

• Granic moralnych w literaturze: Żeromski ujawnia świadomość istnienia społecznych tabu dotyczących opisu scen erotycznych.
• Roli autora i odbiorcy: Autor przyznaje, że podlega pewnym konwencjom i oczekiwaniom odbiorców, co wpływa na kształt jego dzieła.
• Hipokryzji w społeczeństwie: Żeromski krytykuje pozorną moralność, która potępia otwarty opis erotyki, a jednocześnie akceptuje inne formy przemocy i zepsucia.

Słowa Żeromskiego wzbudzają w czytelniku

• Ciekawość: Niedopowiedziane sceny miłosne rozbudzają wyobraźnię i zachęcają do refleksji nad naturą pożądania.
• Refleksję: Przypis skłania do zastanowienia się nad rolą cenzury w sztuce i znaczeniem wolności słowa.
• Dystans do tekstu: Ujawnienie intencji autora i kontekstu społecznego pozwala spojrzeć na „Przedwiośnie” z szerszej perspektywy.