Możesz zostać moim patronem/moją patronką: 
„Bohun „bad boyem”, czyli Sienkiewicz jako autor powieści Young Adult”
Bycie nastolatkiem w świecie literatury to życie między emocjami a algorytmem. Młodzi dorośli czytają dziś inaczej niż kiedykolwiek wcześniej — zamiast kanonu wybierają książki Young Adult, w których szukają emocji, sprawczości i opowieści o sobie. W tym odcinku podcastu „Matura po godzinach” zastanawiam się, czy Henryk Sienkiewicz mógłby być autorem, którego bohaterowie trafiają na BookToka i Wattpada. Czy Bohun byłby dziś literackim „bad boyem”, a Kmicic klasycznym „chosen one”? Czy młodzieżowe opowieści o przemianie i lojalności naprawdę różnią się od romantycznych uniesień, które znamy z kanonu literatury? O tym, jak współczesna literatura dla młodych dorosłych (Young Adult) dialoguje z klasyką, rozmawiam z Nelą Mańkowską, znaną jako Culturomaniaczka – Człowiekiem Książki 2023 roku, twórczynią treści o książkach i założycielką klubu Hot Coffee Book Club.
Co dziś czyta młodzież i dlaczego?
Wbrew stereotypom młodzi ludzie czytają – i to dużo, choć nie zawsze to, co uznajemy za „wartościową literaturę”. Zamiast klasyki wybierają książki, które mówią ich językiem: o emocjach, samotności, przyjaźni, miłości, dojrzewaniu, poszukiwaniu siebie. Literatura Young Adult wypełnia przestrzeń, której często brakuje w szkole – pozwala mówić o lękach, tożsamości, seksualności, relacjach i granicach. Nie unika trudnych tematów, ale przedstawia je w formie fabuł, z którymi młodzi mogą się utożsamić. Bohaterowie tych powieści popełniają błędy, przeżywają pierwsze zauroczenia, walczą z poczuciem inności – dlatego wydają się „prawdziwi”, a ich historie działają jak emocjonalne lustro. W rozmowie z Nelą Mańkowską pytam, dlaczego to właśnie literatura YA zdobyła taką popularność i jakie emocje sprawiają, że młodzi ludzie z taką pasją sięgają po książki pisane dla nich. Rozmawiamy o BookToku, który stał się dziś jednym z najważniejszych kanałów promowania czytelnictwa – tam powstają rankingi, viralowe rekomendacje i emocjonalne recenzje, które potrafią wynieść nieznaną powieść na szczyty sprzedaży w kilka dni. Dyskutujemy o tym, czy te książki to wyłącznie romanse i rozrywka, czy może raczej nowa forma literatury psychologicznej, w której każda historia to pretekst do rozmowy o dorastaniu i emocjonalnej samoświadomości. Nela zwraca uwagę, że młodzieżowy czytelnik szuka dziś autentyczności, nie patosu. Chce widzieć bohatera, który ma podobne problemy – z rodziną, szkołą, ciałem, światem – i który uczy się z nimi żyć. W tym tkwi siła YA: w prostym, ale emocjonalnie intensywnym języku, który nie poucza, lecz rozumie. W tym sensie współczesna młodzież nie odwróciła się od literatury – ona po prostu zmieniła jej adres.
Sienkiewicz jako proto-YA
Na pierwszy rzut oka świat Henryka Sienkiewicza wydaje się odległy od tego, w którym żyją czytelnicy Young Adult. Jednak gdy przyjrzymy się jego bohaterom i strukturze fabuł, okaże się, że autor „Trylogii” intuicyjnie tworzył narracje bliskie emocjonalnemu kodowi współczesnych powieści YA – pełne przemian, napięcia i konfliktu między jednostką a społeczeństwem. Sienkiewiczowscy bohaterowie, podobnie jak współcześni „chosen ones”, muszą odkryć własną tożsamość, zmierzyć się z traumą i zrozumieć, czym jest lojalność wobec siebie i innych.
Romantyczne tropy, które dziś nazwalibyśmy tagami
W języku subkultury YA wiele popularnych tropów – takich jak bad boy, enemies to lovers czy grumpy × sunshine – pełni funkcję kulturowych skrótów interpretacyjnych. Zaskakująco łatwo odnaleźć ich odpowiedniki w kanonie Sienkiewiczowskim:
- bad boy / good girl – relacja Bohuna i Heleny Kurcewiczówny w „Ogniem i mieczem” wpisuje się w schemat „łobuza, którego można ocalić miłością”; Bohun, porywczy i zraniony, odpowiada archetypowi postaci z traumą ukrytą za maską siły.
- grumpy × sunshine – duet Stasia Tarkowskiego i Nell Rawlison z „W pustyni i w puszczy” to połączenie racjonalnego, zamkniętego w sobie chłopca z empatyczną, pogodną towarzyszką podróży.
- love triangle – klasyczny trójkąt Jan Skrzetuski – Helena – Bohun, który nadaje fabule dramatyzmu typowego dla współczesnych powieści YA o miłości i wyborze między namiętnością a moralnością.
- enemies to lovers – przemiana relacji Kmicica i Oleńki Billewiczówny w „Potopie” to esencja tego motywu: od zdrady i nienawiści po zaufanie i odkupienie.
- angst-fluff – „Quo vadis” łączy dramatyzm prześladowań chrześcijan z miłością Winicjusza i Ligii, przynosząc emocjonalne katharsis.
To właśnie w tym dialogu między romantyczną przygodą a współczesną wrażliwością rodzi się nowe odczytanie klasyki. Sienkiewicz nie jest tylko pisarzem historycznym — jest opowiadaczem o dojrzewaniu, lojalności i potrzebie miłości, czyli o wszystkim, co w literaturze YA najważniejsze.
Między kanonem a kulturą fanowską
Jak piszę w artykule „Pomiędzy ekskluzją i inkluzją. Język i dyskurs subkultury YA”, język fandomów YA pełni funkcję tożsamościową i komunikacyjną – pozwala odbiorcom klasyfikować emocje i relacje bohaterów. W tym sensie Sienkiewicz, opisując intensywne emocje i moralne dylematy, mógłby zostać uznany za prekursora tego sposobu opowiadania. Jego narracje operują napięciem (angst), wzniosłością i romantycznym konfliktem jednostki z porządkiem świata – czyli tym, co współczesna młodzież określa dziś mianem the feels.
Dlaczego klasyka działa jak YA?
Zarówno „Trylogia”, jak i „Quo vadis” przedstawiają bohaterów w procesie dojrzewania emocjonalnego i moralnego. Kmicic, Winicjusz czy Staś Tarkowski przechodzą symboliczną inicjację: uczą się empatii, odpowiedzialności, odwagi. Te cechy stanowią oś, wokół której buduje się współczesne powieści YA. W obu przypadkach mamy do czynienia z tym samym archetypem opowieści o przemianie – z różnicą jedynie języka i medium.
W tym sensie Sienkiewicz jest „proto-YA”, bo jego twórczość opiera się na emocjonalności, silnych relacjach i moralnych wyborach, które definiują gatunek Young Adult. Dziś jego bohaterowie mogliby istnieć w kulturze BookToka – z tagami #badboy, #chosenone i #enemiestolovers – a ich historie, mimo upływu czasu, wciąż uczą tego samego: że dojrzewanie to droga między buntem a odpowiedzialnością, a miłość – między pożądaniem a lojalnością.
MŁODOMOWA – MAIN CHARACTER ENERGY
Czy młodzi ludzie naprawdę chcą żyć lub żyją jak bohaterowie współczesnych historii dla młodych dorosłych? Czy to dlatego wolą „Westwood Academy” od „Syzyfowych prac”?
W ramach segmentu „Młodomowa” współtworzonego z Obserwatorium Języka i Kultury Młodzieży Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, w podcaście „Matura po godzinach” tłumaczymy tym starszym, co wiedzą młodsi. Tym razem przyglądamy się określeniu „main character energy”.
To wyrażenie oznacza postawę, w której ktoś zachowuje się jak bohater własnej historii – asertywny, ceniący swoje emocje i pragnienia. W języku internetu to sposób mówienia o codzienności tak, jakby była sceną: spacer, kawa, deszcz – wszystko jest przedstawiane jak kadr z filmu.
Pojęcie pojawiło się w sieci pod koniec lat 2010, ale popularność zdobyło w 2020 roku za sprawą TikToka. Użytkownicy publikowali filmiki z podpisami „my life as main character”, romantyzując codzienne gesty i szukając sensu w małych rzeczach. W czasie pandemii trend ten stał się formą afirmacji i próbą odzyskania sprawczości w świecie, w którym musieliśmy izolować się do innych.
Main character energy daje akceptację: uczy stawiania granic, dbania o siebie, świadomego wyboru, działania zamiast biernego reagowania. Jednak doprowadzona do skrajności staje się autopromocją lub narcyzmem – wtedy inni przestają być bohaterami, a stają się tylko statystami.
W kulturze Young Adult energia głównej postaci to kluczowy element opowieści: bohaterowie uczą się samostanowienia, przechodzą przemianę, buntują się, odkrywają własną tożsamość. To właśnie main character energy – nowoczesny język tego, co dawniej nazywaliśmy „mieć serce i patrzeć w serce”. Współczesne „ja” w literaturze YA powtarza romantyczną potrzebę emocji, sensu i wpływu – tylko innym językiem.
A mówię o tym dlatego, że w Polskim Radiu ukazał się nowy odcinek podcastu „Matura po godzinach – podcastu Baby od polskiego”. Tym razem rozmawiałam z Nelą Mańkowską o tym, co przyciąga młodych czytelników do literatury YA i czy w klasyce – u Sienkiewicza czy Mickiewicza – da się odnaleźć tę samą energię głównych bohaterów, którzy żyją intensywnie, czują głęboko i nie boją się być sobą.