Człowiek – istota pełna sprzeczności — przykład wypracowania od CKE

Poniższe wypracowanie spełnia wszystkie wymogi formalne zadania, efektywnie wykorzystuje przytoczone dzieła oraz konteksty. Wykazuje się logiczną organizacją treści, ciągłością narracji, odpowiednim stylem oraz bogactwem użytych środków językowych.

Wypracowanie i ocena pochodzi z dokumentu „Sprawozdanie za rok 2023″ dostępnego na stronie CKE. 

Uwaga! Poprawiłam kilka kwestii językowych!

Polecenie [matura podstawowa 2023]:
Człowiek – istota pełna sprzeczności
W pracy odwołaj się do:
• wybranej lektury obowiązkowej
• innego utworu literackiego
• wybranych kontekstów. 

Przykład wypracowania wg CKE:

Człowiek jest istotą pełną sprzeczności, których istnienie staje się możliwe dzięki ludzkim zdolnościom do refleksji oraz złożoności ludzkiego charakteru. Rozumiana przeze mnie jako koegzystowanie w sobie różnych odległych idei bądź dysonans między światem wewnętrznym postaci a podejmowanymi przez niego decyzjami sprzeczność to częsty motyw literacki. 

W działaniach oraz rozważaniach bohatera można odnaleźć cechy charakterystyczne dla dwóch odmiennych epok w literaturze. Taką postacią jest Stanisław Wokulski z „Lalki” Bolesława Prusa. W kreacji protagonisty powieści jej autor wykorzystuje synkretyzm założeń romantyzmu oraz pozytywizmu. Aby zrozumieć istotę charakteru Stanisława, należy zdefiniować, co uznajemy za znamienne dla wspomnianych wcześniej epok literackich. Romantyzm to przede wszystkim apoteoza uczuć, miłości. To uwydatnienie roli emocji w życiu człowieka i jego zdolności do autokreacji, która nierzadko determinuje losy bohatera. Z kolei pozytywizm jawi się jako pochwała nauki, postępu, działania utylitarne. W Wokulskim odnajdujemy syntezę obu poglądów. Jest on człowiekiem przedsiębiorczym, dorabia się fortuny dzięki handlowi na wojnie. Jednak inwestycja w sklep przejęty po żonie Małgorzacie Minclowej, to jedynie pretekst dla prawdziwych, romantycznych intencji Stanisława. Niefortunnie zakochuje się on w Izabeli Łęckiej, arystokratce. By zdobyć jej serce, protagonista postanawia zastosować metody pozytywistyczne, a więc finansowe. Wokulski wykupuje pamiątki rodzinne Łęckiej, a nawet za pośrednictwem Szlangbauma kamienicę rodziny Łęckich. Wierzy w moc sprawczą czynów. Pomimo chwytania się różnych sposobów na rozkochanie w sobie Izabeli, kieruje nim przede wszystkim ogromna miłość do arystokratki. Wyjeżdżając do Paryża, Stanisław reflektuje się, jak irracjonalnie postępuje. Rzuca wówczas tomem wierszy Adama Mickiewicza, co symbolizuje zakorzeniony w sercu protagonisty romantyczny rodzaj miłości. Scenę tę można także odczytać jako ciekawą aluzję literacką do „Dziadów” cz. IV, w której to Gustaw uskarżał się na destrukcyjny wpływ na jego życie „ksiąg zbójeckich”, a więc utworów romantycznych. Podobnie Wokulski oskarża wieszcza, że jego utwory idealizowały kobietę i odcisnęły piętno na jego życiu. Zasadniczo przecież każda jego pozytywistyczna działalność (chociażby plany założenia spółki do handlu ze wschodem, kwestowanie, nauka języka angielskiego, finansowe wsparcie Marianny) była bezpośrednio bądź pośrednio determinowana przez romantyczną cząstkę natury Wokulskiego. Pomimo swojego scjentyzmu oraz pozornej racjonalności, zachowuje się nielogicznie w obliczu uczucia do Izabeli – z powodu flirtu Łęckiej ze Starskim usiłuje odebrać sobie życie. Kazus ten obrazuje, jak w człowieku mieszają się całkowicie odmienne idee. To właśnie sprawia, że człowiek staje się jednostką pełną sprzeczności. 

Jednak niekonieczny jest synkretyzm epokowy, aby zostać bohaterem sprzecznym. Czasem wystarcza ludzka zdolność do refleksji, bagaż traumatycznych doświadczeń oraz bogaty świat wewnętrzny. Przykładem takiej postaci jest Rambert z „Dżumy” Camusa. Raymond Rambert to dziennikarz poszukujący w Oranie materiału do artykułu. Choć nie czuje żadnej więzi czy przywiązania do obcego miasta, to nagły wybuch epidemii dżumy wikła go w losy mieszkańców odizolowanego Oranu. Przez długi czas pozostaje obojętny i żyje jedynie tęsknotą za narzeczoną oraz wspomnieniem Paryża, niemniej podejmuje próby ucieczki z miasta. Mimo tak wyraźnych motywacji do powrotu dziennikarz zaczyna swoją przemianę duchową wraz ze śmiercią kolejnych ludzi. Widok „szpitala” polowego, w którym pracuje doktor Rieux, wstrząsa nim. Ostatecznie podejmuje sprzeczną z charakterem decyzję – rezygnuje z planu opuszczenia miasta. Poświęca tym samym najważniejsze dla siebie wartości – ukochaną i rodzinne strony, na rzecz pomocy dziesiątkowanemu dżumą Oranowi. Rekrutuje się do ochotniczej grupy pomocy medycznej i przyjmuje filozofię egzystencjalizmu – zdaje sobie sprawę z tragicznego położenia człowieka w świecie, ale mimo wszystko usiłuje wykonywać prace utylitarne najlepiej, jak potrafi. Rambert stanowi doskonały przykład kompleksowości ludzkiej psychiki pełnej sprzeczności. Wszystkie początkowe działania podyktowane były jego miłością do narzeczonej, a jednak w ostatecznej chwili dziennikarz dokonuje wewnętrznej rewaloryzacji wartości i rezygnuje z planu ucieczki. 

Powyższe obserwacje potwierdzają, że niewątpliwie człowiek jawi się jako istota przepełniona sprzecznościami. Dzięki umiejętności autorefleksji oraz autonomiczności myślenia potrafi w sobie zawrzeć syntezę wielu odmiennych idei. W obliczu ludzkiego dramatu niezwykła złożoność umysłu pozwala mu na podjęcie decyzji przeczących wcześniejszym przekonaniom. Mózg oraz „wewnętrzny świat” ludzki to potężne narzędzia kształtujące ludzką tożsamość. Jednak to właśnie owe sprzeczności czynią nas wyjątkowymi i umożliwiają nader pogłębioną analizę rozmaitych problemów. 

Komentarz CKE do przykładu 47.
Wypracowanie spełnia formalne warunki polecenia:
• nie zawiera błędu kardynalnego;
• znajduje się w nim odwołanie do lektury obowiązkowej (Laka Bolesław Prusa, Dżuma Alberta Camusa);
• dotyczy problemu wskazanego w poleceniu;
• ma formę argumentacyjną. 

Kompetencje literackie i kulturowe
Wypowiedź stanowi wnikliwą analizę problemu sformułowanego w poleceniu. Zdający w pełni funkcjonalnie wykorzystał znajomość przywołanych utworów literackich oraz kontekstów, nie popełnił błędów rzeczowych zarówno w odniesieniu do przywołanych tekstów literackich oraz kontekstów, jak i terminologii historycznoliterackiej, budując bogatą argumentację, świadczącą o erudycji. 

Sformułowane stanowisko ma postać wyrazistej tezy zaprezentowanej we wstępie wypracowania – sprzecznością piszący określa koegzystowanie w sobie różnych, odległych idei, bądź dysonans między światem wewnętrznym postaci a podejmowanymi przez niego decyzjami. Problem rozważa na podstawie funkcjonalnie przywołanego przykładu Stanisława Wokulskiego z Lalki Bolesława Prusa, ukazując bohatera powieści jednocześnie jako romantyka i pozytywistę. Motywacja działań Wokulskiego została trafnie pogłębiona kontekstem historycznoliterackim, czyli odniesieniem do najważniejszych założeń romantyzmu i pozytywizmu (romantyczna apoteoza uczuć oraz pozytywistyczny kult nauki i postępu), które miały wpływ na postępowanie bohatera.

Drugim funkcjonalnie omówionym przykładem bohatera, którego postępowanie świadczy o sprzecznościach natury ludzkiej, jest postać Raymonda Ramberta z Dżumy Alberta Camusa. Zdający wskazuje na podjęcie przez niego decyzji o pozostaniu w Oranie, która jest – jak pisze – sprzeczna z charakterem. Istotę sprzeczności bohatera zdający egzemplifikuje jego przemianą duchową, która pozwala mu poświęcić wyznawane wcześniej wartości (jednostkowe szczęście) dla większego dobra (pomoc całej społeczności Oranu). Zdający funkcjonalnie odwołuje się także do założeń filozofii egzystencjalnej – tragizmu życia jednostki, któremu człowiek jest w stanie heroicznie się przeciwstawić. Ponadto zdający wykazał się erudycją (np. wnikliwą znajomością omawianych utworów, wiedzą z zakresu historii literatury), nie popełnił także błędów rzeczowych. 

Kompozycja wypowiedzi
Elementy treściowe zostały przez zdającego zorganizowane w sposób problemowy, podporządkowany zaprezentowanej tezie, co znajduje odzwierciedlenie w uporządkowaniu akapitów poświęconych kolejno postawie świadczącej o łączeniu odległych idei oraz postawie prezentującej sprzeczność między osobistymi pragnieniami a decyzjami bohatera. Wypowiedź zdającego składa się z elementów tworzących logiczną, uporządkowaną i spójną całość, podporządkowaną rozważanemu tematowi pracy i postawionej tezie. 

Styl wypowiedzi
Zdający konsekwentnie posługuje się stylem stosownym do sytuacji komunikacyjnej, wypowiedź zawiera struktury charakterystyczne dla oficjalnej odmiany polszczyzny pisanej. 

Język wypowiedzi
W wypracowaniu występuje szeroki zakres środków językowych, tj.: zróżnicowana składnia, poprawne struktury składniowe:
• zdania pojedyncze, np.: Romantyzm to przede wszystkim apoteoza uczuć, miłości.
• zdania złożone, np.: Człowiek jest istotą pełną sprzeczności, których istnienie staje się możliwe dzięki ludzkim zdolnościom do refleksji oraz złożoności ludzkiego charakteru.
• zdania wielokrotnie złożone, np.: Przez długi czas pozostaje obojętny i żyje jedynie tęsknotą za narzeczoną oraz wspomnieniem Paryża, niemniej podejmuje próby ucieczki z miasta.
• równoważnik zdania: Mózg oraz „wewnętrzny świat” ludzki, to potężne narzędzia kształtujące ludzką tożsamość. 

Zastosowano także bogatą leksykę i poprawną terminologię teoretycznoliteracką np. koegzystowanie […] odległych idei; synkretyzm epokowy; apoteoza uczuć; zdolności do autokreacji; działania utylitarne; destrukcyjny wpływ […] „ksiąg zbójeckich”; przyjmuje filozofię egzystencjalizmu – zdaje sobie sprawę z tragicznego położenia człowieka w świecie.

Mój komentarz:
– to nie jest wymóg, ale unikałabym pisania form osobowych, tekst brzmiałby bardziej poważnie, pasowałby do stylu naukowego, gdyby zastosowano czasowniki nieosobowe;
– w zakończeniu przywołałabym bohaterów/tytuły omawianych tekstów (w myśl zasady, że po przeczytaniu wstępu i zakończenia otrzymujesz streszczenie pracy);
– nie jest to wzór dla wszystkich, jeśli zdający obawiają się, że nie zastosują terminologii teoretycznoliterackiej, to dla bezpieczeństwa powinni przy podawaniu przykładu zawsze pisać gatunek (w końcu to termin literacki!);
– aby wstęp nie był banalny, można zacząć od kontekstu, a skończyć go tezą, która jest parafrazą polecenia.

SZCZEGÓŁY: