Jak zachować człowieczeństwo w sytuacji ekstremalnej? Omów zagadnienie na podstawie Innego świata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp (wprowadzenie):

Gustaw Herling-Grudziński pisał, że „człowiek jest ludzki w ludzkich warunkach”. Sowieckie łagry (w tym obóz w Jercewie) były przeciwieństwem „ludzkich warunków” – panowała tam specyficzna moralność obozowa, więźniowie każdego dnia walczyli o życie i pracowali ponad siły na mrozie, a niegodziwość i pogarda do innych były na porządku dziennym. Celem radzieckich władz było stłamszenie w więźniach wszelkiej moralności, która świadczyła o człowieczeństwie. Dlatego też zachowywanie się w zgodzie z ideami humanizmu było aktem odwagi – a bohaterowie „Innego świata” wypracowali kilka sposobów na to, aby zachować resztki człowieczeństwa nawet w tak ekstremalnych warunkach.

Rozwinięcie („Inny świat”):

Celem systemu pracy przymusowej było „wyeksploatowanie gospodarcze i całkowite przeobrażenie” więźniów. Wobec przetrzymywanych stosowano terror i tortury, obóz utrzymywał ludzi w warunkach poniżej granicy człowieczeństwa. Pod tym względem Sowieci przekroczyli wszelkie granice ludzkiej godności, stopień upodlenia i rychłość śmierci dawały wręcz przyzwolenie na rezygnację z moralności (o czym świadczy obecność tzw. moralności obozowej).

Aby zachować człowieczeństwo, więźniowie stosowali rozmaite praktyki. Jedną z nich był bunt wobec zastanej rzeczywistości, niechęć do bycia częścią okrutnego systemu. Taką postawą wykazał się między innymi Michaił Kostylew, który został poddany „wielkiej przemianie”, a następnie zrozumiał, że został oszukany. Mężczyzna czuł pogardę wobec sowieckiego systemu, dlatego po przenosinach do nowej brygady w 1941 r. co trzy dni opalał rękę w ogniu, aby uzyskać zwolnienie z pracy. Poświęcenie wymagało od niego nie lada determinacji, ponieważ powtarzany regularnie zabieg powodował gigantyczny ból. Michaił Kostylew stwierdził wprost, że nigdy nie będzie dla „nich” pracować – wolał cierpieć niż poddać się obowiązującym regułom.

Sposobem na zachowanie człowieczeństwa mogło być także samodzielne podejmowanie decyzji o własnym życiu lub śmierci. Sowiecki system pracy przymusowej pozbawiał ludzi tego prawa – więźniowie byli skazani na łaskę dowódców, musieli pracować, aby nie umrzeć z głodu, a w razie choroby (co było dość częste) pracowali lub trafiali do trupiarni. Z tego względu decyzja o zakończeniu własnego życia mogła być aktem heroizmu. W ten sposób działał między innymi Kostylew (kiedy dowiedział się, że miał trafić na Kołymę, oblał się wiadrem wrzątku i zmarł w wielkich męczarniach), chciała tak również postąpić Natalia Lwowna, która podjęła próbę samobójczą, ale została odratowana.

Bohaterowie „Innego świata” próbowali także innych sposobów na zachowanie człowieczeństwa – jednym z nich była empatia i wrażliwość na drugiego człowieka stanowiąca przeciwieństwo powszechnej moralnej degeneracji. Chociaż każdy w obozie próbował ochronić przede wszystkim własne życie, niektórzy bohaterowie mieli w sobie siłę, by nieść pomoc. Czyniła tak chociażby wspomniana wcześniej Natalia Lwowna, gdy po próbie samobójczej została skierowana do pracy w kuchni i wynosiła jedzenie dla innych więźniów. Aktem odwagi i poświęcenia wykazał się także narrator, który próbował uratować Kostylewa przed rychłą śmiercią na Kołymie. Zgłosił się do naczelnika i zaoferował pracę zamiast przyjaciela.

Kontekst:

Sposobem na uratowanie człowieczeństwa może być także robienie tego, do czego zostało się powołanym. Taka postawa została opisana w „Dżumie” Alberta Camusa, powieści paraboli opisującej epidemię choroby symbolizującej rozlewanie się zła po świecie. Kiedy zaraza ogarnęła Oran, doktor Bernard Rieux od razu oddał się pracy na rzecz innych. Bohaterstwo medyka, który uważał, że uczciwość była jedynym sposobem walki z dżumą, wymagało jednak wielkiego poświęcenia – mężczyzna ryzykował życie, musiał też radzić sobie z przymusowym rozstaniem z żoną. Jego postawa jednoznacznie wskazuje na pełne zaangażowanie i zrozumienie sytuacji – Rieux nie szukał wymówek i nie oceniał innych; niósł pomoc i rozumiał rozmaite reakcje mieszkańców Oranu. Nie żywił urazy nawet wtedy, gdy budził strach (doktor zjawiał się u osób zarażonych dżumą, przez co jego nadejście było niemalże zapowiedzią śmierci).

Dzięki swojemu zaangażowaniu Bernard Rieux stał się symbolem poświęcenia na rzecz walki o wspólną sprawę i wzorem do naśladowania w ekstremalnej sytuacji.

Zakończenie (podsumowanie):

Sposobów na zachowanie człowieczeństwa w ekstremalnej sytuacji jest wiele. Jedni poświęcają się na rzecz innych, inni natomiast – szukają wyjścia w buncie. Strategii przyjmowanych przez bohaterów może być wiele, a każda z nich ma jeden cel: nie dać się przezwyciężyć złu.