Kaci i ofiary – obraz międzyludzkich relacji w obozie. Omów zagadnienie na podstawie opowiadania Ludzie, którzy szli Tadeusza Borowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp (wprowadzenie):

Więźniowie nazistowskich obozów koncentracyjnych byli wycieńczani pracą i terroryzowani. Musieli stosować odwrócone zasady Dekalogu, aby mieć szansę na przeżycie. Chociaż byli ofiarami, często sytuacja zmuszała ich do przyjęcia roli katów. Doprowadzał do tego system stworzony przez Niemców. Sprawiał, że ludzie stawali się obojętni wobec losu innych, a później nawet przyjmowali rolę oprawców.

Rozwinięcie („Ludzie, którzy szli”):

Tadeusz Borowski wielokrotnie poruszał w opowiadaniach temat zatarcia się granicy między ofiarą a katem. Widoczne to było szczególnie wyraźnie w utworze „Proszę państwa do gazu”, opowiadającym o Kanadzie – miejscu, gdzie grupa więźniów rozpakowywała bagaże ludzi idących na śmierć. Każda ludzka tragedia była w istocie powodem do radości dla tych osób, ponieważ transporty dawały szansę na uzyskanie jakichś dóbr. Nazistowski system zredukował ludzkie współczucie do minimum, dlatego też więźniowie byli w stanie zwyczajnie grać w piłkę i obserwować, jak kierowano do komór gazowych tysiące ludzi.

Więźniowie niemieckich obozów koncentracyjnych nierzadko wchodzili w rolę katów. Warunki życia zobojętniały ich na wydarzające się dokoła zło, zmuszały do akceptacji masowych mordów. Rola oprawcy niekoniecznie oznaczała jednak bezpośrednie przyczynianie się do czyjejś krzywdy. Za przejaw bycia katem można uznać sam fakt obojętności na śmierć i braku solidarności. Celem osadzonych było przede wszystkim przeżycie (z tego względu niechętnie dzielili się dobrami z innymi, oczekiwali zapłaty za wykonanie pracy, np. krycie dachów papą).

Tadeusz Borowski w „Ludziach, którzy szli” pokazał perfidię nazistowskiego systemu. Wprawdzie obóz był zarządzany przez Niemców, ale istotne funkcje przypadały w udziale więźniom – taka sytuacja dotyczyła między innymi blokowych w kobiecych obozach, którymi były Słowaczki. System miał za zadanie zniszczyć solidarność między więźniami; posłuszni mogli awansować. Nieprzypadkowo w trakcie jednej z rozmów Tadek zakwestionował wiarę w istnienie sprawiedliwości – uciął rozmowę o wartościach i zwrócił uwagę na to, że jego celem było przede wszystkim przeżycie. Można się więc domyślać, że gdyby zachowanie życia wymagało okrucieństwa, bohater opowiadania byłby na nie gotów.

Kontekst literacki:

Ofiary, które stawały się katami, zostały również przedstawione w „Innym świecie” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Więźniowie sowieckich łagrów nierzadko musieli donosić na innych, aby otrzymać nagrodę (i potencjalnie mieć szansę na przeżycie). Taka sytuacja spotkała między innymi Jewrieja – mężczyzna musiał złożyć fałszywe zeznania i praktycznie skazać na śmierć czterech Niemców, aby móc wyjść na wolność. W jednej chwili z ofiary zmienił się w kata, musiał zdecydować, czy wybiera własne życie, czy prawdę.

Zakończenie (podsumowanie):

Zarówno niemieckie obozy koncentracyjne, jak i sowieckie łagry były miejscami, w których zacierały się granice między ofiarami a katami. W „Ludziach, którzy szli” Tadeusz Borowski ukazał realia więźniów, którzy chcieli wyjść na wolność za wszelką cenę. Przejawy cywilnej odwagi były wyjątkiem. Osadzeni wiedzieli, że wszystkie chwyty są dozwolone, kiedy stawką jest przeżycie.