Kultura i tradycja jako źródła tożsamości człowieka. Omów zagadnienie na podstawie Miejsca Andrzeja Stasiuka. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp (wprowadzenie):

Miejsce, kultura i tradycja to podstawowe źródła tożsamości – te trzy elementy konstytuują miejsce człowieka w świecie i sprawiają, że jest tym, kim jest. Nie zawsze jednak społeczności mogą opierać swoją tożsamość na wszystkich trzech ogniwach – przesiedlenia pozbawiają ludzi możliwości przebywania w konkretnym miejscu, odrywają od przestrzeni i sprawiają, że jedynym nośnikiem tożsamości stają się kultura i tradycja, wartości w dużej mierze niematerialne. To dzięki nim społeczności są w stanie przetrwać trudny czas i mogą zachować swój charakter.

Rozwinięcie („Miejsce”):

Andrzej Stasiuk w opowiadaniu „Miejsce” na podstawie historii dawnej cerkwi, po której został tylko „prostokąt szarej, gliniastej ziemi” (cerkwisko), przedstawił historię lokalnej społeczności zamieszkującej Beskid Niski. Sam budynek był jedynie symbolem, reprezentował ludność, która – w czasie masowych przesiedleń Łemków – została wykorzeniona ze swojego miejsca. Mimo to ich kultura i tradycja przetrwały, nie zniknęły z powierzchni ziemi. Pod tym względem tożsamość Łemków była podobna do losów cerkwi – chociaż pusta przestrzeń miała niedługo zarosnąć trawą, mimo wszystko świątynia przetrwała w pamięci: w trakcie wizyty narrator był w stanie zrekonstruować budowlę, wyobrażał sobie jej układ.

Sama cerkiew była czymś więcej niż tylko budynkiem. Narrator wyobrażał sobie proces budowania świątyni, niemalże mitologizował wysiłki miejscowych budowniczych, aby – korzystając z dostępnych pod ręką materiałów – wznieść budynek. Dzięki tym staraniom mógł on być czymś więcej niż przestrzenią, był centralnym miejscem lokalnej społeczności, spoiwem łączącym ludzi zamieszkujących ten teren z pracą ich rąk.

Nie było więc przypadkiem, że kiedy „niedawno” otwarto wschodnią granicę i umożliwiono powrót do Beskidu Niskiego potomkom budowniczych cerkwi, ci powrócili do korzeni. Narrator opowiadał o kobietach klękających na gliniastym klepisku i bijących pokłony mimo rozpadu cerkwi, a także o dziewięćdziesięcioletnim sparaliżowanym mężczyźnie, dla którego powrót do rodzinnej wsi był szansą na powrót wspomnieniami do przeszłości (przypominał on sobie ludzi i wydarzenia, rekonstruował to, co przeżył za młodu). Przywiodła go tu rodzina, wstawiła go z krzesłem na wóz, co symbolicznie pozwoliło mu zatoczyć krąg życia. Historia starca udowadnia, że jednym z podstawowych składników tożsamości jest związek z konkretną kulturą. Starzec należał do rdzennych mieszkańców tych ziem – Łemków – ale w wyniku różnych wydarzeń historycznych on oraz jego rodzina zostali wysiedleni, zatem tuż przed śmiercią, by poczuć zespolenie z tradycją, postanowił powrócić do miejsca, które stworzyło go jako człowieka.

Kontekst:

Podobny motyw upamiętnienia kultury i tradycji – źródeł tożsamości człowieka – pojawia się w „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza, epopei napisanej podczas pobytu na emigracji, której celem było „trafienie pod strzechy” oraz pokrzepienie serc Polaków pozbawionych ojczyzny. Opisany w utworze dworek w Soplicowie stanowił centrum polskości – istotną rolę odgrywały autorytety, których wizerunki, niczym na ścianach muzeum, znajdowały się wszędzie. Stąd między innymi obrazy Kościuszki i Rejtana, które Tadeusz widzi od razu po wejściu do dworku w Soplicowie, zegar kurantowy grający „Mazurka Dąbrowskiego” czy tabakiera Księdza Robaka z wizerunkiem Napoleona. Sam dworek zresztą jest miejscem, w którym wiele mówi się o tradycjach – są one tematem licznych pogawędek Sędziego czy Wojskiego.

Upamiętnienie tradycji odchodzącej w niepamięć Rzeczpospolitej pozwoliło przetrwać polskiej kulturze trudne czasy zaborów. Wszechobecna polskość w epopei Mickiewicza miała wartość symboliczną – pozwalała powrócić choćby w sferze marzeń i wyobrażeń do ukochanej ojczyzny.

Zakończenie (podsumowanie):

Kultura i tradycja bez dwóch zdań są źródłem tożsamości człowieka. Mickiewiczowskie Soplicowo było przetrwalnikiem polskiej kultury w okresie zaborów, natomiast w opowiadaniu Andrzeja Stasiuka pamięć o własnym pochodzeniu była nadrzędną wartością w życiu przesiedlonych Łemków. Widać to przede wszystkim na przykładzie starca, dla którego stara cerkiew (a właściwie: wspomnienia o niej) były całym życiem – z tego względu czuł on obowiązek, aby odwiedzić to miejsce tuż przed śmiercią.