Literatura dokumentu osobistego jako świadectwo pamięci. Omów zagadnienie na podstawie Innego świata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp (wprowadzenie):

Literatura odgrywa istotną rolę w pielęgnowaniu pamięci o przeszłości. Staje się świadectwem dla przyszłych pokoleń, umożliwia zachowanie wiedzy o historycznych zdarzeniach i ratuje je przed zapomnieniem. Szczególną rolę w tradycji literackiej odgrywa literatura dokumentu osobistego oraz – będąca jej istotnym odłamem – literatura obozowa. Do tego gatunku zaliczają się wszystkie utwory stanowiące zapis wspomnień z najbardziej dramatycznego okresu II wojny światowej.

Rozwinięcie („Inny świat”):

„Inny świat. Zapiski sowieckie” to zbiór wspomnień Gustawa Herlinga-Grudzińskiego z pobytu w radzieckich więzieniach w Witebsku, Leningradzie i Wołogdzie oraz z łagru w Jercewie. Opisane w utworze wydarzenia stanowią zapis rzeczywistych zdarzeń, Herling-Grudziński nie koloryzował, lecz opisywał zdarzenia takimi, jakimi były. Celem powstania „Innego świata” była próba wyjaśnienia światu rzeczywistości, której doświadczali więźniowie sowieckiego systemu: utwór ukazuje okrucieństwo i terror radzieckich oficerów i współwięźniów (w tym urków), bezsilność przetrzymywanych, sposoby niszczenia psychiki człowieka przez NKWD oraz zachowania ludzi przebywających w ekstremalnych warunkach.

Utwór Gustawa Herlinga-Grudzińskiego ma wartość zarówno historyczną, jak i psychologiczną. Daje wgląd w warunki sowieckich łagrów i stanowi niemal reporterski zapis świata, w którym przebywały setki tysięcy ludzi, a jednocześnie umożliwia obserwację zachowań ludzi stojących u progu śmierci. Narrator wielokrotnie opisywał rozmaite postawy bohaterów – począwszy od buntu (opalania ręki w ogniu, aby uniknąć pracy) aż po ostateczną niegodziwość (skazanie niewinnych Niemców na śmierć, aby nie trafić na zesłanie do pracy przy wyrębie lasu). Każda z historii utrwalonych w „Innym świecie” była rzeczywistym dramatem, a Herling-Grudziński zdołał uratować je od zapomnienia.

Kontekst:

Podobną rolę – świadectwa pamięci o najmroczniejszym okresie w historii ludzkości – odgrywają opowiadania Tadeusza Borowskiego z tomu „Pożegnanie z Marią”. Utwory, będące niemal reporterskim zapisem wydarzeń z obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, służą przede wszystkim zatrzymaniu w pamięci zbiorowej historii więźniów. Tadeusz Borowski celowo ograniczył się do zdawkowych, beznamiętnych opisów sytuacji przydarzających się w obozie, nie upiększał wydarzeń ani nie fabularyzował ich – zamiast tego dał świadectwo dramatów, które były codziennością w niemieckich lagrach. Utwory nie zawierały uatrakcyjnionej fabuły, nie było w nich również oceniania postaw – zamiast tego autor zdecydował się na narrację behawioralną (opisywał zachowania i nie wartościował ich). Suchy, niemalże pozbawiony zabarwienia emocjonalnego styl Borowskiego może budzić przerażenie wśród czytelników – reakcje relacjonującego wydarzenia wskazują na całkowitą obojętność wobec nich.

Narracja Tadeusza Borowskiego skupiała się na faktach – stąd w „Ludziach, którzy szli” beznamiętne opisy głodu czy paskudnych warunków panujących w kobiecym obozie. Brak wartościowania widoczny był choćby w opisie zmian dokonanych w Oświęcimiu z biegiem lat: narrator traktował pierwotny stan rzeczy jako fakt niepodlegający dyskusji: „Najpierw bili i zabijali na komandach nagminnie, potem sporadycznie. Najpierw ludzie spali na podłodze bokiem i obracali się na komendę, potem na pryczach, jak kto chciał, i nawet pojedynczo na łóżkach”.

Zakończenie (podsumowanie):

„Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego i obozowe opowiadania Tadeusza Borowskiego to bardzo osobiste, niemal reporterskie relacje z sowieckich łagrów i niemieckich obozów koncentracyjnych. Autorzy opisywali wydarzenia, których byli świadkami, aby przekazać kolejnym pokoleniom pamięć o tym okresie, a także by pokazać prawdziwe dramaty, które były codziennością więźniów.