„Lokomotywa” – familijna gra planszowa oparta na wierszu Juliana Tuwima (Wydawnictwo Nasza Księgarnia)

Od wersu do wagonu. Dlaczego „Lokomotywa” (Wydawnictwo Nasza Księgarnia, 2025) to najszybszy pociąg do rytmu, rymu i słownictwa Tuwima – i jak wykorzystać go na języku polskim?

To mój patronat – i przyznam, że bardzo mnie cieszy, a nawet wzrusza, że ktoś wpadł na pomysł, jak połączyć poezję z grą, a więc z rozrywką.

„Lokomotywa” to familijna gra planszowa oparta na kultowym wierszu Juliana Tuwima. Wchodzi w skład serii „Między wierszami”, której celem jest wprowadzanie dzieci w świat poezji poprzez zabawę.

Gracze wcielają się w budowniczych pociągów – każdy rozpoczyna rozgrywkę z własną lokomotywą i podczas gry doczepia do niej kolejne wagony, starając się jak najszybciej i jak najskuteczniej załadować je odpowiednimi ładunkami.

Nie jest to jednak zwykła zabawa w układanie kart. Mechanika gry nawiązuje do treści wiersza Tuwima – pojawiają się tu krowy, konie, stoły, szafy, armaty, banany, słonie, niedźwiedzie i oczywiście wagony pełne ludzi. W efekcie dziecko poznaje tekst literacki nie jako „lekturę”, lecz jako świat, w którym można działać.

Jeśli to czytasz — daj mi znać na swoim ulubionym kanale:

Co rozwija ta gra?

„Lokomotywa” to przykład gry, która naprawdę uczy przez zabawę:

trenuje pamięć i koncentrację – dzieci muszą zapamiętać, co znajduje się na drugiej stronie kart,
ćwiczy logiczne myślenie i planowanie – decydują, które ładunki warto zachować na później,
rozwija język i słownictwo – dzieci powtarzają wyrazy z wiersza, uczą się nazw rzeczy, zwierząt i pojęć z dawnego świata,
wprowadza w rytm poezji – fragmenty wiersza czytane w trakcie rozgrywki uczą melodii języka,
budzi wyobraźnię – ilustracje Szymanowicza zachęcają do tworzenia własnych opowieści i do zabawy słowem.

Jak wykorzystać grę w edukacji?

Na lekcji języka polskiego

Czytanie performatywne

Rozpocznij zajęcia wspólnym, głośnym odczytaniem wiersza Juliana Tuwima „Lokomotywa”. Następnie rozpocznij rozgrywkę, w której fragmenty wiersza czytane na głos przez uczniów stają się częścią zabawy. Dzieci uczą się w ten sposób interpretacji tekstu literackiego, pracy z intonacją i rytmem, a także rozumienia znaczenia powtarzanych fraz. Nauczyciel może zwrócić uwagę na tempo, akcent i emocje, z jakimi czytany jest tekst.

Lekcja o rzeczownikach

Po zakończeniu gry uczniowie zapisują wszystkie pojawiające się w niej ładunki – zwierzęta, przedmioty, ludzi i rośliny. Następnie klasyfikują je według kategorii: nazwy zwierząt (np. słoń, krowa, koń), nazwy rzeczy (np. stół, szafa, armata), nazwy ludzi (np. pasażerowie, maszynista), nazwy produktów spożywczych (np. banany, tłuszcz, smalec). To proste ćwiczenie pozwala utrwalić pojęcie rzeczownika, rozwija umiejętność kategoryzowania i wprowadza w naukę części mowy w sposób praktyczny i atrakcyjny.

Ćwiczenia z rytmu i rymu

Zainspiruj uczniów, by ułożyli własne wersje wiersza Tuwima, dopisując kolejne wagony i ładunki. Zadaniem dzieci jest zachowanie rytmu oryginału i dopasowanie rymów. Ćwiczenie rozwija poczucie rytmu, słuch fonetyczny i kreatywność językową, a także w naturalny sposób wprowadza w świat poezji.

Praca w grupach

Podziel uczniów na zespoły o symbolicznych nazwach: „maszyniści”, „ładunkowi” i „poeci”. Każda grupa ma inne zadanie: maszyniści układają kolejność wagonów i planują trasę pociągu; ładunkowi wybierają, co znajdzie się w każdym wagonie; poeci tworzą nową wersję tekstu, opisującą ich pociąg. Efektem wspólnej pracy może być nowy wiersz inspirowany „Lokomotywą”, który uczniowie odczytają lub zilustrują.

W edukacji wczesnoszkolnej i w zerówce

Rozwijanie spostrzegawczości

Nauczyciel rozkłada kilka kart z gry i prosi dzieci, by uważnie się im przyjrzały. Po chwili odwraca karty lub zmienia ich układ, a zadaniem uczniów jest wskazanie różnic. Można też poprosić, by dzieci nazwały ładunki w kolejności, w jakiej pojawiają się w wierszu. Ćwiczenie kształci pamięć wzrokową, koncentrację i porządkowanie informacji.

Ćwiczenia pamięciowe

Nauczyciel pokazuje dzieciom trzy karty, następnie zakrywa je i prosi o wymienienie ładunków, które zniknęły. W kolejnych rundach można zwiększać liczbę kart lub skracać czas obserwacji. Tego rodzaju zabawa rozwija pamięć krótkotrwałą, logiczne kojarzenie i umiejętność opowiadania.

Zabawy ruchowe

Każde dziecko wciela się w jeden z elementów pociągu – lokomotywę lub wagon. Klasa wspólnie odtwarza wiersz, poruszając się po sali zgodnie z rytmem i dźwiękami utworu. Na słowa „buch!”, „świst!”, „para!” dzieci wykonują odpowiednie gesty i dźwięki. To ćwiczenie integruje ruch, mowę i rytm, rozwija motorykę i poczucie wspólnoty w grupie.

Integracja grupy

Gra wprowadza naturalne zasady współpracy: czekanie na swoją kolej, obserwowanie innych, wspólne przeżywanie emocji i radości z zabawy. Można wykorzystać ją jako element zajęć adaptacyjnych lub integracyjnych w pierwszych tygodniach roku szkolnego.

W pracy plastycznej lub teatralnej

Ilustracja i kolaż

Po zakończeniu gry dzieci tworzą własne wagony inspirowane tekstem Tuwima lub ilustracjami Macieja Szymanowicza. Mogą rysować, wyklejać lub komponować kolaże, dodając własne postacie i rekwizyty. Gotowe prace można połączyć w jeden „pociąg klasowy” i zawiesić w sali – każda lokomotywa będzie inna, ale wszystkie połączą się w jedną historię.

Mini przedstawienie

Uczniowie przygotowują krótką inscenizację wiersza. Mogą wykorzystać rekwizyty wykonane wcześniej na plastyce: czapki maszynisty, wagony z kartonu, zwierzęta z papieru. Dzieci recytują kolejne fragmenty wiersza, ilustrując je ruchem, dźwiękiem i gestem. To połączenie poezji, teatru i zabawy rozwija ekspresję, pamięć, wyobraźnię oraz poczucie rytmu.

Walory estetyczne i literackie

„Lokomotywa” to gra wyjątkowa. Ilustracje Macieja Szymanowicza w połączeniu z poezją Juliana Tuwima tworzą uniwersalny język emocji i humoru. Dziecko nie „uczy się” poezji – ono ją przeżywa. A to przecież najlepszy sposób, by w przyszłości wiersze nie kojarzyły się z obowiązkiem, lecz z zabawą, rytmem, a nawet śmiechem.

„Lokomotywa” to coś więcej niż gra – to poetycka podróż w głąb dzieciństwa, w której wiersz Tuwima staje się planszą, a każda tura – lekcją rytmu, wyobraźni i języka. Dla nauczycieli to gotowy scenariusz zajęć z literaturą dziecięcą. Dla rodziców – pretekst do wspólnego czytania i śmiechu. Dla dzieci – po prostu frajda, która „bucha, sapie, dmucha i chucha”. Po prostu odjazd 🙂

Co znajdziemy w pudełku?

W środku czeka 55 kart:

47 kart wagonów i ładunków – dwustronnych, z jednej strony przedstawiających wagon, z drugiej odpowiedni ładunek,
4 karty lokomotyw,
4 fragmenty wiersza Tuwima, które pełnią funkcję zegara odmierzającego czas gry.

Cel gry

Celem jest zbudowanie kompletnego pociągu z właściwymi ładunkami – zgodnymi z treścią wiersza. Za każdy poprawnie dopasowany wagon gracz zdobywa punkty. Niektóre wagony wymagają pojedynczych towarów (np. krowy), inne zestawów (np. stół i szafa). Gra wymaga więc logicznego myślenia, obserwacji i pamięci.

Jak wygląda rozgrywka?

Każdy gracz zaczyna z lokomotywą. Na środku stołu tworzy się „magazyn” – trzy odkryte karty. W swojej turze gracz:

uzupełnia brakujące karty w magazynie,
odkrywa jedną kartę (zmieniając wagon w ładunek lub odwrotnie),
wybiera kartę i dołącza ją do swojego pociągu.

Jeśli trafi na fragment wiersza, czyta go na głos – dzięki temu tekst Tuwima staje się częścią zabawy. Czwarty fragment kończy grę, a gracze liczą punkty za poprawne dopasowania, różnorodność wagonów i bonusowe chmurki.

Dla kogo?

Dla 2–4 graczy w wieku 6–106 lat. Idealna dla rodzin, przedszkolaków i uczniów klas 0–3. Czas gry: ok. 20 minut – czyli mniej więcej tyle, ile trwa wypicie filiżanki herbaty i głośna recytacja Tuwima.

Dane techniczne

Autor gry: Przemek Wojtkowiak

Ilustracje: Maciej Szymanowicz

Wydawnictwo: Nasza Księgarnia, 2025

Liczba graczy: 2–4

Czas gry: ok. 20 minut

Wiek: 6+