Komunikat Rady Języka Polskiego: zmiana zasad ortografii od 1 stycznia 2026 r.!

Komu­ni­kat Rady Języ­ka Pol­skie­go przy Pre­zy­dium PAN
z dnia 10 maja 2024 r.

I

Rada Języ­ka Pol­skie­go przy Pre­zy­dium PAN ogła­sza, że na posie­dze­niach w dniach 7 listo­pa­da 2022 r., 3 lute­go 2023 r. oraz 22 stycz­nia 2024 r. uchwa­li­ła zmia­ny zasad orto­gra­fii (z mocą obo­wią­zu­ją­cą od 1 stycz­nia 2026 r.), któ­rych wykaz poda­no w załącz­ni­ku nr 1.

Rada uzna­ła, że wpro­wa­dze­nie tych zmian, doty­czą­cych wyłącz­nie tzw. kon­wen­cjo­nal­nych zasad pisow­ni, przy­nie­sie korzyść w posta­ci uprosz­cze­nia i ujed­no­li­ce­nia zapi­su poszcze­gól­nych grup wyra­zów i połą­czeń, eli­mi­na­cji wyjąt­ków, a tak­że likwi­da­cji prze­pi­sów, któ­rych zasto­so­wa­nie jest z róż­nych powo­dów pro­ble­ma­tycz­ne, np. wyma­ga od piszą­ce­go zbyt dro­bia­zgo­wej ana­li­zy zna­cze­nio­wej tek­stu. To zaś przy­czy­ni się do zmniej­sze­nia licz­by błę­dów języ­ko­wych oraz – być może – umoż­li­wi piszą­cym sku­pie­nie się na innych niż orto­gra­ficz­ne aspek­tach popraw­no­ści tek­stu. Rada zazna­cza, że więk­szość z wpro­wa­dzo­nych zmian była postu­lo­wa­na już wie­le lat temu, jed­nak z naj­roz­ma­it­szych powo­dów nie uda­ło się wcze­śniej nadać im mocy obowiązującej.

Aby dać wszyst­kim oso­bom oraz insty­tu­cjom, zwłasz­cza wydaw­com, auto­rom słow­ni­ków i pro­gra­mów szkol­nych, czas na przy­go­to­wa­nie się do nowej sytu­acji, Rada posta­no­wi­ła, że uchwa­lo­ne zmia­ny zaczną obo­wią­zy­wać od 1 stycz­nia 2026 r.

Nale­ży przy­po­mnieć, że kom­pe­ten­cje Rady Języ­ka Pol­skie­go do usta­la­nia zasad orto­gra­fii i inter­punk­cji są potwier­dzo­ne w art. 31 ust. 1 Usta­wy z dnia 7 paź­dzier­ni­ka 1999 r. o języ­ku pol­skim (z późn. zmia­na­mi) i nie ma innej insty­tu­cji czy instan­cji, któ­ra by takie kom­pe­ten­cje posiadała.

II

Jed­no­cze­śnie Rada ogła­sza doku­ment pt. Zasa­dy pisow­ni i inter­punk­cji pol­skiej, zbie­ra­ją­cy wszyst­kie prze­pi­sy, zarów­no te obo­wią­zu­ją­ce od daw­na, jak i uchwa­lo­ne ostat­nio, będą­cy załącz­ni­kiem nr 2 do tego komunikatu.

Z dniem 1 stycz­nia 2026 r. doku­ment ten sta­nie się jedy­nym waż­nym źró­dłem zasad orto­gra­ficz­nych i inter­punk­cyj­nych. Tym samym utra­cą moc uchwa­ły orto­gra­ficz­ne Rady z lat 1997 – 2008 oraz wszel­kie inne doku­men­ty i uchwa­ły wcze­śniej podej­mo­wa­ne, doty­czą­ce pisow­ni i inter­punk­cji, nie­zgod­ne z wspo­mnia­nym dokumentem.

Rada wyra­ża prze­ko­na­nie, że tak zapla­no­wa­ne dzia­ła­nie dopro­wa­dzi do wzno­wie­nia cią­gło­ści pol­skiej kody­fi­ka­cji orto­gra­ficz­nej, prze­rwa­nej w 1963 roku, a to będzie speł­nie­niem postu­la­tów pły­ną­cych z róż­nych śro­do­wisk, nie tyl­ko językoznawczych.

Załącz­nik nr 1

Zmia­ny zasad pisow­ni pol­skiej, obo­wią­zu­ją­ce od 1 stycz­nia 2026 r.

1. Pisow­nia wiel­ką lite­rą nazw miesz­kań­ców miast i ich dziel­nic, osie­dli i wsi, np. War­sza­wia­nin, Ocho­cian­ka, Moko­to­wia­nin, Nowo­hu­cia­nin, Łęczy­cza­nin, Cho­cho­ło­wia­nin;

Dopusz­cze­nie alter­na­tyw­ne­go zapi­su (małą lub wiel­ką lite­rą) nie­ofi­cjal­nych nazw etnicz­nych, takich jak kita­jec lub Kita­jec, jugol lub Jugol, angol lub Jugol, żabo­jad lub Żabo­jad, szkop lub Szkop, maka­ro­niarz lub Maka­ro­niarz.

2. Wpro­wa­dze­nie pisow­ni wiel­ką lite­rą nie tyl­ko nazw firm i marek wyro­bów prze­my­sło­wych, ale tak­że poje­dyn­czych egzem­pla­rzy tych wyro­bów (samo­chód mar­ki Ford i pod oknem zapar­ko­wał czer­wo­ny Ford).

3. Wpro­wa­dze­nie roz­dziel­nej pisow­ni czą­stek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście ze spój­ni­ka­mi, np. Zasta­na­wiam się, czy by nie poje­chać w góry.

4. Usta­no­wie­nie bez­wy­jąt­ko­wej pisow­ni łącz­nej nie- z imie­sło­wa­mi odmien­ny­mi (bez wzglę­du na inter­pre­ta­cję zna­cze­nio­wą: cza­sow­ni­ko­wą lub przy­miot­ni­ko­wą), tj. znie­sie­nie wyjąt­ku zezwa­la­ją­ce­go na „świa­do­mą pisow­nię rozdzielną”.

5. Ujed­no­li­ce­nie zapi­su (małą lite­rą) przy­miot­ni­ków two­rzo­nych od nazw oso­bo­wych, zakoń­czo­nych na  -owski, bez wzglę­du na to, czy ich inter­pre­ta­cja jest dzier­żaw­cza (odpo­wia­da­ją na pyta­nie czyj?), czy też jako­ścio­wa (odp. na pyta­nie jaki?), np. dra­mat szek­spi­row­ski, epo­ka zyg­mun­tow­ska, kon­cert cho­pi­now­ski, kon­cep­cja wit­t­gen­ste­inow­ska, wiersz miło­szow­ski.

Przy­miot­ni­ki two­rzo­ne od imion (rza­dziej od nazwisk), zakoń­czo­ne na -owy, -in(-yn), -ów, mają­ce cha­rak­ter archa­icz­ny, będą mogły być zapi­sy­wa­ne małą lub wiel­ką lite­rą, np. jac­ko­we dzie­ci lub Jac­ko­we dzie­ci; poezja miło­szo­wa lub poezja Miło­szo­wa; zosi­na lal­ka lub Zosi­na lal­ka; jac­ków dom lub Jac­ków dom.

6. Wpro­wa­dze­nie łącz­nej pisow­ni czło­nu pół- w wyrażeniach:

pół­za­ba­wa, pół­nau­ka;
pół­żar­tem, pół­se­rio;
pół­spał, pół­czu­wał

oraz pisow­ni z łącz­ni­kiem w połą­cze­niu typu: pół-Polka, pół-Fran­cuz­ka (odnie­sio­nym do jed­nej osoby).

7. Dopusz­cze­nie w parach wyra­zów rów­no­rzęd­nych, podob­nie lub iden­tycz­nie brzmią­cych, wystę­pu­ją­cych zwy­kle razem, trzech wer­sji pisowni:

– z łącz­ni­kiem, np. tuż-tuż; trzask-prask; bij-zabij;
– z prze­cin­kiem, np. tuż, tuż; trzask, prask; bij, zabij;
– roz­dziel­nie, np. tuż tuż; trzask prask; bij zabij.

8. W zakre­sie uży­cia wiel­kich liter w nazwach własnych:

a) w nazwach komet wpro­wa­dze­nie zapi­su wszyst­kich czło­nów wiel­ką lite­rą, np. Kome­ta Hal­leya, Kome­ta Enc­ke­go;

b) wpro­wa­dze­nie pisow­ni wiel­ką lite­rą wszyst­kich czło­nów wie­lo­wy­ra­zo­wych nazw geo­gra­ficz­nych i miej­sco­wych, któ­rych dru­gi człon jest rze­czow­ni­kiem w mia­now­ni­ku, typu Morze Mar­ma­ra, Pusty­nia Gobi, Pół­wy­sep Hel, Wyspa Uznam;

c) w nazwach obiek­tów prze­strze­ni publicz­nej wpro­wa­dze­nie pisow­ni wiel­ką lite­rą sto­ją­ce­go na począt­ku wyra­zu ale­ja, bra­ma, bul­war, osie­dle, plac, park, kopiec, kościół, klasz­tor, pałac, wil­la, zamek, most, molo, pomnik, cmen­tarz (przy utrzy­ma­niu pisow­ni małą lite­rą wyra­zu uli­ca), np. uli­ca Józe­fa Pił­sud­skie­go, Ale­ja Róż, Bra­ma War­szaw­ska, Plac Zba­wi­cie­la, Park Kościusz­ki, Kopiec Wan­dy, Kościół Mariac­ki, Pałac Sta­szi­ca, Zamek Książ, Most Ponia­tow­skie­go, Pomnik Ofiar Get­ta, Cmen­tarz Rako­wic­ki;

d) wpro­wa­dze­nie pisow­ni wiel­ką lite­rą wszyst­kich czło­nów (oprócz przy­im­ków i spój­ni­ków) w wie­lo­wy­ra­zo­wych nazwach loka­li usłu­go­wych i gastro­no­micz­nych, np. Karcz­ma Słup­ska, Kawiar­nia Lite­rac­ka, Księ­gar­nia Nauko­wa, Kino Char­lie, Apte­ka pod Orłem, Bar Fli­sak, Hotel pod Różą, Hotel Cam­pa­ni­le, Restau­ra­cja pod Żagla­mi, Winiar­nia Bachus, Zajazd u Kmi­ci­ca, Pie­ro­gar­nia Kra­ko­wia­cy, Piz­ze­ria Napo­li, Trat­to­ria San­ta Lucia, Restau­ra­cja Vega­nic, Teatr Roz­ma­ito­ści, Teatr Wiel­ki;

e) wpro­wa­dze­nie pisow­ni wiel­ką lite­rą wszyst­kich czło­nów w nazwach orde­rów, meda­li, odzna­czeń, nagród i tytu­łów hono­ro­wych, np. Nagro­da im. Jana Kar­skie­go i Poli Nireń­skiej, Nagro­da Nobla, Nagro­da Pulit­ze­ra, Nagro­da Tem­ple­to­na, Nagro­da Kio­to, Lite­rac­ka Nagro­da Euro­py Środ­ko­wej Ange­lus, Nagro­da Arty­stycz­na Mia­sta Lublin, Nagro­da Lite­rac­ka Gdy­nia, Ślą­ska Nagro­da Jako­ści, Nagro­da Rek­to­ra za Wybit­ne Osią­gnię­cia Nauko­we, Nagro­da New­swe­eka im. Tere­sy Torań­skiej, Nagro­da Wiel­kie­go Kali­bru, Mistrz Mowy Pol­skiej, Amba­sa­dor Pol­sz­czy­zny, Hono­ro­wy Oby­wa­tel Mia­sta Kra­ko­wa.

9. W zakre­sie pisow­ni prefiksów:

a) uzu­peł­nie­nie regu­ły ogól­nej: W języ­ku pol­skim przed­rost­ki — rodzi­me i obce — pisze się łącz­nie z wyra­za­mi zapi­sy­wa­ny­mi małą lite­rą. Jeśli wyraz zaczy­na się od wiel­kiej lite­ry, po przed­rost­ku sta­wia się łącz­nik, np. super-Euro­pej­czyk;

b) dopusz­cze­nie roz­dziel­nej pisow­ni czą­stek takich jak super-, eks­tra-, eko-, wege- mini-, mak­si, midi-, mega-, makro-, któ­re mogą wystę­po­wać rów­nież jako samo­dziel­ne wyra­zy, np.

mini­wie­ża lub mini wie­ża, bo jest moż­li­we: wie­ża (w roz­mia­rze) mini;
super­po­mysł lub super pomysł, bo jest moż­li­we: pomysł super;
eks­tra­za­rob­ki lub eks­tra zarob­ki, bo jest moż­li­we: zarob­ki eks­tra;
eko­żyw­ność lub eko żyw­ność, bo jest moż­li­we: żyw­ność eko.

10. Wpro­wa­dze­nie jed­no­li­tej łącz­nej pisow­ni czą­stek niby-, ­quasi- z wyra­za­mi zapi­sy­wa­ny­mi małą lite­rą, np.

niby­ar­ty­sta, niby­go­tyk, niby­lu­do­wy, niby­orien­tal­ny, niby­ro­man­tycz­nie;
niby­bło­na, niby­ja­go­da, niby­kłos, niby­liść, niby­nóż­ki, niby­to­reb­ka;
quasio­pie­kun, quasi­nau­ka, quasi­po­stę­po­wy, quasi­ro­man­tycz­nie,

przy zacho­wa­niu pisow­ni z łącz­ni­kiem przed wyra­za­mi zapi­sy­wa­ny­mi wiel­ką lite­rą, np. niby-Polak, quasi-Anglia.

11. Wpro­wa­dze­nie łącz­nej pisow­ni nie- z przy­miot­ni­ka­mi i przy­słów­ka­mi odprzy­miot­ni­ko­wy­mi bez wzglę­du na kate­go­rię stop­nia, a więc tak­że w stop­niu wyż­szym i naj­wyż­szym, np.

nie­ade­kwat­ny, nie­au­tor­ski, nie­ba­nal­ny, nie­czę­sty, nie­ży­cio­wy;
nie­mi­ły, nie­mil­szy, nie­naj­mil­szy;
nie­ade­kwat­nie, nie­ba­nal­nie, nie­czę­sto, nie­ży­cio­wo;
nie­le­piej, nie­prę­dzej, nie­naj­le­piej, nie­naj­sta­ran­niej.

Źró­dło: https://​rjp​.pan​.pl/