Miejsca jako przestrzeń kształtowania tożsamości jednostkowej i zbiorowej. Omów zagadnienie na podstawie Miejsca Andrzeja Stasiuka. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp (wprowadzenie):

Każdy człowiek dąży do tego, aby odnaleźć swoje miejsce na świecie. Bardzo często jest nim to, w którym dane było spędzić dzieciństwo – okres formowania tożsamości. Miejsce to (konkretny kraj, miejscowość, dom) nie jest wyłącznie tłem wydarzeń, lecz oznaką przynależności człowieka do konkretnego świata. Pozwala więc choć przez chwilę poczuć, że nie jest się w stanie permanentnej tułaczki. Z tego względu miejsca ważne dla kształtowania tożsamości wspomina się z nostalgią.

Rozwinięcie („Miejsce”):

Miejsce istnieje raz na zawsze, nigdy nie zginie i nie można go zmienić, ponieważ jest obecne nadal w pamięci ludzi i dawnych mieszkańców wsi. Jest zatem sferą sacrum, która kształtuje jednostki i zbiorowości. Topos ten występuje w opowiadaniu Andrzeja Stasiuka „Miejsce”, w którym opisuje on przestrzeń pozostałą po przeniesieniu grekokatolickiej cerkwi pw. św. Dymitra Męczennika ze wsi Czarne do skansenu w Nowym Sączu. Świątynia została poddana konserwacji, by nie niszczała dalej, bo odkąd w 1945 r. wysiedlono większość wsi Czarne, stała pozostawiona prawom natury. Za sprawą tego zabiegu na cerkiewisku (miejscu pozostałym po rozebraniu cerkwi) znajdowała się tylko w sferze wyobrażeń.

Pokruszony gont i pogubione w trawie gwoździe stają się dla narratora symboliczne, wyzwalają pytania o to, jak zostały stworzone i jaką historię pamiętają. Uważa on, że natura przejęła to miejsce, bo tam, gdzie była dawna dzwonnica, dzisiaj korony drzew zamieszkuje puszczyk. Natura pochłania tę przestrzeń, zagarnia ją w swój świat tajemnic.

Jednocześnie narrator podejmuje temat kształtowania tożsamości jednostkowej i zbiorowej przez cerkiew. Mimo fizycznego braku świątyni na jej miejsce przybywają dawni wysiedleńcy – skazani przez historię na tułaczkę po świecie. Oddają hołd miejscu, które było wyznacznikiem ich tożsamości – zostało bowiem zbudowane przez ich przodków oraz nich samych, być może było dla nich punktem odniesienia i znakiem, że mają swoje miejsce w świecie. Choć w rzeczywistości nie ma już progów świątyni ani ikonostasu, lokalna społeczność traktuje świątynię (istniejącą tylko w wyobrażeniach) z namaszczeniem. Starsze kobiety przychodzą się tu modlić, klęczą na ziemi.

Na uwagę zasługuje opowieść narratora o ponaddziewięćdziesięcioletnim sparaliżowanym starcu, którego nie było w tym miejscu od pół wieku. Cerkiew była dla niego istotna, ponieważ budował ją jego ojciec, a jego samego chrzczono w tej świątyni. Wizyta w cerkwi jest dla niego spełnieniem życia – zatacza ono krąg. Starzec uważa, że teraz jest już gotowy umrzeć, jakby zyskał tożsamość i spełnienie. To tutaj stał się Łemkiem, to tutaj stworzono go jako człowieka wierzącego, to tu jest ślad jego ojca i czasów, które już nie powrócą.

Kontekst:

Motyw miejsca kształtującego tożsamość jednostki pojawia się także w „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza. Wieszcz narodowy wskazuje, że mała ojczyzna kształtuje poczucie estetyki i wybory moralne. W „Epilogu” odwołuje się do kraju lat dziecinnych. Podmiot liryczny to alter ego autora wspominającego piękne czasy, które w porównaniu z teraźniejszością wydają się arkadyjskie. W tym zakończeniu epopei Mickiewicz tłumaczy genezę jej powstania, zwraca uwagę na to, że dziś emigranci, zamiast porozumieć się dla wspólnej sprawy, jaką jest powrót do ojczyzny i odzyskanie niepodległości, są nieustannie skłóceni. W Paryżu, jak podkreśla podmiot liryczny, nikt nie płacze po bohaterach, a w jego rodzinnej wiosce wszyscy się wspierali nawet wtedy, gdy ktoś stracił ukochane zwierzę. To dobitne porównanie degradacji emocjonalnej i upadku podstawowych wartości, tak cennych dla autora, ma podkreślać, że czas przypomnieć sobie to, co nas ukształtowało; zastanowić się nad tym, czego chcemy od życia. „Pan Tadeusz” ma zatem przypomnieć dorosłym ich kraj lat dziecinnych, sielankę życia w otoczeniu przyrody, przez obrazowe ukazanie waśni i rozwiązanie sporów — wskazać drogę, którą powinni podążyć emigranci. Nie czas na kłótnie, to czas powrotu na łono ojczyzny: „Kraj lat dziecinnych, on zawsze zostanie święty i czysty jak pierwsze kochanie”, a zatem to czas budowania, by przywrócić wolność, i czas szczęśliwości, jaką pamięta się z dzieciństwa.

Zakończenie (podsumowanie):

Każdy człowiek ma miejsce, które jest źródłem jego tożsamości. Dla wysiedlanych Łemków wspomnienia o cerkwi mogły być sposobem na poradzenie sobie z trudami egzystencji (wykorzenieniem z własnej ziemi). Podobnie dzieje się w „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza – wspomnienia kraju lat dziecinnych, ukochanej Litwy, były tym, co pozwoliło zachować własną tożsamość.