Wizerunek obrońców ojczyzny. Omów zagadnienie na podstawie Potopu Henryka Sienkiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp (wprowadzenie):

Obrona ojczyzny to motyw eksploatowany przez literaturę już od starożytności. Podwaliny pod tworzenie mitu obrońcy swojego kraju dał Homer, konstruując postać Hektora, natomiast później wizerunek bohatera narodowego został umocniony między innymi przez Rolanda ze średniowiecznej francuskiej pieśni czy Antenora z „Odprawy posłów greckich” Jana Kochanowskiego. Obrona ojczyzny odznaczała się przede wszystkim gotowością do walki za swój kraj, ale nie była wyłącznie działaniem opartym na sile. Tym, co charakteryzowało największych patriotów, była skłonność do namysłu nad najlepszymi rozwiązaniami dla ojczyzny.

Rozwinięcie („Potop”):

W powieści historycznej Henryka Sienkiewicza występowało kilku godnych uwagi obrońców ojczyzny. Najwięcej miejsca autor poświęcił oczywiście Andrzejowi Kmicicowi, chorążemu orszańskiemu, którego przemiana miała kluczowe znaczenie dla wydźwięku utworu. Chociaż główny bohater na początku historii miał wiele wad – obracał się w szemranym towarzystwie, był porywczy i lekkomyślny, podpalił Wołmontowicze w akcie zemsty – interes Rzeczypospolitej leżał mu na sercu. Nie sposób odmówić Kmicicowi patriotyzmu, bez wahania utworzył oddziały do walki ze Szwedami, gdy tylko dostał list z wezwaniem do czynienia zaciągu.

W akcie oddania ojczyźnie Kmicic przysiągł hetmanowi Januszowi Radziwiłłowi dozgonną wierność, a następnie wykonywał jego rozkazy, wierząc w słuszność działań wojewody wileńskiego. Był gotów na największe poświęcenie, a kiedy zrozumiał, że Radziwiłłowie za nic mieli ojczyznę i pragnęli jedynie realizować własne interesy, postanowił wypowiedzieć posłuszeństwo i odpokutować swoje winy – został bowiem uznany, podobnie jak książęta, za zdrajcę ojczyzny.

Kmicic, działający pod nazwiskiem Babinicz, wykazał się nie lada odwagą w obronie Rzeczypospolitej. Brał udział w obronie Jasnej Góry podczas oblężenia Szwedów, gdzie wysadził kolubrynę, ryzykując własne życie.

Portret Kmicica, podobnie jak wizerunki innych obrońców ojczyzny, został poddany wyolbrzymieniu. Henryk Sienkiewicz ukazał w pozytywnym świetle takie postaci jak król Jan Kazimierz (wielokrotnie opisywany w samych superlatywach) czy Paweł Sapieha, który miał zastawić swój majątek, aby mieć broń do walki ze Szwedami. Postawy bohaterów pozytywnych kontrastowały z zachowaniami postaci negatywnych – przede wszystkim demonizowanych Radziwiłłów. To na ich tle widać było bohaterstwo i odwagę szlachciców zaangażowanych w odpieranie ataków wojsk króla Karola Gustawa.

Rozwinięcie (kontekst):

Obrońcy ojczyzny nie zawsze muszą jednak wykazywać swój patriotyzm w walce. Na uwagę zasługuje postawa Antenora, bohatera „Odprawy posłów greckich” Jana Kochanowskiego, który za wszelką cenę próbował uratować Troję przed zgubną wojną z Grekami. Kiedy do króla Priamusa przybyła delegacja Greków z żądaniem zwrotu porwanej Heleny, Antenor przekonywał, aby zgodzić się na żądania posłów. Wiedział, że odmowa będzie oznaczać wojnę, która zakończy się rychłą porażką. Patriotyzm Antenora został jednak zagłuszony przez Aleksandra (syna króla, kochanka Heleny) oraz Ikeatona (dążącego do wojny z Grekami).

Aspektem, który wymaga dodatkowego rozważenia, jest stosunek Antenora do losów ojczyzny. Kiedy decyzja o odmowie spełnienia żądań Greków została podjęta, a sam bohater miał poczucie porażki, nie obraził się na ojczyznę – wręcz przeciwnie, wyraził gotowość do walki. Antenor był więc postacią, która zawsze szukała najlepszych rozwiązań dla rodzinnej Troi. Najpierw dążył do uniknięcia konfliktu, a później zachęcał do tworzenia planów ataków na wojska Greków (uważał bowiem, że jeśli wojna jest nieunikniona, lepiej się jak najszybciej do niej przygotować, aby mieć przewagę nad przeciwnikiem).

Zakończenie (podsumowanie):

Literatura często przedstawia obrońców ojczyzny jako osoby odważne i gotowe do walki. Taki wizerunek jest zgodny z prawdą – o czym świadczy chociażby postawa Andrzeja Kmicica z „Potopu” – ale nie jest to cały obraz sytuacji. Najwięksi patrioci oprócz używania siły umieją też analizować sytuację i szukać najlepszych rozwiązań dla swojej ojczyzny. Kmicic zdołał w porę odczytać plany Radziwiłłów i dostrzegł ich zdradzieckie podstępy, natomiast Antenor z „Odprawy posłów greckich” najpierw próbował uniknąć wojny, a następnie zaczął robić wszystko, aby przygotować się do nieuniknionego konfliktu.