Od maja 2023 r. egzamin maturalny z języka polskiego składa się z trzech części w części pisemnej:

  • Część 1: Język polski w użyciu
  • Część 2: Test historycznoliteracki
  • Część 3: Wypracowanie

W odróżnieniu od matury w formule obowiązującej od 2015 r., na maturze 2023 nie ma interpretacji wiersza, są za to 2 tematy do wyboru (które mogą przyjąć 3 różne formy – rozwinięcie tego wątku poniżej). Ponadto zdający nie będą musieli czytać fragmentów tekstu i odnosić się do nich w swoich wypracowaniach

Struktura wypowiedzi na maturze z polskiego od 2023

Wbrew temu, o czym mówiono w kuluarach, wypracowanie maturalne nie będzie się różniło tak mocno od tego, co obowiązywało wcześniej. Zdający będą pisać tekst o charakterze argumentacyjnym – co oznacza, że należy odnieść się do tematu zawartego w poleceniu, postawić tezę oraz udowodnić ją przy pomocy min. 3 argumentów.

Celem wypracowania jest udowodnienie tezy za pomocą argumentów, które można zilustrować tekstami literackimi lub kontekstami. Co niezwykle istotne, nawet w przypadku wiersza nie liczy się jego interpretacja, lecz wykorzystanie sensu utworu.

Długość wypracowania to co najmniej 300 wyrazów (jest to zmiana, która będzie obowiązywać w 2023 i 2024, później natomiast wypracowania będą musiały liczyć min. 400 słów)

Nowością jest z kolei to, że w nowej maturze nie ma określonej formy gatunkowej. W związku z tym nie ma ściśle określonej kolejności akapitów ani konieczności umieszczania argumentów w konkretnej kolejności (liczy się jedynie spójność i logika wypowiedzi).

Do czego należy się odwołać na egzaminie maturalnym z języka polskiego?

W każdym wypracowaniu należy odnieść się do:
• co najmniej 2 utworów literackich (w tym do jednej lektury obowiązkowej)
• co najmniej 2 kontekstów

Prace niespełniające tych warunków automatycznie otrzymują niższe oceny, dlatego warto przypilnować, aby zawrzeć w swoich wypracowaniach 2 utwory literackie i 2 konteksty.

Z jakich lektur obowiązkowych można korzystać w wypracowaniu maturalnym?

W swoich wypracowaniach zdający muszą odnieść się do lektur obowiązkowych lub uzupełniających, w zależności od rodzaju zadania. To, z jakich tekstów można skorzystać, zależy od polecenia, dlatego warto zapamiętać treść poniższej tabelki.

Źródło: INFORMATOR o egzaminie maturalnym z języka polskiego jako przedmiotu obowiązkowego (część ustna oraz część pisemna na poziomie podstawowym) od roku szkolnego 2022/2023, CKE, Warszawa 2021

Jeżeli w temacie polecenia jest wskazana lektura obowiązkowa (np. „w pracy odwołaj się do Lalki Bolesława Prusa” lub „w pracy odwołaj się do wybranej lektury obowiązkowej”), wówczas należy odwołać się także do innego tekstu literackiego (może być to lektura obowiązkowa, uzupełniająca lub dowolna inna książka). Na maturze w 2023 i 2024 r. tematy będą bez wskazania konkretnej lektury obowiązkowej!

Jeżeli w poleceniu jest umieszczony wiersz, wówczas należy odwołać się także do lektury obowiązkowej. W tym przypadku każda inna lektura (uzupełniająca lub inna książka) zostanie potraktowana jedynie jako kontekst.

O czym warto pamiętać w kontekście lektur obowiązkowych?

  • W każdym arkuszu znajduje się lista lektur obowiązkowych (nie musisz pamiętać, która lektura jest obowiązkowa, a która tylko uzupełniająca)
  • W każdym poleceniu znajdują się wskazówki, z jakich innych tekstów należy skorzystać
  • Za lekturę obowiązkową nie uznaje się utworów poetyckich! W związku z tym możesz powołać się jedynie na teksty epickie i dramatyczne.

Czym są konteksty na maturze z polskiego?

Konteksty to zagadnienia, których możesz użyć w swojej pracy, aby pogłębić rozumienie swojego wypracowania. Konteksty, z których możesz skorzystać na maturze, to:

  1. historycznoliteracki
  2. teoretycznoliteracki
  3. literacki
  4. biograficzny
  5. kulturowy
  6. mitologiczny
  7. biblijny
  8. religijny
  9. historyczny
  10. filozoficzny
  11. egzystencjalny
  12. polityczny
  13. społeczny
W Twojej pracy mogą znaleźć się dwa konteksty z tej samej kategorii – nie musisz wymyślać dwóch przykładów z innej dziedziny!

Za kontekst uważa się każde funkcjonalne wykorzystanie tekstu kultury, które wpływa na pogłębienie rozumienia pracy. Mówiąc prostszym językiem: są to teksty, w których pojawił się konkretny motyw, o którym piszesz. Jeżeli twoje wypracowanie dotyczy samotności, możesz wspomnieć m.in. o samotności Minotaura (kontekst mitologiczny), samotności Hioba (kontekst biblijny) albo samotności znanych osób, które zostały wykluczone ze społeczeństwa z jakiegoś powodu (np. Alan Turing).

Warto pamiętać, że konteksty nie mogą mieć jedynie charakteru informacyjnego – nie wystarczy jedynie zdanie „motyw samotności zdefiniowanej jako brak uznania ze strony społeczeństwa pojawia się także w biografii Alana Turinga”. Należy maksymalnie rozwinąć, dlaczego uważasz, że twój kontekst jest słuszny, a następnie wyciągnąć z niego esencję – musisz przekonać egzaminatora, że kontekst rzuca nowe światło na opisywany problem. Chodzi więc o to, aby kontekst wzbogacił argumentację, a nie był popisem Twojej wiedzy.

Za kontekst uznaje się oczywiście także to, z czego można było korzystać w poprzedniej formule matury:

  • teksty literackie spoza kanonu lektur,
  • filmy,
  • sztuki teatralne,
  • teksty piosenek,
  • podcasty,
  • sztuki audiowizualne.
Tutaj znajdziesz dodatkowe informacje od CKE na temat kontekstów
  • MUSZĄ BYĆ FUNKCJONALNE
  • MUSZĄ POGŁĘBIAĆ ARGUMENTACJĘ
  • POPISUJ SIĘ WIEDZĄ np. nie wystarczy wskazanie innej książki czy piosenki, która porusza to samo zagadnienie, co przykład literacki, którym ilustrujesz argument – musisz pogłębić refleksję: w pracy o roli buntu jako cesze młodości wypadałoby wskazać, na czym polegał konflikt klasyków z romantykami.
  • Biblia i mitologia to tylko konteksty, bo stanowią podstawę kultury europejskiej.
  • Świetne konteksty to wskazanie, że ballada jest formą nobilitacji kultury ludowej, że poeci barokowi odwoływali się do Księgi Koheleta, że życie to theatrum mundi.

Gdzie umieścić kontekst i jaką powinien mieć długość?

To, w którym momencie wyciągniesz asa z rękawa w postaci kontekstu, zależy wyłącznie od Ciebie. Ja proponuję jednak korzystanie z kontekstów w następujących miejscach:

  • we wstępie do pracy,
  • w rozwinięciu, jako dodatkowa informacja pogłębiająca argument i uzupełniająca przykład z lektury obowiązkowej,
  • w odrębnym akapicie rozwinięcia – jeżeli korzystasz z kontekstu kulturowego lub literackiego (np. książki spoza kanonu, filmu, sztuki teatralnej etc.)
Co ciekawe, CKE oficjalnie informuje, że nie ma wymagań dotyczących długości kontekstu. Kontekst może więc liczyć nawet jedno lub dwa zdania – nie liczy się objętość, a trafność.

Czy nowa matura z polskiego jest trudniejsza?

Wbrew pozorom – wcale tak nie jest. Owszem, trzeba napisać więcej tekstu (300 słów zamiast 250), ale zdający mają większe pole do popisu. Formuła egzaminu pozwala na wplecenie do swojej pracy wątków politycznych i społecznych (np. katastrofy klimatycznej), co nie było możliwe w poprzednich latach!

Aktualizacja

CKE udostępniła dodatkowe wytyczne dla egzaminatorów. Jest to bardzo ciekawe źródło informacji – poniższy tekst pochodzi z zasad oceniania arkusza diagnostycznego.

Ogólne zasady oceniania wypracowania

  1. Zdający może zrealizować temat w wybranej przez siebie formie wypowiedzi, np.: rozprawka, szkic krytyczny, przemówienie, list otwarty, artykuł, esej, pod warunkiem że będzie to wypowiedź argumentacyjna.
  2. W wypracowaniu powinny znaleźć się co najmniej dwa argumenty. Przywołanie utworu literackiego w formie streszczenia nie jest argumentem.
  3. W wypracowaniu nie jest wymagane omawianie utworów literackich ani w porządku chronologicznym, ani w porządku przedstawionym w temacie, tj. lektura obowiązkowa, inny utwór literacki, konteksty. Zdający powinien zrealizować temat zgodnie z przyjętą przez siebie koncepcją.
  4. Funkcjonalność wykorzystania w wypracowaniu utworu literackiego nie oznacza konieczności omówienia przez zdającego wszystkich elementów fabuły, sensów utworu istotnych (z punktu widzenia egzaminatora) ze względu na zagadnienie sformułowane w temacie. Innymi słowy: nie jest istotne, co dany egzaminator uważa, że mogłoby znaleźć się w pracy (w odniesieniu do danego utworu literackiego) ze względu na zagadnienie sformułowane w temacie. Istotna jest jedynie odpowiedź na pytanie, czy to, co się w pracy znajduje, jest funkcjonalne ze względu na zagadnienie sformułowane w temacie. Zadaniem egzaminatora jest ocena stworzonej przez zdającego pracy pisemnej. Egzaminator nie może kierować się własnym wyobrażeniem, jak inaczej/lepiej można by taką pracę napisać. W ocenie należy uwzględnić to, co w pracy jest, a nie to, co – zdaniem egzaminatora – mogłoby/powinno w niej być.
  5. Zdający musi w wypracowaniu wykorzystać dwa konteksty, ale nie musi odwoływać się do dwóch różnych typów kontekstów, np. jeden kontekst filozoficzny, drugi – historyczny; mogą być to dwa konteksty z tej samej kategorii. Jeżeli zdający przywoła w wypracowaniu lekturę obowiązkową jako kontekst i popełni błąd kardynalny, to praca zostanie oceniona na 0 punktów.
  6. Jeżeli wypowiedź jest w całości nieczytelna (w rozumieniu czytelności zapisu), egzaminator oceni ją na 0 punktów.
  7. Jeżeli wypowiedź nie zawiera w ogóle rozwinięcia (np. zdający napisał tylko wstęp), egzaminator przyzna 0 punktów w każdym kryterium.
  8. Jeżeli wypowiedź zawiera mniej niż 300 wyrazów, jest oceniana wyłącznie w kryteriach: Spełnienie formalnych warunków polecenia oraz Kompetencje literackie i kulturowe. W pozostałych kryteriach egzaminator przyzna 0 punktów.
  9. Jeżeli wypowiedź jest napisana niesamodzielnie, np. zawiera fragmenty odtworzone z podręcznika lub innego źródła, w tym internetowego, lub jest przepisana od innego zdającego, wówczas egzamin z języka polskiego, w przypadku takiego zdającego, zostanie unieważniony. Oznacza to, że zdający nie zdaje egzaminu i nie może przystąpić do egzaminu w terminie poprawkowym w sierpniu (może przystąpić do egzaminu w kolejnych latach jego przeprowadzania).
  10. Jeżeli wypowiedź zawiera fragmenty przepisane z zadania (polecenia, tekstu) zawartego w cz. 1. lub w cz. 2. arkusza egzaminacyjnego bez interpretacji tych fragmentów / komentarza do tych fragmentów, wówczas za wypracowanie zdający otrzyma 0 pkt. Całość pracy tego zdającego nie jest unieważniana.
  11. Zabronione jest pisanie wypowiedzi obraźliwych, wulgarnych lub propagujących postępowanie niezgodne z prawem. W przypadku takich wypowiedzi zostanie podjęta indywidualna decyzja dotycząca danej pracy, np. nie zostaną przyznane punkty za styl i język lub cała wypowiedź nie będzie podlegała ocenie.

Utwory literackie, w tym lektury

  1. Utworem literackim nie jest: komiks, powieść obrazkowa, manga, scenariusz filmowy, gra komputerowa. Te teksty kultury mogą zostać wykorzystane w wypracowaniu jako kontekst.
  2. Ani jako utworów literackich, ani jako kontekstów nie traktuje się utworów literackich i tekstów piosenek obcojęzycznych, które nie zostały przetłumaczone na język polski.
  3. Za lekturę obowiązkową uznaje się odwołanie przez zdającego do każdej księgi biblijnej. Biblia jest utworem literackim, którego znajomość nie obowiązuje w całości, dlatego żaden błąd rzeczowy w odniesieniu do Biblii nie jest błędem kardynalnym.
  4. Zbiory mitów inne niż Mitologia Jana Parandowskiego nie są uznawane za lekturę obowiązkową – mogą stanowić kontekst. 

Język, ortografia i interpunkcja

  1. Wszystkie wyrazy napisane przez zdającego składają się na sumę wyrazów w wypracowaniu. Jeżeli zdający napisze rozdzielnie wyraz, który powinien napisać łącznie, to liczymy go jako dwa wyrazy. Liczbę wyrażoną cyframi traktujemy jako jeden wyraz.
  2. Jeżeli zdający nadaje tytuły lub śródtytuły pracy lub jej poszczególnym częściom, to bierze się je pod uwagę przy ocenie pracy, np. przy ocenie spójności. Tytuły i śródtytuły wlicza się do ogólnej liczby wyrazów.
  3. Poprawne są różne wersje pisowni następujących tytułów utworów literackich:

  • „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” albo „Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią”, albo „Dialog Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”, albo „Dialog mistrza Polikarpa ze Śmiercią”
  • „Boska Komedia” albo „Boska komedia”
  • „Nie-Boska Komedia” albo „Nie-Boska komedia”
  • „Mała Apokalipsa” albo „Mała apokalipsa”
  • „Rozdzióbią nas kruki, wrony…” albo „Rozdziobią nas kruki, wrony…” 

Zdający musi jednak konsekwentnie stosować w wypracowaniu wybraną wersję zapisywania danego tytułu.

4. Jeżeli zdający nie stosuje w wypracowaniu cudzysłowu w zapisie tytułów utworów literackich, to każde pominięcie cudzysłowu traktuje się jako błąd interpunkcyjny. Jeżeli zdający w swojej pracy konsekwentnie stosuje błędną interpunkcję w zapisie tytułu tego samego utworu literackiego, to egzaminator policzy ten błąd tylko raz.