autor:

Albert Camus

tytuł:

“Dżuma”

rodzaj literacki:

epika

gatunek literacki:

powieść (parabola, utrzymana w stylu kroniki) 

data wydania:

1947 r. (polskie wydanie w 1957 r.)

epoka literacka:

literatura współczesna

miejsce wydania:

Paryż

czas akcji:

Dokładny rok nie jest wskazany, akcja zaczyna się w 194…  r. i trwa do lutego następnego roku. 

miejsce akcji:

algierskie miasto Oran (Algieria należała wówczas do Francji)

geneza:

Powieść Alberta Camusa, zatytułowana “Dżuma” powstała pod wpływem dostrzeganego przez autora zła. Antysemityzm, faszyzm, gwałt i przemoc — to świat drugiej wojny światowej. Książka została napisana dwa lata po zakończeniu wojny, czyli w roku 1947. Prawdopodobnie to właśnie ten ogrom przemocy zainspirował Camusa do stworzenia utworu. 

problematyka:

• Najgłębsze i najistotniejsze przesłanie utworu odnosi się do zjawiska zła istniejącego na świecie, które nigdy nie umiera. Nie sposób wyeliminować zła z ludzkiego życia. 

• Camus przedstawia w powieści różne rodzaje ludzkich postaw w sytuacji zagrożenia. Większość mieszkańców Oranu wykazuje się silnym lękiem o siebie i rodzinę. Mamy też jednak w powieści przykłady bohaterów, którzy postanowili walczyć z dżumą, postawy heroiczne (syzyfowy tragizm).

• Sytuacja ekstremalna jako sprawdzian ludzkiej natury. Camus wskazuje, że chociaż nie można zupełnie wyeliminować ze świata zła, człowiek powinien wybrać drogę buntu, podjąć czynną walkę ze złem. 

typ narracji:

W “Dżumie” zastosowano dwa typy narracji. Pierwszym narratorem jest Bernard Rieux, drugim jest Jean Tarrou. Każda z tych narracji pełni odrębną funkcję. Utrzymywana jest narracja w trzeciej osobie liczby pojedynczej oraz forma bezosobowa. 

język:

• narracja pozbawiona jest emocji, co zapewnia maksymalne zobiektywizowanie opisanych wydarzeń

• powieść kończy metafora, wyjaśniająca “bakcyla dżumy”

bohaterowie:

Barnard Rieux —  35-letni lekarz, na zakończenie utworu okazuje się jego narratorem. Jako pierwszy dostrzega pierwsze oznaki epidemii w mieście. Walczy z zarazą. Gdy bramy miasta zostają otwarte, mieszkańcy cieszą się z wygaśnięcia epidemii, on odbiera telegram z sanatorium z informacją o śmierci żony.    

Jean Tarrou — przyjaciel i współpracownik doktora Rieux. jest synem prokuratora generalnego. Uciekł z domu po tym, jak dowiedział się, że jego ojciec wydaje na ludzi wyroki śmierci i uczestniczy w egzekucjach. Jean Tarrou uważa, że walka ze śmiercią jest podstawowym obowiązkiem człowieka. 

Raymond Rambert — dziennikarz, który przybył z Paryża do Oranu, aby napisać artykuł o warunkach życia Arabów.  Wybuch epidemii go zaskoczył. Początkowo próbuje wrócić do Paryża do ukochanej, ale zostaje i angażuje się w pracę w oddziałach sanitarnych. 

Joseph Grand — urzędnik. Opuściła go ukochana żona. Po wybuchu epidemii pracuje w oddziałach sanitarnych. 

Paneloux — kaznodzieja, jezuita. Początkowo jest zdania, że epidemia jest karą za grzechy Oranu. Zmienia swoje poglądy w wyniku własnych refleksji po śmierci małego, niewinnego chłopca, synka sędziego. Wówczas wstępuje do oddziałów sanitarnych.

Cottard — sąsiad Granda. Wybuch epidemii jest dla niego okazją, aby skryć się przed policją, która poszukuje go za podejrzane interesy. Po końcu epidemii, strzela z okna do mieszkańców, za co zostaje pojmany przez policję. 

streszczenie: 

Część I.

16 kwietnia 194… r. doktor Rieux znajduje martwego szczura, o czym informuje dozorcę Michaela. Następnie lekarz dowiaduje się, że martwe szczury są w śmietnikach w całym mieście. Szczury wychodzą na ulicę i zdychają. Początkowo mieszkańcy uważają, że szczury umierają z wygłodzenia. Doktor Rieux odwozi swoją żoną na stację kolejową. Kobieta jest chora. Wraca do gabinetu, przyjmuje Raymonda Ramberta — dziennikarza, który pisze artykuł o życiu Arabów. Lekarz odmawia swojego udziału w reportażu po tym, jak dowiaduje się, że cała prawda nie zostanie opublikowana. W mieście liczba zdechłych szczurów stale rośnie. Mieszkańcy są zaniepokojeni tym faktem. Z czasem liczba spalonym przez służby porządkowe zdechłych szczurów dobija do 8000 i odtąd zaczyna się zmniejszać. Ludzie cieszą się, że uciążliwy dla nich problem znika. 

Dozorca doktora Rieuxa, o imieniu Michael zaczyna chorować. Doktor nie potrafi jednak zdiagnozować choroby. Kontaktuje się z kolegą, także lekarzem. Niestety dla tego specjalisty, objawy również są obce. Następnie urzędnik Grand wzywa doktora Rieuxa do Cottarda, swego sąsiada. Cottard próbował popełnić samobójstwo przez powieszenie się. Grand zdążył go uratować. Doktor zbadał Cottarda i chciał złożyć meldunek na policji, ale Cottard go powstrzymał, obiecując, że już więcej nie podejmie próby samobójczej.        

Odbywa się przesłuchanie Cottarda. Okazuje się, że jego samobójcza próba miała związek ze stróżami porządku. Tymczasem Rieux rozmawia z Castelem o objawach, jakich doświadczają chorzy. Castel nazywa to, co dzieje się obecnie w Oranie dżumą. Grand informuje o nowych statystykach, doktor Rieux w laboratorium próbuje zbadać tajemniczą chorobę. Następnego dnia, podczas zebrania, Rieux ogłasza władzom, że mają do czynienia ze zmodyfikowanymi zarazkami dżumy. Jednak uczestnicy zgromadzenia nie wierzą w jego słowa. Pomimo to, obiecują zastosować środki, mające powstrzymać rozwój choroby. Niestety, w rzeczywistości władze nie podejmują żadnych istotnych działań. Jedynym gestem jest wydanie ogłoszenia dotyczącego “złośliwej gorączki”. 

W mieście liczba chorych stale wzrasta, pawilony wykorzystywane do izolacji są zapełnione, dochodzi do 40 zgonów na dobę. Rieux dostaje depeszę z nakazem zamknięcia bram miasta i oficjalnego ogłoszenia stanu epidemii.       

Część II.

Bramy miasta zostają zamknięte, co skutkuje rozdzieleniem rodzin i przyjaciół. Mieszkańcy wydają się nie dostrzegać ryzyka zachorowania na dżumę. Skupiają się oni głównie na swoich aktualnych niedogodnościach. Prefekt wprowadza ograniczenia dotyczące ruchu pojazdów, nawet tych dostarczających żywność, przez co część sklepów musi zostać zamknięta.     

Rieux spotyka Cottarda, który sprawia wrażenie, że jest zadowolony z sytuacji, panującej w mieści. Rambert prosi doktora Rieuxa o wydanie zaświadczenie, że jest zdrowy, aby mógł opuścić miasto i wrócić do swojej ukochanej. Rieux odmawia, tłumacząc, że przyjezdnych w Oranie jest wielu i nie może zrobić dla niego wyjątku. 

Mieszkańcy gromadzą się w kościele, aby wspólnie wysłuchać kazania ojca Panelouxa i oddawać się modlitwie. Jezuita głosi, że dżuma jest karą za ludzkie grzechy, co wywołuje panikę wśród słuchaczy. 

Liczba zgonów stale wzrasta, wynosi obecnie 700 tygodniowo. Ludzie próbuję uciekać z miasta, przy bramie dochodzi do strzelanin. Tarrou sugeruje doktorowi Rieuxowi utworzenie oddziałów sanitarnych, bo chce wspomóc lekarzy w ratowaniu ludzkiego życia. Rambert informuje doktora Rieuxa, że chce uciec z miasta. Otrzymuje od lekarza wskazówkę, aby zrobił to jak najszybciej, zanim władze miasta wzmocnią zabezpieczenia i zupełnie odizolują Oran od reszty świata. Cottard, pomaga reporterowi, wskazując mu ludzi, którzy zajmują się przemytem osób poza granice miasta. Dziennikarzowi nie udaje się opuścić miasta. Przyłącza się do doktora Bernarda Rieuxa i Tarrou, ale uznaje tę sytuację za tymczasową, dopóki nie znajdzie innego sposobu na wydostanie się z Oranu.    

Część III. 

Poznajemy tragiczną sytuację panującą w Oranie. Mieszkańcy ze strachu przed zarażeniem podpalają domy, w których przebywają chorzy. Cmentarze są przepełnione. Zmarli chowani są w zbiorowych mogiłach (wielkich dołach, a ich zwłoki dla bezpieczeństwa polewane są gaszonym wapnem) albo palone w piecach krematoryjnych. 

Część IV. 

Mieszkańcy tracą nadzieję na pokonanie trwającej epidemii, popadają w szaleństwo przez izolację i życie w ciągłym poczucie zagrożenia. Nie poddaje się jedynie Cottard (dzięki dżumie, tymczasowo unika więzienia) oraz Tarrou (uważa, że walka człowieka ze śmiercią jest jego obowiązkiem). Natomiast Rambert odnajduje drogę ucieczki z miasta, ale z niej nie korzysta. Postanawia zostać i walczyć z epidemią.   

Doktor Castel wyprodukował szczepionkę (serum), którą dr Rieux podaje synkowi sędziego Othona, Filipowi. Działanie leku jedynie przedłuża męki chłopca, który po długiej agonii umiera. Ksiądz Paneloux zaprasza doktora Rieuxa na mszę, na której głosi, że należy się pogodzić z każdą śmiercią, nawet niewinnego dziecka i bezgranicznie poddać się boskiej woli. Doktor Rieux kłóci się z kaznodzieją Penelouxem. Rieux nie akceptuje śmierci niewinnego dziecka i nie zgadza się z religijnym wytłumaczeniem epidemii. Jednak niedługo po tym, Paneloux w wyniku własnych refleksji po śmierci tego dziecka, zmienia poglądy i włącza się w działania oddziałów sanitarnych. Wkrótce sam choruje, odmawia przyjęcia leków i umiera.      

Tymczasem w mieście, tłumione są zamieszki wywołane wzrostem cen, złym traktowaniem chorych w obozach kwarantanny, niekończącym się stanem zagrożenia. Wkrótce dżumą zaraża się Grand, ale nie umiera. Po zastosowaniu serum Castela powoli wraca do zdrowia. Podobnie dzieje się z kilkoma innymi chorymi. 

Część V. 

W ostatnich dniach epidemii ofiarami dżumy są sędzia Othon i Tarrou Rieux. 25 stycznia władze miasta ogłaszają zakończenie epidemii. Ludzie odzyskują nadzieję i nastroje społeczne ulegają polepszeniu. Doktor Rieux dostaje wiadomość z sanatorium o śmierci swojej żony. Po końcu epidemii Cottard strzela z okna do mieszkańców, zostaje pojmany przez policję. Bernard Rieux postanawia spisać wydarzenia, w których uczestniczył. 

style/kierunki: 

Powieść napisana jest w stylu kronikarskim. Wydarzenia są relacjonowane w porządku chronologicznym. 

symbolika:

Tytułowa dżuma symbolizuje zło, obecne w człowieku. Można też potraktować dżumę, jako symbol zagrożenia, kataklizmu, jakiegokolwiek zdarzenia spotykającego ludzkość. Mikrob dżumy pozostaje w uśpieniu, nawet jeśli aktualne nie ma swojej kulminacyjnej formy, to wciąż jest obecny w świecie. Nie można go w pełni pokonać, tak jak nie można w pełni zlikwidować zła. 

motywy literackie:

• zło

• śmierć

• cierpienie

• samotności

• choroba

• lekarz

• rodzina

• miasto

• przemiana bohatera

• wolność

• samotność

• wiara

• egzystencjalizm

• walka

konteksty:

• kontekst filozoficzny — powieść porusza aspekty egzystencjonalne

• “Ludzie bezdomni” Stefana Żeromskiego — dr Tomasz Judym prezentuje postawę syzyfowego tragizmu

• “Zdążyć przed panem Bogiem”  — Marek Edelman w wywiadzie dla Hanny Krall porusza temat walki człowieka o życie wbrew woli sił wyższych

• “Księga Hioba” —  Paneloux, podobnie jak Hiob, zadaje pytania o sens cierpienia 

co jeszcze się omawia przy tej lekturze? 

Egzystencjalizm

Filozofia dominująca w powieści. Jest charakterystyczna dla poglądów panujących we Francji w połowie XX w. Jednym z najwybitniejszych przedstawicieli tego nurtu był właśnie Albert Camus, choć on, w obawie przed “zaszufladkowaniem” nigdy nie określał siebie w ten sposób. W centrum tego nurtu filozoficznego był człowiek i jego egzystencja. Egzystencjalizm poruszał zagadnienia alienacji, osamotnienia, wykluczenia jednostki, jak również wolności człowieka w kontekście jego prawa do podejmowania decyzji.