Autor

Gustaw Her­ling-Gru­dziń­ski (1919 – 2000) był pro­za­ikiem, kry­ty­kiem lite­rac­kim, ese­istą, publi­cy­stą i tłu­ma­czem. Uro­dził się w 1919 r. w Kiel­cach w zamoż­nej, spo­lo­ni­zo­wa­nej rodzi­nie żydow­skiej. W latach 1937 – 1939 stu­dio­wał polo­ni­sty­kę na Uni­wer­sy­te­cie War­szaw­skim. Po wybu­chu woj­ny był zaan­ga­żo­wa­ny w dzia­łal­ność kon­spi­ra­cyj­ną. W mar­cu 1940 roku został aresz­to­wa­ny przez NKWD pod Grod­nem (zamie­rzał prze­kro­czyć gra­ni­cę rosyj­sko-litew­ską). Od czerw­ca do listo­pa­da 1940 roku prze­by­wał w wię­zie­niach w Witeb­sku, Lenin­gra­dzie i Wołog­dzie, a następ­nie został prze­wie­zio­ny do obo­zu pra­cy w Jer­ce­wie koło Archan­giel­ska, co opi­sał póź­niej w latach 1949 – 1950 w „Innym świe­cie”. Został zwol­nio­ny z obo­zu 20 stycz­nia 1942 roku, pra­wie pół roku od ogło­sze­nia amne­stii na mocy umo­wy Sikor­ski-Maj­ski. Prze­był szlak bojo­wy wraz z armią gen. Ander­sa (Per­sja, Irak, Pale­sty­na, Egipt, Mon­te Cas­si­no). Po woj­nie osie­dlił się w Rzy­mie, a następ­nie w Lon­dy­nie. W 1945 roku wydał pierw­szy zbiór szki­ców kry­tycz­nych i lite­rac­kich „Żywi i umar­li” z przed­mo­wą Józe­fa Czap­skie­go. W 1952 zmar­ła śmier­cią samo­bój­czą jego żona Kry­sty­na Sto­ja­now­ska, malar­ka, któ­rą poślu­bił w 1946 roku. Pisarz prze­by­wał wte­dy w Mona­chium, pra­cu­jąc dla Radia Wol­na Euro­pa. Poślu­bił Lidię, cór­kę wybit­ne­go wło­skie­go filo­zo­fa Bene­det­ta Cro­ce­go (miał z nią dwo­je dzie­ci). W 1955 roku zamiesz­kał z rodzi­ną na sta­łe w Neapo­lu, współ­pra­cu­jąc z pary­ską „Kul­tu­rą” jako wło­ski kore­spon­dent i autor. W latach 1971 – 1995 powstał jego „Dzien­nik pisa­ny nocą”. W maju 1991 roku odwie­dził Pol­skę, odbie­ra­jąc dok­to­rat hono­ris cau­sa Uni­wer­sy­te­tu im. Ada­ma Mic­kie­wi­cza. Powie­dział wów­czas: „Prze­sta­łem być pisa­rzem emi­gra­cyj­nym, a sta­ję się pisa­rzem Pol­ski, miesz­ka­ją­cym w Neapo­lu”. Zmarł w Neapo­lu w 2000 r.

Tytuł

„Inny świat. Zapi­ski sowieckie”

„Inny świat” to głów­ny tytuł, a „Zapi­ski sowiec­kie” to pod­ty­tuł (doda­ny w wyda­niu z 1965 r.), wyję­ty z mot­ta, któ­re zamiesz­czo­no pod tek­stem. Cytat pocho­dzi z książ­ki „Zapi­ski z mar­twe­go domu / Wspo­mnie­nia z domu umar­łych” (1860) Fio­do­ra Dosto­jew­skie­go. Mot­to brzmi nastę­pu­ją­co: „Tu otwie­rał się inny, odręb­ny świat, do nicze­go nie­po­dob­ny. Tu pano­wa­ły inne, odręb­ne pra­wa, inne oby­cza­je, inne nawy­ki i odru­chy. Tu trwał mar­twy za życia dom, a w nim życie jak nigdzie i ludzie nie­zwy­kli”. „Inny świat” dedy­ko­wa­ny był pierw­szej żonie Her­lin­ga-Gru­dziń­skie­go, Kry­sty­nie, któ­ra zmar­ła śmier­cią samo­bój­czą w 1952 roku.

Rodzaj literacki

epi­ka

Gatunek literacki

wypo­wiedź wie­lo­ga­tun­ko­wa (wystę­pu­ją ele­men­ty cha­rak­te­ry­stycz­ne dla powie­ści, pamięt­ni­ka, repor­ta­żu, auto­bio­gra­fii, ese­ju histo­rycz­ne­go i politycznego). 

Autor okre­ślał swój utwór jako Bil­dung­sro­man (powieść roz­wo­jo­wa) to typ powie­ści, któ­ry przed­sta­wia losy boha­te­ra do momen­tu, gdy ten sta­je się w peł­ni ukształ­to­wa­ną oso­bo­wo­ścią. Może być pisa­ny w pierw­szej lub trze­ciej oso­bie. Histo­ria boha­te­ra zazwy­czaj odzwier­cie­dla oby­cza­je danej epoki.

Data wydania

1951 – 1953 r.

(Frag­men­ty uka­zy­wa­ły się wcze­śniej w pol­skiej pra­sie emi­gra­cyj­nej pod robo­czym tytu­łem „Mar­twi za życia”).

Epoka literacka

lite­ra­tu­ra lat 1945 – 1989 

Miejsce wydania

Pierw­sze wyda­nie „Inne­go świa­ta” uka­za­ło się w pol­skim emi­gra­cyj­nym wydaw­nic­twie w Lon­dy­nie w 1953 roku, z przed­mo­wą Ber­tran­da Rus­sel­la (wcze­śniej został wyda­ny prze­kład angiel­ski pt.: „A World Apart”, Lon­don 1951). W Pol­sce książ­ka zosta­ła wyda­na w dru­gim obie­gu w 1980 roku (nazwi­sko pisa­rza było obję­te cał­ko­wi­tym zaka­zem publi­ka­cji w PRL), a ofi­cjal­nie dopie­ro w 1989 roku.

Czas akcji

Wię­zie­nia w Witeb­sku, Lenin­gra­dzie i Wołog­dzie (czer­wiec – listo­pad 1940 r.)

Obóz w Jer­ce­wie (listo­pad 1940 – sty­czeń 1942 r.)

Podróż przez Zwią­zek Radziec­ki do pol­skich oddzia­łów zbroj­nych (20 stycz­nia 1942– kwie­cień 1942 r.)

Spo­tka­nie z daw­nym współ­więź­niem w Rzy­mie (czer­wiec 1945 r.) Epilog

Autor wspo­mi­na klu­czo­we wyda­rze­nia histo­rycz­ne, któ­re mia­ły istot­ny wpływ na roz­wój komu­ni­zmu, takie jak rewo­lu­cja paź­dzier­ni­ko­wa w 1917 roku, Wiel­ka Czyst­ka w latach 1936 – 1937, wybuch II woj­ny świa­to­wej w 1939 roku, a tak­że kon­flikt nie­miec­ko-radziec­ki (1941−1945) oraz amne­stia dla Pola­ków wię­zio­nych w ZSRR (1941).

Miejsce akcji

Na począt­ku utwo­ru autor opi­su­je swo­je prze­ży­cia w wię­zie­niach w Grod­nie, Witeb­sku i Lenin­gra­dzie oraz zsył­kę do Wołog­dy, skąd tra­fił na miej­sce przy­mu­so­wej pra­cy. Głów­nym miej­scem akcji jest Jer­ce­wo - obóz pra­cy (łagier) pod Archan­giel­skiem. W koń­co­wej czę­ści książ­ki przed­sta­wio­no eta­py podró­ży przez Zwią­zek Radziec­ki aż do momen­tu opusz­cze­nia jego gra­nic i dotar­cia do miej­sco­wo­ści Pah­le­vi (Iran). W „Epi­lo­gu”, po trzech latach, autor poja­wia się w Rzy­mie, gdzie w hote­lu roz­ma­wia ze zna­jo­mym z wię­zie­nia w Witebsku.

Geneza

Gustaw Her­ling-Gru­dziń­ski pod­czas II woj­ny świa­to­wej dzia­łał w kon­spi­ra­cji, pró­bu­jąc prze­kro­czyć gra­ni­cę radziec­ko-litew­ską. Został za to aresz­to­wa­ny przez NKWD w 1940 roku i ska­za­ny na pięć lat wię­zie­nia. Następ­nie zesła­no go do obo­zu pra­cy w Jer­ce­wie, co opi­sał w książ­ce „Inny Świat”. Po zwol­nie­niu w 1942 roku wstą­pił do armii Ander­sa, z któ­rą prze­szedł szlak bojo­wy przez Iran, Irak, Pale­sty­nę i Wło­chy, wal­cząc m.in. pod Mon­te Cas­si­no (został odzna­czo­ny orde­rem Vir­tu­ti Mili­ta­ri). W 1945 r. (po woj­nie) został emi­gran­tem poli­tycz­nym (Rzym, Lon­dyn), w 1955 roku osie­dlił się na sta­łe w Neapolu.

Problematyka

„Inny świat” to nie tyl­ko opo­wieść, lecz tak­że głę­bo­kie stu­dium psy­cho­lo­gicz­ne i spo­łecz­ne. Gustaw Her­ling-Gru­dziń­ski nie ogra­ni­cza się do opi­su wyda­rzeń, lecz ana­li­zu­je rów­nież posta­wy ludz­kie i ich spo­łecz­ne uwa­run­ko­wa­nia. Autor wni­kli­wie uka­zu­je, jak w warun­kach wię­zien­nych i łagro­wych docho­dzi do degra­da­cji czło­wie­czeń­stwa, bada­jąc pro­ces ducho­we­go wynisz­cze­nia czło­wie­ka pod wpły­wem sys­te­mu tota­li­tar­ne­go. Książ­ka ta wykra­cza poza tema­ty­kę wię­zien­ną i łagro­wą, pre­zen­tu­jąc isto­tę sys­te­mu komu­ni­stycz­ne­go, któ­ry opie­ra się na znie­wo­le­niu i kłam­stwie. „Inny świat” przed­sta­wia więc rze­czy­wi­stość stwo­rzo­ną przez prze­moc, któ­ra nisz­czy tra­dy­cyj­ne euro­pej­skie war­to­ści humanistyczne.

Opi­sa­ny przez Her­lin­ga-Gru­dziń­skie­go obóz sym­bo­li­zu­je dzia­ła­nie pań­stwa tota­li­tar­ne­go, gdzie obo­wią­zu­ją zasa­dy odwró­co­ne­go deka­lo­gu, czy­li nega­cja uni­wer­sal­nych zasad moralnych.

Znie­wo­le­nie w opty­ce Her­lin­ga-Gru­dziń­skie­go nie zawsze pro­wa­dzi do cał­ko­wi­tej utra­ty człowieczeństwa.

Typ narracji

nar­ra­cja autor­ska (pierw­szo­oso­bo­wa) – cha­rak­te­ry­zu­ją­ca się szcze­ro­ścią wypo­wie­dzi o sobie, gdzie autor dzie­li się swo­imi oso­bi­sty­mi doświad­cze­nia­mi i refleksjami.

nar­ra­cja kro­ni­kar­ska – sku­pia­ją­ca się na reje­stra­cji fak­tów, dat, liczb, miejsc oraz spe­cy­ficz­ne­go słow­nic­twa, co nada­je opo­wie­ści walor dokumentalny.

nar­ra­cja trak­ta­to­wa – obej­mu­ją­ca ana­li­zę zja­wisk, syn­te­zę opar­tą na obser­wa­cji oraz ese­istycz­ny komen­tarz, gdzie autor inter­pre­tu­je wyda­rze­nia w szer­szym kon­tek­ście socjo­lo­gicz­nym, histo­rycz­nym i moralnym.

Język

W płat­nej wer­sji pliku.

Kompozycja

W płat­nej wer­sji pliku.

Bohaterowie

W płat­nej wer­sji pliku.

Style/kierunki

W płat­nej wer­sji pliku.

Motywy literackie

W płat­nej wer­sji pliku.

Konteksty

W płat­nej wer­sji pliku.

Co jeszcze się omawia przy tej lekturze?

W płat­nej wer­sji pliku.

Streszczenie i opracowanie

W płat­nej wer­sji pliku.