autor: | Gustaw Herling-Grudziński |
tytuł: | “Inny świat” |
rodzaj literacki: | epika |
gatunek literacki: | wypowiedź wielogatunkowa (występują elementy charakterystyczne dla pamiętnika, reportażu, autobiografii, eseju historycznego i politycznego). |
data wydania: | 1951 r. |
epoka literacka: | literatura współczesna |
miejsce wydania: | Londyn (Wielka Brytania) |
czas i miejsce akcji: |
|
geneza: | Gustaw Herling został aresztowany przez NKWD, kiedy starał się przekroczyć granicę radziecko — litewską. Spędził ok. 2 lata w radzieckich więzieniach i łagrach. Autor napisał “Inny świat” w latach 1949 – 1950, opisując w utworze własne przeżycia. |
problematyka: |
|
typ narracji: | narracja jednoosobowa, pamiętnikarska |
język: |
|
bohaterowie: | Grudziński — kiedy próbował przekroczyć granicę radziecko — litewską, został aresztowany. Miał wówczas 21 lat. otrzymał wyrok 5 lat w obozie w Jercewie jako więzień polityczny. Był to obóz przejściowy, z którego więźniowie odsyłani byli do innych obozów. Kiedy trafił z wysoką gorączką do obozowego szpitala, oddał jednemu z urków swoje buty ze skóry, trafił do brygady 42., czyli do tragarzy jedzenia. Pomimo ogłoszenia w ZSRR amnestii dla Polaków (1941 r.) pozostał w obozie jeszcze przez pół roku. Tracił nadzieję na uwolnienie, więc zorganizował protest głodowy, w wyniku którego trafił do szpitala, a potem do pracy w trupiarni. 20 stycznia 1942 r. został uwolniony z obozu. Michaił Aleksiejew Kostylew — więzień obozu w Jercewie. Grudziński poświęcił jego historii znaczną część utworu w rozdziale “Ręka w ogniu”. Kiedy dowiedział się, że ma zostać wywieziony na Kołymę, skąd nikt nie wracał, popełnił samobójstwo, wylewając na siebie wrzątek i umierając w męczarniach. Szewc z Witebska — więzień obozu w Witebsku, żydowskiego pochodzenia. Został aresztowany za odmowę używania skrawków skóry do zelowania butów. Jego syn był kapitanek Armii Czerwonej. Pułkownik Szkłowski — aresztowany za nieprzykładanie się do politycznego wychowania żołnierzy. Był współwięźniem Grudzińskiego, razem z nim jechał pociągiem do Wołogdy. Marusia — młoda dziewczyna, Rosjanka. Więźniarka, która opuściła barak po zmroku. Ofiara zbiorowego gwałtu (tzw. “nocne łowy”). Wkrótce poprosiła o przeniesienie do innego obozu. Kowal — więzień kryminalny i przywódca grupy urków w brygadzie 42, do której trafił również Grudziński. Ponomarenko — więzień, który w dniu zakończenia wyroku otrzymał wiadomość o przedłużeniu pobytu w obozie bezterminowo. Po tej wiadomość zmarł na zawał. Gorcew — były członek NKWD. Był represjonowany przez innych więźniów, w czego konsekwencji zmarł. Koźma — starszy więzień, który prowadził sklepik w obozie Pamfiłow — znajomy autora. Miał syna Sadzę, którego bardzo kochał, ale ten uwierzył w jego winę. Wówczas Pamfiłow stracił motywację do życia i pracy w obozie. W roku 1941 do obozu w Jercewie przyjeżdża transport radzieckich żołnierzy, wśród których jest Sasza. Odwiedził ojca, a ten mu wybaczył. Rusto Karinen — Fin. Zimą 1940 r. próbował wydostać się z obozu. Po siedmiu dniach znaleźli go chłopi i zawieźli do obozu. Został skatowany przez strażników i umieszczony w szpitalu. Jego ucieczka stała się symbolem dla pozostałych więźniów. Jegerow — więzień, który opuścił obóz po ośmiu latach. Do obozu wrócił jako lekarz, poślubił jedną z pielęgniarek (Jewgieniją Fiodorowną). Po jakimś czasie zakochała się w innym mężczyźnie Jarosławie R. Kiedy ukochany został skierowany do innego obozu, przeniosła się razem z nim. Wkrótce Jegerow dowiedział się, że zmarła, rodząc dziecko Jarosława R. Tania — śpiewaczka opery moskiewskiej. Trafiła do obozu za swoje nieodpowiednie zachowanie na balu dyplomacji zagranicznej. Profesor Borys Lazarowicz — Grudziński poznał go w łaźni. Profesor w Jurcewie przebywał wraz z żoną o imieniu Olga. Małżonkowie trafili do obozu za prowadzenie salonu literackiego. Dimka — wiezień, który mieszkał w trupiarni (tam też został skierowany Grudziński). Dimka odrąbał sobie stopę, aby nie pracować i wykazać się wolną wolą. Sadowski — współwięzień Grudzińskiego. Więźniowie poznali się w trakcie prac przy sianokosach i zaprzyjaźnili. |
streszczenie: | Część I Autor opisuje więzienie w Witebsku, w którym przetrzymywano ludzi różnych narodowości. Więźniowie czekali na wyrok lub zsyłkę. Grudziński, po miesiącu pobytu w tym więzieniu, zostaje wysłany do Jercewa — obozu, który założono w 1937 r. W latach czterdziestych w barakach obozowych mieszkało 30000 skazanych. Głównym zadaniem więźniów był wyrąb lasu. W nocy kontrolę nad terenem obozu przejmowali “urkowie”, czyli więźniowie kryminalni. W nocy uprawiali oni tzw. “nocne łowy”. Za przyzwoleniem strażników dopuszczali się morderstw i gwałtów (w tym miejscu autor opowiada historię Marusi, która została ofiarą zbiorowego gwałtu). Grudziński w tej części opisuje swój pobyt w szpitalu i okoliczności, w których został przydzielony do grupy tragarzy żywności. Grudziński dość szczegółowo codzienność w obozie, m.in. wygłodzenie więźniów i pracę ponad siły. Najsłabsi trafiali do trupiarni, baraku gdzie mieszkali ludzie nienadający się do pracy, skazani na powolną śmierć. Grudziński wspomina historię Gorcewa, byłego enkawudzisty, którego więźniowie doprowadzają do śmierci za jego dawne przewinienia. Fragment pt. “Zabójca Stalina” jest opowieścią o mężczyźnie, który stał się więźniem, bo pijany strzelał do portretu Stalina. W obozie stracił wzrok, ale to ukrywał. Kiedy prawda została ujawniona, został skierowany do pracy w lesie, a później do trupiarni. Tuż przed jego śmiercią, Grudziński oddał mu własną zupę, ale ten go nie poznawał, mówiąc jednocześnie, że zabił Stalina. Autor ocenił jego słowa, jako wzięcie na siebie winy, za którą kara to pobyt w obozie. Następnie Grudziński przedstawia historię trzech Niemców, którzy należeli do partii komunistycznej. Grudziński odwiedzał ich w baraku, przeznaczonym na pobyt więźniów czekających na przeniesienie do innego obozu. Mężczyźni uciekli przed faszyzmem z ojczyzny do ZSRR, założyli rodziny i wiedli spokojne życie, ale wkrótce zostali uwięzieni w obozie. Więźniem spreparowanym był ten, który zaakceptował własną winę i był gotowy do odpokutowania. Więzień, który się przyznał jest już w “innym świecie”, jest gotowy ponieść karę. Grudziński ukazuje historię Kostylewa, który na znak buntu opalał swoją rękę w ogniu, aby nie móc pracować. Dom Swidanij to barak przeznaczony na spotkania więźniów z rodzinami. Wewnątrz było czysto, a więźniowie przyprowadzani byli tam umyci i ogoleni, nie mieli prawa mówić bliskim, jak wygląda codzienność w obozie. Odwiedzający podpisywali deklarację, że zachowają w tajemnicy, to co zobaczyli w obozie. Pobyt w szpitalu był czasowym azylem dla więźniów. Starali się oni tam trafić poprzez liczne samookaleczenia. Grudziński zachorował i spędził w szpitalu dwa tygodnie. Poznał tam reżysera rosyjskiego, który został aresztowany za przedstawienie w filmie m.in. postaci Iwana Groźnego. Autor wspomina w tym miejscu także historię Fiodorowny, która zmarła przy porodzie dziecka człowieka, dzięki któremu jej miłość zmartwychwstała. Dzień wolny od pracy określano mianem “Wychodnoj dień”. Więźniowie mogli spędzić taki dzień na grze w karty, pisaniu listów, śpiewach. Grudziński wyruszał wówczas do obozowego sklepu (były tam głównie puste butelki) i odwiedzał znajomych w barakach. Autor wspomina historię Kozaka Pamfiłowa oraz opowieść o tym, jak Rusto Karinen uciekał z obozu i stał się symbolem walki o wolność. Część II Grudziński opisuje skutki wygłodzenia, jakich doświadczali więźniowie. Zwraca uwagę na trudną sytuację kobiet w obozie, które były upodlone, brutalnie wykorzystywane seksualnie. Grudziński opowiada historię Tani, śpiewaczki operowanej, które doznała wielkiej krzywdy i przemocy. W marcu 1941 r. obozem zawładnął wielki głód, więźniowie z wycieńczenia mdleli i umierali. Autor opowiada o Dimce, który zabija psa, aby go zjeść. W nocy słychać krzyki więźniów, boją się oni śmierci przez nikogo niedostrzeżonej i nieokreślonego miejsca własnego pochówku. Po projekcji filmu w obozie Natalia Lwowna przekazała Grudzińskiemu książkę “Zapiski z martwego domu” Dostojewskiego. Po lekturze zrozumiał on, że prawo do śmierci, jest sposobem na ocalenie własnej godności i zaczyna mieć myśli samobójcze. Podczas kolejnego przedstawienia, Natalia wymknęła się z sali. Później Grudziński dowiedział się, że próbowała ona się zabić. Po wybuchu wojny rosyjsko — niemieckiej, Grudziński został (wraz z innymi więźniami politycznymi, odsunięty z brygady żywnościowej, rozpoczął pracę przy sianokosach, tam odżył. Jednak później, skierowany do pracy w lesie, znowu podupadł na zdrowiu, zapadł na “kurzą ślepotę”. Sadowski, z którym Grudziński się zaprzyjaźnił, oszalał, a traktowany przez Gustawa jak przyjaciel Machapetian okazał się donosicielem. Po amnestii spowodowanej paktem Sikorski — Majski wielu więźniów polskiego pochodzenia opuściło obóz. Z dwustu przetrzymywanych Polaków zostało jedynie sześciu, w tym Grudziński. Autor stracił nadzieję na wolność. Podjął wspólnie z innymi więźniami strajk głodowy. Wkrótce trzej polscy głodujący więźniowie zostali przeniesieni do izolatora. Przebywały tam również trzy węgierskie zakonnice, które odmówiły pracy, bo nie chciały służyć Szatanowi. Grudziński i jego towarzysze po ośmiu dniach trafili do szpitala, gdzie lekarz Zabielski podał im zastrzyk z mleka ratujący życie. Po pięciodniowym pobycie w szpitalu Gustaw Grudziński trafia do trupiarni. Poznaje tam Dimę i jego historię. Grudziński wspomina Wigilię, podczas której Polacy płaczą z tęsknoty za ojczyzną, dzieląc się chlebem. 20 stycznia 1942 r. Grudziński został zwolniony z obozu. Udał się do Jercewa, a następnie w miejscowości Ługowoje wstąpił do wojska polskiego. 2 kwietnia opuścił obszar Związku Radzieckiego. W czerwcu 1945 r. Grudziński spotkał się w Rzymie z człowiekiem, którego poznał w więzieniu w Witebsku. Znajomy, były więzień opowiedział autorowi swoją historię. Na jej zakończenie dodał, że podczas pobytu w obozie złożył fałszywe zeznania obciążające kilku Niemców. Zostali oni rozstrzelani, a on w zamian za to przeżył obóz. Poprosił Grudzińskiego, aby ten powiedział, że go rozumie, ale autor tego nie zrobił. |
motywy literackie: |
|
konteksty: |
|
co jeszcze się omawia przy tej lekturze? |
|
