Jak świadectwa ludobójstwa uobecniane są w literaturze? Omów zagadnienie na podstawie opowiadania Ludzie, którzy szli Tadeusza Borowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp (wprowadzenie):

Ludobójstwo, czyli celowe mordowanie określonych narodów, wyznawców religii lub grup społecznych, jest największą zbrodnią przeciwko ludzkości, do jakiej jest zdolny człowiek. Wymaga wielkich przygotowań. Aby zarządzać śmiercią na masową skalę, należy stworzyć cały system (tak zrobili Niemcy, którzy podczas II wojny światowej tworzyli obozy zagłady). Osoby, które były świadkami ludobójstwa i dzieliły się przeżyciami z innymi, opowiadały o doznanych krzywdach w sposób pozbawiony fabularyzacji. Skupiały się na faktach i często nie oceniały postaw przyjmowanych przez poszczególne jednostki.

Rozwinięcie („Ludzie, którzy szli”):

Właśnie taki surowy sposób prowadzenia narracji przyjął Tadeusz Borowski w opowiadaniach obozowych. Jego utwory nie zawierały uatrakcyjnionej fabuły, nie było w nich również oceniania postaw – zamiast tego autor zdecydował się na narrację behawioralną (opisywał zachowania i nie wartościował ich). Suchy, niemalże pozbawiony zabarwienia emocjonalnego styl Borowskiego, może budzić przerażenie wśród czytelników – reakcje relacjonującego wydarzenia wskazują na całkowitą obojętność wobec nich. Tadek zdawał sobie sprawę z ogromu ludobójstwa dokonywanego za jego plecami, ale powstrzymywał się od wartościowania. Opisywał zorganizowaną machinę zbrodni, nie komentował ani braku wrażliwości innych więźniów (gra w piłkę nożną, gdy obok gazowano tysiące ludzi), ani interesowności mieszkańców obozu (wykonywanie pracy tylko wtedy, gdy można było uzyskać korzyść).

Narracja Tadeusza Borowskiego skupiała się na faktach – stąd beznamiętne opisy głodu czy paskudnych warunków panujących w kobiecym obozie. Brak wartościowania widoczny był choćby w opisie zmian dokonanych w Oświęcimiu z biegiem lat: narrator traktował pierwotny stan rzeczy jako fakt niepodlegający dyskusji – „Najpierw bili i zabijali na komandach nagminnie, potem sporadycznie. Najpierw ludzie spali na podłodze bokiem i obracali się na komendę, potem na pryczach, jak kto chciał, i nawet pojedynczo na łóżkach”.

Nie bez znaczenia jest także brak oceniania postaw bohaterów przez narratora. Tadeusz Borowski nie gloryfikował heroizmu i nie potępiał parszywych zachowań. Podkreślał, że celem każdego więźnia było przeżycie obozu – i tym samym zachęcał czytelników do rezygnacji z moralnej oceny postępowania poszczególnych osób.

Kontekst literacki:

Podobny sposób beznamiętnego opisu wydarzeń został zastosowany przez Gustawa Herlinga-Grudzińskiego w „Innym świecie”. Autobiograficzna opowieść o pobycie w sowieckim łagrze była pełna ludzi, których zachowanie nie zostało poddane ocenie, lecz ukazane jako skutek pobytu w takich, a nie innych warunkach. Dzięki temu opisy ludobójstwa dokonywanego przez Rosjan zachowały historyczny (a nie fabularny) charakter.

Zakończenie (podsumowanie):

Zarówno Tadeusz Borowski, jak i Gustaw Herling-Grudziński świadomie zrezygnowali z dodatkowych zabiegów literackich. Posługiwali się behawioryzmem i prostym opisem rzeczywistości, uczynili samych siebie głównymi bohaterami utworów (chociaż Tadka nie można do końca utożsamiać z Borowskim). Ich dzieła stanowiły bowiem przede wszystkim świadectwo doznanej krzywdy. Brak subiektywizmu dodatkowo potęgował okrucieństwo nazistów i sowietów.