Chociaż wszyscy na co dzień porozumiewamy się językiem polskim, tak naprawdę posługujemy się co najmniej dwoma (a nawet trzema) zupełnie odrębnymi odmianami polszczyzny. Język mówiony i pisany – chociaż są do siebie bardzo podobne – można uznać za dwa odrębne języki. Korzystają z tej samej składni i fleksji, ale w dużym stopniu mogą się różnić. Na czym polega różnica między językiem mówionym i pisanym? Czym charakteryzują się te formy wypowiedzi?

Język mówiony a pisany – cechy

Język mówiony to język, którym posługujemy się w codziennej komunikacji (np. w rozmowie z przyjaciółmi, w sklepie, na ulicy itp.). Ta odmiana mowy nie występuje w próżni – nie istnieje sama dla siebie i wymaga kontaktu. Z tego względu podstawowe cechy języka mówionego to:

  1. dialogowość – język istnieje tylko w kontakcie między nadawcą a odbiorcą i jest natychmiastowo przetwarzany (nadawca od razu widzi reakcję adresata)
  2. znaczenie elementów prozodycznych (intonacja, akcent, barwa głosu) – ważniejsze od tego, CO się mówi, jest to, JAK to mówimy
  3. znaczenie kodu niewerbalnego – wpływ na komunikację ma także mimika oraz gesty (zaznaczamy w ten sposób np. ironię)
  4. dominacja zdań pojedynczych – język mówiony składa się głównie ze zdań pojedynczych (ponieważ zdania wielokrotnie złożone byłyby trudne do zapamiętania dla słuchacza)
  5. anakoluty – język mówiony jest wypowiadany „na bieżąco”, przez co jest pełen błędów składniowych i logicznych 
  6. elipsy – wypowiedzi często są urwane i pozbawione spójności (np. „Tak więc no…” jako zakończenie wypowiedzi)
  7. język potoczny – w tej odmianie języka można stosować wyrażenia potoczne oraz slangowe (choć należy dobrać formę do sytuacji, np. podczas rozmowy z prezydentem miasta będziemy wypowiadać się inaczej niż w rozmowie z kolegą)
  8. przyzwolenie na błędy – użytkownicy języka mówionego nie są rozliczani z popełnianych błędów, ponieważ ich wypowiedzi są zrozumiałe, a pierwotny cel (komunikacja) został osiągnięty.
  9. uwikłanie w kontekst – każda wypowiedź jest skierowana do konkretnej osoby (zdajemy sobie sprawę z tego, w jakim stylu musimy się wypowiadać i które informacje są zrozumiałe, a które nie).

Język pisany to odmiana polszczyzny, która pojawia się w prasie, literaturze czy dokumentach. Niekoniecznie musi być językiem oficjalnym, niemniej jednak spełnia kilka warunków. Cechy języka pisanego to:

  1. pośredni kontakt nadawcy z odbiorcą – czytelnik nie może porozmawiać z autorem i odczytać jego emocji, kodu niewerbalnego czy tonu i barwy głosu. Jedyne wskazówki dotyczące odbioru wypowiedzi są zawarte w tekście.
  2. spójność – tekst pisany jest odpowiednio skomponowany (zawiera początek, koniec, podział na akapity)
  3. świadomy wybór treści i formy – język pisany jest przemyślany (a nie improwizowany), dlatego informacje w nim zawarte są dodatkowo przefiltrowane przez autora (nie ma w nim miejsca na improwizację)
  4. mniejsze znaczenie kontekstu – autor tekstu musi zadbać o wprowadzenie w kontekst. Oczywiście czasami kontekst jest zrozumiały (wiemy, czym różni się np. program polityczny partii X od artykułu w czasopiśmie), ale momentami pojawiają się nieporozumienia na linii nadawca-odbiorca.
  5. brak przyzwolenia na wyrażenia potoczne, slangowe i niepoprawne – w języku pisanym powinno się unikać kolokwializmów. Jedyną obowiązującą formą jest „tĘ książkę”.

Czy język pisany i mówiony to jedyne odmiany języka?

Oprócz dwóch podstawowych form występuje także trzecia odmiana języka – język internetowy. Można powiedzieć, że jest on połączeniem języka mówionego oraz pisanego – ma niektóre cechy odmiany stosowanej na co dzień, chociaż jego naturalnym środowiskiem jest internet (czyli forma pisana).