Wstęp i kontekst:

Jedną z najważniejszych ról artysty jest krytyczna analiza świata i poszukiwanie rozwiązań, które pomogą zmienić go na lepsze. Niezależnie od tego, czy mowa o sztuce współczesnej, czy dawnej, teksty literackie zawsze pomagały lepiej zrozumieć, jak wygląda świat i dokąd zmierza. Czyniły to zarówno Biblia i mitologia grecka, jak i teksty o zabarwieniu politycznym (Jan Kochanowski w „Odprawie posłów greckich” i Piotr Skarga w „Kazaniach sejmowych” przestrzegali przed moralnym zepsuciem władzy, Juliusz Słowacki w „Kordianie” wskazał, że światem rządzi pieniądz oraz chęć utrzymania wpływów, natomiast Stanisław Wyspiański w „Weselu” obnażył brak zgody narodowej, przez który Polska nie była w stanie odzyskać niepodległości). Artyści analizowali rzeczywistość, by udzielić porad na przyszłość. Nie inaczej było z George’em Orwellem, który wykorzystał wiedzę na temat metod komunistów i napisał powieść „Rok 1984”. Utwór wprost ujawniał, do czego może doprowadzić zaborcza, opresyjna władza; stanowił przestrogę przed tym, co mogło nastąpić. Powieść nie była bowiem wytworem fantazji, lecz literacką refleksją nad kondycją świata – obnażała przyszłość, która mogła stać się rzeczywistością. Tym samym „Rok 1984” stał się symbolem powieści, która dobitnie analizowała otaczający świat, pokazując tym samym rolę literatury w refleksji nad kondycją ludzkości. Co ciekawe, w świecie przedstawionym również funkcjonował utwór zachęcający do refleksji – była nim tajemnicza „Księga”, której autorstwo przypisywano Emmanuelowi Goldsteinowi.

Rozwinięcie („Rok 1984”):

Jednym z najważniejszych elementów rządów Wielkiego Brata było pozbawienie obywateli możliwości oceniania rzeczywistości. Partia odbierała mieszkańcom Oceanii skalę porównawczą (nie wiedzieli, jak wyglądało życie w innych krajach, nie mieli też dostępu do dawnej literatury), a także dążyła do zredukowania języka do takiego stopnia, aby uniemożliwiał wolne myślenie. Celem twórców angsocu było unieszkodliwienie potencjalnych przeciwników ustroju – a tymi mogli być wszyscy, którzy umieli oceniać rzeczywistość. Z tego względu jednym z największych wrogów Partii był Emmanuel Goldstein, domniemany autor „Teorii i praktyki oligarchicznego kolektywizmu”. Szwarccharakter, przeciwko któremu skierowane były codzienne Dwie Minuty Nienawiści, w „Księdze” podzielił się refleksjami nad kondycją świata i jego przyszłością. Opisywał między innymi mechanikę działania społeczeństw od neolitu, które miały od zawsze dzielić się na trzy warstwy ludzi: górną, średnią i dolną. Ich cele były nie do pogodzenia: najwyższa klasa chciała zachować swoje przywileje, a najniższa – znieść je i zaprowadzić równość. Konkluzją dziewiętnastowiecznych historyków, na których powoływał się Goldstein, było stwierdzenie, że historia miała charakter cykliczny. Niezależnie od okoliczności zawsze się powtarzała, a masy uciśnione wchodziły w sojusze z klasą średnią, aby pozbyć się arystokracji i wprowadzić nowe porządki (czego skutkiem był ponowny ucisk najniższej grupy społecznej).

Autor książki nie skupił się jednak wyłącznie na analizie przeszłości. Opisywał również metody, dzięki którym Partia zdołała osiągnąć pełnię władzy i coraz mocniej ingerowała w życie jednostek; tłumaczył, dlaczego wcześniejsze oligarchie upadały, a rządy Wielkiego Brata miały trwać wiecznie. Tym samym „Księga” dawała możliwość analizy porządku panującego w Oceanii, wyjaśniała manipulacje Partii i otwierała oczy na otaczające człowieka zło. Chociaż ostatecznie Winston dowiedział się, że utwór Goldsteina był fikcją przygotowaną przez członków Partii (w tym samego O’Briena), „Teoria i praktyka…” dawała możliwość zrozumienia otaczającego świata; analizowała rzeczywistość i pozwalała wyciągnąć wnioski na przyszłość.

Zakończenie (podsumowanie):

„Rok 1984” nie tylko stanowił refleksję nad kondycją świata (George Orwell chciał ostrzec przed mroczną przyszłością), lecz także przedstawiał znaczenie literatury w kształtowaniu sądów o rzeczywistości. Bohaterowie powieści mogli zrozumieć mechanizmy rządzące ludzkością dzięki sprawnemu opisowi zawartemu w „Teorii i praktyce oligarchicznego kolektywizmu”. Utwór przypisywany Goldsteinowi był dla mieszkańców Oceanii tym samym, czym dla współczesnych czytelników jest „Rok 1984” – analizą rzeczywistości i źródłem informacji na temat zasad, którymi kieruje się władza.

Jeśli to czytasz — daj mi znać 🧡 na swoim ulubionym kanale: