Od szlachetnych idei doskonałego państwa do tyranii. Omów zagadnienie na podstawie powieści Rok 1984 George’a Orwella. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp (wprowadzenie):

Każ­da wła­dza tota­li­tar­na obej­mo­wa­ła rzą­dy, gło­sząc pięk­ne idee – wspo­mnieć moż­na choć­by o bol­sze­wi­kach, któ­rzy swo­ją rewo­lu­cję uza­sad­nia­li chę­cią wpro­wa­dze­nia rów­no­ści i wal­ką z kapi­ta­li­sta­mi wyzy­sku­ją­cy­mi naj­bied­niej­szych. Szla­chet­ne idee czę­sto giną po nasta­niu nowe­go reżi­mu, dla­te­go nale­ży pod­cho­dzić z kry­ty­cy­zmem do wszyst­kich uto­pij­nych slo­ga­nów. Może się bowiem oka­zać, że dadzą one począ­tek nowej, jesz­cze gor­szej władzy.

Rozwinięcie („Rok 1984”):

Emma­nu­el Gold­ste­in, domnie­ma­ny autor „Księ­gi”, w któ­rej posia­da­nie wszedł Win­ston Smith, pisał, że u pod­staw ang­so­cu leża­ła idea kolek­ty­wi­za­cji dóbr. Rewo­lu­cja, wyni­ka­ją­ca z cyklicz­no­ści histo­rii i nie­unik­nio­nych mecha­ni­zmów spo­łecz­nych, mia­ła na celu likwi­da­cję naj­wyż­szej war­stwy spo­łecz­nej (posia­da­ją­cej mająt­ki) i prze­ka­za­nie jej kla­sie śred­niej oraz niż­szej. Ponad­to nowy ustrój miał znieść wła­sność pry­wat­ną i zastą­pić ją wła­sno­ścią wspól­ną – wszyst­kie fabry­ki, kopal­nie, zie­mie, domy i środ­ki trans­por­tu mia­ły nale­żeć do Par­tii, co mogło zapew­nić wszyst­kim rów­ność. Z bie­giem cza­su oka­za­ło się jed­nak, że szla­chet­ne idee, któ­re dały począ­tek angiel­skie­mu socja­li­zmo­wi, były jedy­nie wymów­ką – wła­dza znów zosta­ła sku­pio­na w rękach nie­licz­nej gru­py ludzi, z tą róż­ni­cą, że nale­ża­ła wyłącz­nie do Par­tii (orga­ni­za­cji for­mal­nie pozba­wio­nej jed­ne­go lide­ra, zaj­mu­ją­cej się jedy­nie umac­nia­niem wła­snej potęgi).

Cho­ciaż pro­pa­gan­da par­tyj­na utrzy­my­wa­ła, że sytu­acja w Oce­anii była dosko­na­ła (co było zasłu­gą Mini­ster­stwa Obfi­to­ści), tak napraw­dę w kra­ju pano­wał kry­zys. Z „Teo­rii i prak­ty­ki oli­gar­chicz­ne­go kolek­ty­wi­zmu” wyni­ka­ło, że Par­tia celo­wo dąży­ła do pogłę­bia­nia ubó­stwa oby­wa­te­li; cho­ciaż roz­wój tech­no­lo­gii umoż­li­wiał wyko­ny­wa­nie upo­rczy­wych prac przy pomo­cy maszyn, a demo­gra­fia dawa­ła szan­sę nie tyl­ko na zaspo­ka­ja­nie bie­żą­cych potrzeb, lecz tak­że na pro­du­ko­wa­nie nad­wyż­ki, spe­cjal­nie pro­wa­dzo­no błęd­ną poli­ty­kę pro­wa­dzą­cą do bie­dy. Gdy­by bowiem oby­wa­te­le mie­li wol­ny czas oraz zaspo­ko­jo­ne potrze­by, mogli­by zacząć zdo­by­wać wie­dzę i kry­tycz­nie obser­wo­wać dzia­ła­nia władzy.

Oce­ania w 1984 roku była kra­jem cał­ko­wi­cie pod­po­rząd­ko­wa­nym par­tyj­nej ide­olo­gii. Człon­ko­wie Par­tii Wewnętrz­nej i Zewnętrz­nej byli kon­tro­lo­wa­ni przez apa­rat pań­stwo­wy (Poli­cję Myśli) i mie­li roz­bu­do­wa­ną dys­cy­pli­nę wewnętrz­ną – z tego wzglę­du potra­fi­li sto­so­wać auto­cen­zu­rę (zbrod­niosz­la­ban). Wszy­scy pra­wo­myśl­ni oby­wa­te­le (dobro­my­śla­ki) mie­li umie­jęt­ność dwój­my­śle­nia, czy­li dosto­so­wy­wa­nia pamię­ci do bez­u­stan­nych zmian zacho­dzą­cych w rze­czy­wi­sto­ści połą­czo­ne­go z twier­dze­niem, że tak było od zawsze. Jed­nost­ki nie mogły niko­mu zaufać (nawet w ramach rodzi­ny; mał­żeń­stwa były aran­żo­wa­ne w celu pro­kre­acji, a dzie­ci zapi­sy­wa­no do orga­ni­za­cji Kapu­siów). Szla­chet­ne idee, któ­re dały począ­tek angiel­skie­mu socja­li­zmo­wi, zosta­ły osta­tecz­nie zgła­dzo­ne – celem ist­nie­nia Par­tii było wyłącz­nie powięk­sza­nie swo­jej władzy.

Kontekst:

Geo­r­ge Orwell w swo­jej twór­czo­ści inspi­ro­wał się rewo­lu­cją bol­sze­wic­ką oraz póź­niej­szy­mi losa­mi komu­ni­stycz­ne­go Związ­ku Radziec­kie­go. Zarów­no „Rok 1984”, jak i napi­sa­ny wcze­śniej „Fol­wark zwie­rzę­cy” przed­sta­wia­ły w meta­fo­rycz­ny spo­sób meto­dy rosyj­skie­go apa­ra­tu pań­stwo­we­go. War­to zwró­cić szcze­gól­ną uwa­gę na tę dru­gą powieść, w któ­rej opi­sa­no rewo­lu­cję w tytu­ło­wym fol­war­ku i prze­ję­cie wła­dzy przez wyzy­ski­wa­ne wcze­śniej zwie­rzę­ta. U pod­staw rewo­lu­cji leża­ła wal­ka z Panem Jone­sem, wła­ści­cie­lem mająt­ku ziem­skie­go – zwie­rzę­ta, pod wpły­wem Majo­ra, zmó­wi­ły się, aby odsu­nąć od wła­dzy czło­wie­ka i zapro­wa­dzić rów­ność wszyst­kich miesz­kań­ców fol­war­ku. Szyb­ko jed­nak oka­za­ło się, że rewo­lu­cja przy­nio­sła same szko­dy. Do wła­dzy doszedł Napo­le­on, knur, któ­re­go jedy­nym celem była nie­po­dziel­na wła­dza; odsu­nął od sta­no­wi­ska Snow­bal­la, inne­go przy­wód­cę rewo­lu­cji, a następ­nie kon­se­kwent­nie ogra­ni­czał pra­wa innych zwie­rząt, przy­zna­jąc sobie dodat­ko­we upraw­nie­nia. Powieść mia­ła na celu uka­za­nie prze­mian zacho­dzą­cych w Związ­ku Radziec­kim – każ­da z posta­ci była wzo­ro­wa­na na boha­te­rach histo­rycz­nych, a pier­wo­wzo­rem Napo­le­ona był Józef Stalin.

Zakończenie (podsumowanie):

Win­ston Smith z „Księ­gi” mógł się dowie­dzieć, że ang­soc miał zapro­wa­dzić rów­ność i dać oby­wa­te­lom poczu­cie bez­pie­czeń­stwa. Rzą­dy Wiel­kie­go Bra­ta dopro­wa­dzi­ły jed­nak do zgo­ła odmien­nej sytu­acji – Oce­ania sta­ła się tyra­nią, miej­scem ter­ro­ru dla jej oby­wa­te­li. Tym samym podzie­li­ła los zwie­rzę­ce­go fol­war­ku oraz rewo­lu­cji paź­dzier­ni­ko­wej: ofia­ry sta­ły się oprawcami.