Metafora jako sposób ukazania rzeczywistości. Omów zagadnienie na podstawie opowiadania Górą „Edek” Marka Nowakowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst

Wstęp (wprowadzenie):

Metafora jest zabiegiem stylistycznym polegającym na przeniesieniu znaczenia w celu uwypuklenia pewnej cechy. W tradycji literackiej metafora odgrywa ważną rolę, ponieważ pozwala uniknąć dosłowności i otwiera dzieło na nowe sensy. Dzięki temu zabiegowi artyści mogą odwoływać się do innych znaczeń, aby wywrzeć określone wrażenie.

Rozwinięcie (kontekst):

Z metaforą jako sposobem ukazania rzeczywistości można spotkać się już w pierwszej renesansowej polskiej sztuce – „Odprawie posłów greckich”. Chociaż tematyka dzieła Jana Kochanowskiego może narzucać skojarzenia związane z wojną trojańską (utwór przedstawia bowiem naradę u króla Priamusa, w trakcie której podjęto decyzję o odrzuceniu żądań Greków i zatrzymaniu Heleny w Troi), tak naprawdę dramat stanowił metaforę Polski. Poprzez osadzenie akcji w realiach zrozumiałych dla odbiorców (w renesansie wiedza o starożytności była powszechna) Jan z Czarnolasu mógł uwypuklić swój sens – przestrogę przed kierowaniem się własnymi interesami przez ludzi u władzy. „Odprawa posłów greckich” stanowiła rozbudowaną metaforę, ponieważ widzowie byli świadomi późniejszych losów Troi (odmowy spełnienia żądań Greków i wojny, która doprowadziła miasto do upadku). W ten przenośny sposób historia stanowiła więc przestrogę przed powielaniem błędów; celem Kochanowskiego było bowiem zwrócenie uwagi na skutki władzy, której przedstawiciele kierowali się prywatą.

„Górą »Edek«”:

Metafora pozwala otwierać tekst literacki (czyli rzeczywistość) na nowe interpretacje. Marek Nowakowski w opowiadaniu „Górą »Edek«” porównał kierowcę forda do postaci z dramatu Sławomira Mrożka, tym samym skłaniając do odczytywania historii przez pryzmat „Tanga”. Zastosowana w utworze figura Edka – nieokrzesanego prostaka zawdzięczającego władzę swojej sile fizycznej – nadała pozornie przypadkowej sytuacji metaforyczne znaczenie: zachowanie rosłego, mierzącego 190 cm mężczyzny stało się wręcz symbolem zjawiska, przed którym przestrzegał Mrożek. Kierowca fiata, chociaż miał uzasadnione pretensje, nie mógł wyegzekwować na kierowcy forda swojego prawa do pierwszeństwa, był bez szans w starciu z brutalną siłą (ukazaną za pomocą różnicy wielkości aut i dysproporcji fizycznych między kierowcami). Odczytanie metafory zawartej w utworze wymaga jednak od odbiorców odpowiednich kompetencji kulturowych – wszystkie znaczenia dotyczące przenośni bazują bowiem na znajomości problematyki „Tanga”, utworu opowiadającego o upadku świata odrzucającego system wartości. Odwrót od tradycyjnej moralności zapoczątkowany przez pokolenie Stomila i Eleonory nie przyczynił się do budowy lepszego, bardziej sprawiedliwego świata, lecz jedynie stworzył warunki do przejęcia władzy przez prostacką dyktaturę; inteligencja pozbawiła się dominującej roli w świecie i nie miała narzędzi, aby utrzymywać go w ryzach, wskutek czego musiała poddać się nowemu reżimowi uosabianemu przez Edka.

Sytuacja opisana przez Marka Nowakowskiego nie tylko bazuje
na metaforze Edka, lecz także sama w sobie jest przenośnią – bezczelne zachowanie kierowcy forda można odczytywać jako ostateczny dowód na triumf prostactwa i słabość inteligencji (upatrującej wartości w tolerancji dla chamstwa). Zachowanie tytułowego Edka potwierdza więc diagnozę Mrożka: niepodważalną dominację siły i słabość świata opartego na regułach, uprzejmości i poszanowaniu innych.

Zakończenie (podsumowanie):

Zarówno „Górą »Edek«”, jak i „Odprawa posłów greckich” czerpią znaczenie z zawartej w utworach metafory. Dzięki zastosowanej przenośni, zmuszającej do poszukiwania sensu w innych utworach literackich, pozornie przypadkowe sytuacje nabierają konkretnego znaczenia. Metafora pozwala więc ukazywać rzeczywistość w sposób skłaniający do refleksji; tworzy zagadkę i zmusza do jej rozwikłania.