Wstęp:
Metafora to środek ekspresji językowej, którego istotą jest przeniesienie znaczenia wyrazu na inne słowo w celu wykazania jakiegoś podobieństwa. Ta definicja obowiązuje od setek lat (zaproponował ją Arystoteles w Poetyce) i od tego czasu w literaturze często stosuje się ten zabieg. Metafora należy do niezwykle wyrafinowanych sposobów opisywania rzeczywistości, ponieważ aby ją sformułować, należy dokonać całkowitej dekonstrukcji otaczającego nas świata. Tworząc przenośnię musimy oderwać się od „tu i teraz” i dostrzec wspólne mechanizmy, które warunkują takie, a nie inne działanie. Aby je dostrzec, należy wykazać się zdolnością analitycznego, logicznego myślenia. W związku z tym należy uznać, że metafora może być narzędziem umożliwiającym skomentowanie otaczającej nas rzeczywistości.
Rozwinięcie (Górą „Edek”):
W opowiadaniu Marka Nowakowskiego Górą „Edek” metafora zawarta jest już w tytule. Narrator opisuje w ten sposób kierowcę forda, który bezceremonialnie pozbawia innego kierowcę możliwości zaparkowania swojego samochodu. Za sprawą metafory możemy dostrzec zbieżność między dwoma pozornie odległymi zdarzeniami: okazuje się nagle, że postać występująca w opowiadaniu ma te same cechy, co Edek, postać z dramatu Mrożka. Chociaż figura Edka sama w sobie jest uosobieniem wszystkich negatywnych cech (chamstwa, nieokrzesania, brutalności), w realistycznym opowiadaniu Nowakowskiego Edek przestaje być postacią literacką i staje się człowiekiem z krwi i kości wrzuconym w realia świata z końca XX wieku.
Metafora użyta przez Marka Nowakowskiego zmusza czytelnika do zauważenia, że teoretyczne koncepcje i krytyczny komentarz Mrożka względem rzeczywistości jest już nie tylko literacką fikcją, lecz także trafnym opisem współczesnego świata. Za sprawą tego zabiegu Marek Nowakowski zachęca także do pogłębienia swojej analizy świata (np. w oparciu o wiedzę, jaką mamy na temat Tanga Sławomira Mrożka).
Rozwinięcie (kontekst):
W codziennym życiu możemy zaobserwować wiele metafor (część z nich jest w nas na tyle zakorzeniona, że wręcz ich nie zauważamy). Jedną z najczęściej powtarzających się przenośni jest ukazywanie wspólnoty (np. narodu, rodziny, społeczności, wszystkich osób zamieszkujących Ziemię) jako domu. Ten motyw pojawia się m.in. w utworze Arahja Kultu, opisującym Berlin pod koniec lat 80. XX wieku. Mur dzielący miasto na dwie części i oddzielający od siebie przedstawicieli tego samego narodu w piosence przebiega wzdłuż domu: dzieli na pół schody, łazienkę czy kuchenkę, a nawet ciało podmiotu lirycznego.
Metafora wyrażona w tym protest songu Kultu pełni funkcję impresywną. Ma za zadanie zmusić odbiorcę do zderzenia się z poglądem podmiotu lirycznego i – idąc dalej – jest swego rodzaju dramatycznym apelem lub ostrzeżeniem od autora dla odbiorców.
Zakończenie (podsumowanie):
Metafora to przede wszystkim narzędzie umożliwiające artystom komentowanie otaczającej ich rzeczywistości. W przypadku opowiadania Marka Nowakowskiego dostrzeżenie zbieżności między kierowcą forda a Edkiem z Tanga Sławomira Mrożka jest sygnałem, że świat postępuje dokładnie w ten sposób, jak zostało to opisane w dramacie (dobre maniery i wolność są skutecznie tłamszone przez brutalność). Podobnym ostrzeżeniem dla odbiorców jest utwór Kultu, który ma za zadanie wywrzeć na odbiorcach konkretne wrażenie (przestrzec przez podziałami).