Oficjalnej odmiany języka używa się w sytuacjach formalnych takich jak np. rozmowa z urzędnikiem. W tej odmianie języka szczególnie zwraca się uwagę na odpowiedni dobór słownictwa oraz używanie zwrotów grzecznościowych. Oficjalnej odmiany języka można użyć w wypowiedziach mówionych, jak i w pisanych.
Cechy języka oficjalnego:
- zwracanie się per Pan/Pani
- stosowanie zwrotów grzecznościowych (“Szanowny Panie”, “Z poważaniem”)
- brak przyzwolenia na kolokwializmy
- powściągliwość
- unikanie języka slangowego
Przykładem sytuacji, w której należy stosować język oficjalny, jest rozprawa sądowa. Sędzia reprezentuje państwo (z tego powodu ogłasza “wyrok w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej”) i zwraca się do osób na sali zgodnie z ich statusem prawnym (“świadek”, “oskarżony”, “pokrzywdzony” – a nie “pan Paweł). W sądzie unika się stosowania wyrażeń o zabarwieniu emocjonalnym – zamiast mówić “on jest podły” mówi się “mam zastrzeżenia względem jego kręgosłupa moralnego”. Stosowanie kolokwializmów nie jest mile widziane i może skutkować upomnieniem, natomiast za używanie wulgaryzmów grozi grzywna. Należnym sposobem tworzenia wypowiedzi są pełne zdania (a nie skróty myślowe albo zaczynanie wypowiedzi od “no i”, “więc” itd.).
Sytuacje, w których stosuje się język oficjalny:
- rozprawa sądowa
- konferencja prasowa prezydenta
- egzamin państwowy (np. matura, egzamin na prawo jazdy)
- rozmowa pacjenta z lekarzem
- korespondencja z instytucją bankową
Nieoficjalna odmiana języka to ta, z której korzystamy na co dzień np. podczas swobodnej rozmowy. W tej odmianie języka występują wyrazy potoczne, wyrazy zabarwione uczuciami oraz kolokwializmy. Nieoficjalnej odmiany języka można użyć w wypowiedziach mówionych, jak i w pisanych.
Cechy języka nieoficjalnego:
- bezpośredniość
- stosowanie zwrotów grzecznościowych w zależności od statusu rozmówcy
- przyzwolenie na kolokwializmy (wyrażenia potoczne)
- stosowanie wyrazów zabarwionych uczuciami
- przyzwolenie na używanie języka internetu (LOL, xD, dzban)
Sytuacje, w których stosuje się język nieoficjalny:
- rozmowa z kolegą lub koleżanką
- rozmowa telefoniczna z rodzicami
- program telewizyjny (chociaż stosuje się język oficjalny w mediach informacyjnych oraz w wieczornych dziennikach)
- mail z pytaniem o termin wizyty u fryzjera
- wpis na blogu
- dyskusja w lokalnym klubie czytelniczym
Przykładem sytuacji, kiedy używamy nieoficjalnego języka, są rozmowy rodzinne. Wyobraź sobie, że sędzia opisywany w przykładzie dotyczącym języka oficjalnego wraca po pracy do domu i rozmawia ze swoimi dziećmi. Może wtedy przywitać się słowami “cześć” i mówić do nich po imieniu. Ma także prawo używać kolokwialnego słowa “fajnie” oraz stosować wyrazy o zabarwieniu emocjonalnym “super”, “wspaniale”, “do kitu”. Może także powiedzieć “plis” zamiast “proszę”, “dzięki” zamiast “dziękuję”. Zwraca się na Ty (chociaż dalej używa formy Pan/Pani w odniesieniu do nieznajomych oraz osób starszych).