Pisownia zmiękczeń (w tym zakończeń bezokoliczników) np. słońce, zieleń, cienie, cichnie, gryźć, iść, jechać. 


Spółgłoski miękkie występujące na końcu wyrazu oznaczamy za pomocą przecinka nad literą, np: ś (proś, noś, ktoś), ć (nić, pleć ,leć), ń (koń, woń ,broń), ź (woź, weź, gałąź), dź (idź, jedź)


Tak samo piszemy spółgłoski miękkie występujące przed literą oznaczającą spółgłoskę, np: ś (śnieg, ścisnąć, śpi), ć (ćma ,ćwierć, ćwikła), ń (hańba, gońcie, nie tońcie), ź (źle, źrenica, źródło), dź (dźwięk, jedźcie, źdźbło). 


Przed samogłoskami (a, ą, e, ę, o, u, ó) piszemy si, ci, ni, zi, dzi, np: siano, ciągnąć, niebo, dzięcioł, ciocia, dziura ,



Pisownia spółgłosek dźwięcznych i bezdźwięcznych (różnica w wymowie i piśmie)

– Spółgłoska dźwięczna, która znajduje się w sąsiedztwie spółgłoski bezdźwięcznej lub występuje na końcu wyrazu, traci swoją dźwięczność, np. słodki, trawka, pokrzywa, twardy, prośba, chleb, łeb, śnieg. 

– Warto uwzględnić zasady dot. pisowni przedrostków roz-, bez-, wz-, wez-, ws-, wes- oraz zakończeń –ski, -cki, -dzki, -stwo, -ctwo, -dztwo, -śba,- źba. 



Pisownia wyrazów z ó:

a) wymiennym (na o, e), np. ogród – ogrody, pióro – pierze; podróż – po drodze 

b) niewymiennym, np. chór, róża, wróbel, jaskółka, góra, wzgórze, córka

c) w zakończeniach rzeczowników –ów, -ówka, -ówna (tu też D. lm. rodz. męskiego, np. psów), np. Kraków, głodówka, Szczepaniakówna. (wyjątek: skuwka, wsuwka, zasuwka) 

Zapamiętaj, zawsze tu

pisz otwarte, zwykłe „u”

w słowach: „skuwka” i „zasuwka”,

Gdyż wyjątkiem są te słówka.

Warto zapamiętać pisownię wyrazów: ósemka, ósmy, ósmoklasista, ów, ówdzie, ówczesny. 


Pisownia wyrazów z u:

a) we wszystkich formach osobowych czasowników czasu teraźniejszego i trybu rozkazującego zakończonych na – uje, -uj, (-uję, -ujesz itp.) w myśl rymowanki: w czasowniku – uje się nie kreskuje, np. zgaduje, zgaduj, zgaduję, zgadujesz; 

b) na początku i na końcu wielu wyrazów, np. upał, na dachu. 

Warto zapamiętać pisownię wyrazów: zasuwka, wsuwka, skuwka. 



Pisownia wyrazów z rz:

a) wymiennym (na r), np. żołnierz – żołnierski; marzec – marcowy; 

b) niewymiennym, np. kołnierz, korzeń, rzadki, rzut, jarzębina; 

c) po spółgłoskach: p, b, t, d, k, g, j, w, ch, np. przygoda, brzydko, potrzeba, drzewo, krzew, grzech, wrzosy, spójrz, chrzan; 

Warto zapamiętać pisownię wyrazów: pszenica, pszczoła, kształt, wszystko, wszędzie, obszar

(i wyrazy pokrewne) 

Trzeba pamiętać, że: -szy (-sza, -sze) i –ejszy (-ejsza, -ejsze) piszemy zawsze w formach stopnia wyższego i najwyższego przymiotników, nawet po wymienionych spółgłoskach np. większy, największy.


d) w zakończeniach rzeczowników: -mistrz, -mierz, -arz, -erz, np. zegarmistrz, kątomierz, kalendarz, kołnierz. 

Warto zapamiętać pisownię zapożyczonych rzeczowników rodz. męskiego zakończonych na –aż, np. witraż, garaż, montaż, bagaż, wiraż, reportaż, bandaż, masaż, kolportaż, łupież, pejzaż, papież. 



Pisownia wyrazów z ż:

a) wymiennym (na g, dz, h, s, z, ź), np. krążyć – krąg, pieniążek – pieniądz, grożę – grozić, mażę – mazać;

 b) niewymiennym, np. bażant, pożytek, różnica, żarówka, księżniczka; 

b) w rzeczownikach rodzaju żeńskiego zakończonych na –aż, -eż, np. młodzież. 

Warto zapamiętać pisownię wyrazów: twarz, potwarz, macierz.


Pisownia wyrazów z ch:

a) wymiennym (na sz), np. mucha – muszka; micha — miska

b) niewymiennym, np. chmura, choroba, chuligan, pechowiec, kucharz;

c) zawsze na końcu wyrazów, np. duch, puch, mech (wyjątek: druh); 

d) po spółgłoskach, np. schować, wschód, wchodzić, tchórz. 


Pisownia wyrazów z h:

a) wymiennym (na g, z, ż), np. wahać się – waga, błahy – błazen, druh – drużyna; 

b) niewymiennym, np. hak, haft, herbata, hałas, hamulec, handel; hodowla

c) w wyrazach obcego pochodzenia rozpoczynających się cząstkami hipo-, hydro-, hiper-, np. hipokryta, hydrofor, hiperbola; w wyrazach dźwiękonaśladowczych i wykrzyknieniach: huk, hurra, hop-hop, hejka, hej, hello, 

d) po spółgłosce z, np. zhańbić, zharmonizować. 


Pisownia wyrazów z ą, ę: 

a) w wyrazach rodzimych, np. pociąg, związek, jęczy lub w wyrazach całkowicie spolszczonych, np. ksiądz, kolęda

b) ę w M., B., W. lp. niektórych rzeczowników rodzaju nijakiego, np. cielę, imię. 

c) ę w B. lp. i ą w N. lp. w zakończeniach rzeczowników i przymiotników np. B. matkę, kolegę; tę N. dobrą matką, z kolegą, z tą

B — tę książkę

N — tą książką

d) ą, ę w zakończeniach czasowników: – w 1 os. lp. np. idę — w 3 os. lm. czasu teraźniejszego np. robią (oni)

3 os. l.poj — w czasie przeszłym np. zdjął. (on)


Pisownia wyrazów z om, on, em, en:

a) w wyrazach obcego pochodzenia, np. centrum, benzyna, kontynent, kompas (w zakresie czynnego słownictwa uczniów) 

b) w zakończeniach rzeczowników w C. lm. –om, np. drzewom, psom oraz –em w N. lp., np. przyjacielem, psem 


Pisownia wyrazów wielką literą: 

  • na początku zdania 

  • zaimki w listach(!) – Cię, Ciebie, Twoje

  • nazwy i imiona własne (ludzi i zwierząt)

  • nazwiska, przezwiska, nazwy rodów i rodzin 

  • nazwy części świata, krajów, regionów i ich mieszkańców, przedstawicieli ras ludzkich i plemion 

Uwaga! Małą literą piszemy nazwy mieszkańców miast, wsi, osiedli, dzielnic miast, np. łodzianin – mieszkaniec Łodzi, Łodzianin – mieszkaniec regionu Łódzkiego 

  • nazwy geograficzne Uwaga! – Jeśli drugi człon nazwy jest rzeczownikiem w mianowniku, to pierwszy będący rzeczownikiem pospolitym piszemy małą literą, np. jezioro Wigry morze Bałtyk (ale: Morze Bałtyckie) 

  • przymiotniki utworzone od nazw geograficznych piszemy małą literą, np. polski, europejski 

  • pierwsze wyrazy w tytułach utworów literackich, a także wyrazy, które z zasady piszemy wielką literą, jak imiona czy nazwy geograficzne np. „Ania z Zielonego Wzgórza”, „Mały Książę”, „W pustyni i w puszczy”, „Opowieść wigilijna”, „Syzyfowe prace”, „Kamienie na szaniec”, „Pan Tadeusz”,

  • nazwy ulic, parków, dzielnic i osiedli oraz zabytków, budowli i pomników piszemy wielką literą,

Uwaga! Wyrazy: ulica, aleja, dzielnica, osiedle, pomnik są rzeczownikami pospolitymi i jeśli nie wchodzą w skład nazwy własnej, zapisujemy je małą literą np. aleja Kopernika, pomnik Mickiewicza. – ul. Kępna; pomnik na Kępnej

  • wszystkie wyrazy w nazwach planet, gwiazd i ich układów piszemy wielką literą,

Uwaga! Wyrazy: słońce, ziemia, gwiazda piszemy małą literą, jeśli występują w zdaniu jako rzeczowniki pospolite. np. Wczoraj słońce mocno grzało. 

  • wszystkie wyrazy w nazwach świąt religijnych, państwowych oraz dni świątecznych piszemy wielką literą — Święta Bożego Narodzenia

  • Uwaga! Małą literą piszemy nazwy obrzędów zwyczajów, zabaw i uroczystości, np. topienie marzanny, andrzejki, karnawał. 


Pisownia „nie”:

A. Łącznie piszemy nie z: 

  • rzeczownikami, np. nieszczęście, nieprawda, niezgoda; 

  • przymiotnikami w stopniu równym, np. niedobry, nieładny, niekorzystny; 

  • przysłówkami w stopniu równym utworzonymi od przymiotników, np. niedobrze, nieładnie. 

B. Rozdzielnie piszemy nie z: 

  • czasownikami (w formie osobowej i bezokoliczniku), np. nie zrobię, nie zrobić; Uczniowie powinni znać pisownię wyjątków: niepokoić, niedomagać, niedowidzieć, nienawidzić, niecierpliwić się, niewolić, nieruchomieć 

  • przymiotnikami (w stopniu wyższym i najwyższym), np. nie lepszy, nie najlepszy;

  • przysłówkami (w stopniu wyższym i najwyższym), np. nie lepiej, nie najlepiej; 

  • wyrazy do zapamiętania przez uczniów: nie warto, nie można, nie trzeba, nie należy, nie wolno, nie brak, nie potrzeba. 


Pisownia wyrazów z cząstką by:

A. Łącznie piszemy by z: 

  • osobowymi formami czasowników, np. pisałbym; 

  • ze spójnikami, które trzeba zapamiętać: gdyby, jeśliby, jeżeliby, żeby, aby; 

B. Rozdzielnie piszemy by z: 

  • bezokolicznikami, np. robić by, pisać by; 

  • wyrazami o funkcji czasownika

Uwaga! Zakończenia form trybu przypuszczającego: -bym, -byś, -by– są ruchome; można je przenieść przed czasownik i wtedy piszemy rozdzielnie, np. czytałbym albo bym czytał, pisać by albo by pisać. 


Pisownia wyrażeń przyimkowych:

a) przyimki z rzeczownikami (przysłówkami, liczebnikami, zaimkami) najczęściej piszemy rozdzielnie, np. w domu, za domem, przy domu, na przykład, dla nich, do niego, do pierwszego, na co dzień, nade mną, ode mnie, po kolei, po polsku, po prostu, w ogóle; 

b) łącznie piszemy kilkadziesiąt wyrażeń przyimkowych, których pisownia została ustalona dłuższą tradycją, np. dlaczego, powoli, potem, wskutek, naprawdę, naraz, nareszcie, znienacka, nadal, nadzwyczaj.

c) piszemy razem przyimki złożone: np. ponad, poprzez, spod, sprzed, znad, zza, spoza. – razem