Pisow­nia zmięk­czeń (w tym zakoń­czeń bez­oko­licz­ni­ków) np. słoń­ce, zie­leń, cie­nie, cich­nie, gryźć, iść, jechać. 


Spół­gło­ski mięk­kie wystę­pu­jące na koń­cu wyra­zu ozna­cza­my za pomo­cą prze­cin­ka nad lite­rą, np: ś (proś, noś, ktoś), ć (nić, pleć ‚leć), ń (koń, woń ‚broń), ź (woź, weź, gałąź), dź (idź, jedź)


Tak samo pisze­my spół­gło­ski mięk­kie wystę­pu­ją­ce przed lite­rą ozna­cza­ją­cą spół­gło­skę, np: ś (śnieg, ści­snąć, śpi), ć (ćma ‚ćwierć, ćwi­kła), ń (hań­ba, goń­cie, nie toń­cie), ź (źle, źre­ni­ca, źró­dło), dź (dźwięk, jedź­cie, źdźbło). 


Przed samo­gło­ska­mi (a, ą, e, ę, o, u, ó) pisze­my si, ci, ni, zi, dzi, np: sia­no, cią­gnąć, nie­bo, dzię­cioł, cio­cia, dziura ,



Pisow­nia spół­gło­sek dźwięcz­nych i bez­dź­więcz­nych (róż­ni­ca w wymo­wie i piśmie)

- Spół­gło­ska dźwięcz­na, któ­ra znaj­du­je się w sąsiedz­twie spół­gło­ski bez­dź­więcz­nej lub wystę­pu­je na koń­cu wyra­zu, tra­ci swo­ją dźwięcz­ność, np. słod­ki, traw­ka, pokrzy­wa, twar­dy, proś­ba, chleb, łeb, śnieg. 

- War­to uwzględ­nić zasa­dy dot. pisow­ni przed­rost­ków roz‑, bez‑, wz‑, wez‑, ws‑, wes- oraz zakoń­czeń –ski, ‑cki, ‑dzki, ‑stwo, ‑ctwo, ‑dztwo, ‑śba,- źba. 



Pisow­nia wyra­zów z ó:

a) wymien­nym (na o, e), np. ogród – ogro­dy, pió­ro – pie­rze; podróż – po drodze 

b) nie­wy­mien­nym, np. chór, róża, wró­bel, jaskół­ka, góra, wzgó­rze, córka

c) w zakoń­cze­niach rze­czow­ni­ków –ów, ‑ówka, ‑ówna (tu też D. lm. rodz. męskie­go, np. psów), np. Kra­ków, gło­dów­ka, Szcze­pa­nia­ków­na. (wyją­tek: skuw­ka, wsuw­ka, zasuwka) 

Zapa­mię­taj, zawsze tu

pisz otwar­te, zwy­kłe „u”

w sło­wach: „skuw­ka” i „zasuw­ka”,

Gdyż wyjąt­kiem są te słówka.

War­to zapa­mię­tać pisow­nię wyra­zów: ósem­ka, ósmy, ósmo­kla­si­sta, ów, ówdzie, ówcze­sny. 


Pisow­nia wyra­zów z u:

a) we wszyst­kich for­mach oso­bo­wych cza­sow­ni­ków cza­su teraź­niej­sze­go i try­bu roz­ka­zu­ją­ce­go zakoń­czo­nych na – uje, ‑uj, (-uję, ‑ujesz itp.) w myśl rymo­wan­ki: w cza­sow­ni­ku – uje się nie kre­sku­je, np. zga­du­je, zga­duj, zga­du­ję, zgadujesz; 

b) na począt­ku i na koń­cu wie­lu wyra­zów, np. upał, na dachu. 

War­to zapa­mię­tać pisow­nię wyra­zów: zasuw­ka, wsuw­ka, skuwka. 



Pisow­nia wyra­zów z rz:

a) wymien­nym (na r), np. żoł­nierz – żoł­nier­ski; marzec – marcowy; 

b) nie­wy­mien­nym, np. koł­nierz, korzeń, rzad­ki, rzut, jarzębina; 

c) po spół­gło­skach: p, b, t, d, k, g, j, w, ch, np. przy­go­da, brzyd­ko, potrze­ba, drze­wo, krzew, grzech, wrzo­sy, spójrz, chrzan; 

War­to zapa­mię­tać pisow­nię wyra­zów: psze­ni­ca, psz­czo­ła, kształt, wszyst­ko, wszę­dzie, obszar

(i wyra­zy pokrewne) 

Trze­ba pamię­tać, że: -szy (-sza, ‑sze) i –ejszy (-ejsza, ‑ejsze) pisze­my zawsze w for­mach stop­nia wyż­sze­go i naj­wyż­sze­go przy­miot­ni­ków, nawet po wymie­nio­nych spół­gło­skach np. więk­szy, największy.


d) w zakoń­cze­niach rze­czow­ni­ków: ‑mistrz, ‑mierz, ‑arz, ‑erz, np. zegar­mistrz, kąto­mierz, kalen­darz, kołnierz. 

War­to zapa­mię­tać pisow­nię zapo­ży­czo­nych rze­czow­ni­ków rodz. męskie­go zakoń­czo­nych na –aż, np. witraż, garaż, mon­taż, bagaż, wiraż, repor­taż, ban­daż, masaż, kol­por­taż, łupież, pej­zaż, papież. 



Pisow­nia wyra­zów z ż:

a) wymien­nym (na g, dz, h, s, z, ź), np. krą­żyć – krąg, pie­nią­żek – pie­niądz, gro­żę – gro­zić, mażę – mazać;

 b) nie­wy­mien­nym, np. bażant, poży­tek, róż­ni­ca, żarów­ka, księż­nicz­ka; 

b) w rze­czow­ni­kach rodza­ju żeń­skie­go zakoń­czo­nych na –aż, ‑eż, np. mło­dzież. 

War­to zapa­mię­tać pisow­nię wyra­zów: twarz, potwarz, macierz.


Pisow­nia wyra­zów z ch:

a) wymien­nym (na sz), np. mucha – musz­ka; micha — miska

b) nie­wy­mien­nym, np. chmu­ra, cho­ro­ba, chu­li­gan, pecho­wiec, kucharz;

c) zawsze na koń­cu wyra­zów, np. duch, puch, mech (wyją­tek: druh); 

d) po spół­gło­skach, np. scho­wać, wschód, wcho­dzić, tchórz. 


Pisow­nia wyra­zów z h:

a) wymien­nym (na g, z, ż), np. wahać się – waga, bła­hy – bła­zen, druh – drużyna; 

b) nie­wy­mien­nym, np. hak, haft, her­ba­ta, hałas, hamu­lec, han­del; hodow­la

c) w wyra­zach obce­go pocho­dze­nia roz­po­czy­na­ją­cych się cząst­ka­mi hipo‑, hydro‑, hiper‑, np. hipo­kry­ta, hydro­for, hiper­bo­la; w wyra­zach dźwię­ko­na­śla­dow­czych i wykrzyk­nie­niach: huk, hur­ra, hop-hop, hej­ka, hej, hello, 

d) po spół­gło­sce z, np. zhań­bić, zharmonizować. 


Pisow­nia wyra­zów z ą, ę: 

a) w wyra­zach rodzi­mych, np. pociąg, zwią­zek, jęczy lub w wyra­zach cał­ko­wi­cie spo­lsz­czo­nych, np. ksiądz, kolęda

b) ę w M., B., W. lp. nie­któ­rych rze­czow­ni­ków rodza­ju nija­kie­go, np. cie­lę, imię. 

c) ę w B. lp. i ą w N. lp. w zakoń­cze­niach rze­czow­ni­ków i przy­miot­ni­ków np. B. mat­kę, kole­gę; tę N. dobrą mat­ką, z kole­gą, z tą

B — tę książkę

N — tą książką

d) ą, ę w zakoń­cze­niach cza­sow­ni­ków: – w 1 os. lp. np. idę — w 3 os. lm. cza­su teraź­niej­sze­go np. robią (oni)

3 os. l.poj — w cza­sie prze­szłym np. zdjął. (on)


Pisow­nia wyra­zów z om, on, em, en:

a) w wyra­zach obce­go pocho­dze­nia, np. cen­trum, ben­zy­na, kon­ty­nent, kom­pas (w zakre­sie czyn­ne­go słow­nic­twa uczniów) 

b) w zakoń­cze­niach rze­czow­ni­ków w C. lm. –om, np. drze­wom, psom oraz –em w N. lp., np. przy­ja­cie­lem, psem 


Pisow­nia wyra­zów wiel­ką literą: 

  • na począt­ku zdania 

  • zaim­ki w listach(!) – Cię, Cie­bie, Twoje

  • nazwy i imio­na wła­sne (ludzi i zwierząt)

  • nazwi­ska, prze­zwi­ska, nazwy rodów i rodzin 

  • nazwy czę­ści świa­ta, kra­jów, regio­nów i ich miesz­kań­ców, przed­sta­wi­cie­li ras ludz­kich i plemion 

Uwa­ga! Małą lite­rą pisze­my nazwy miesz­kań­ców miast, wsi, osie­dli, dziel­nic miast, np. łodzia­nin – miesz­ka­niec Łodzi, Łodzia­nin – miesz­ka­niec regio­nu Łódzkiego 

  • nazwy geo­gra­ficz­ne Uwa­ga! – Jeśli dru­gi człon nazwy jest rze­czow­ni­kiem w mia­now­ni­ku, to pierw­szy będą­cy rze­czow­ni­kiem pospo­li­tym pisze­my małą lite­rą, np. jezio­ro Wigry morze Bał­tyk (ale: Morze Bałtyckie) 

  • przy­miot­ni­ki utwo­rzo­ne od nazw geo­gra­ficz­nych pisze­my małą lite­rą, np. pol­ski, europejski 

  • pierw­sze wyra­zy w tytu­łach utwo­rów lite­rac­kich, a tak­że wyra­zy, któ­re z zasa­dy pisze­my wiel­ką lite­rą, jak imio­na czy nazwy geo­gra­ficz­ne np. „Ania z Zie­lo­ne­go Wzgó­rza”, „Mały Ksią­żę”, „W pusty­ni i w pusz­czy”, „Opo­wieść wigi­lij­na”, „Syzy­fo­we pra­ce”, „Kamie­nie na sza­niec”, „Pan Tadeusz”,

  • nazwy ulic, par­ków, dziel­nic i osie­dli oraz zabyt­ków, budow­li i pomni­ków pisze­my wiel­ką literą,

Uwa­ga! Wyra­zy: uli­ca, ale­ja, dziel­ni­ca, osie­dle, pomnik są rze­czow­ni­ka­mi pospo­li­ty­mi i jeśli nie wcho­dzą w skład nazwy wła­snej, zapi­su­je­my je małą lite­rą np. ale­ja Koper­ni­ka, pomnik Mic­kie­wi­cza. – ul. Kęp­na; pomnik na Kępnej

  • wszyst­kie wyra­zy w nazwach pla­net, gwiazd i ich ukła­dów pisze­my wiel­ką literą,

Uwa­ga! Wyra­zy: słoń­ce, zie­mia, gwiaz­da pisze­my małą lite­rą, jeśli wystę­pu­ją w zda­niu jako rze­czow­ni­ki pospo­li­te. np. Wczo­raj słoń­ce moc­no grzało. 

  • wszyst­kie wyra­zy w nazwach świąt reli­gij­nych, pań­stwo­wych oraz dni świą­tecz­nych pisze­my wiel­ką lite­rą — Świę­ta Boże­go Narodzenia

  • Uwa­ga! Małą lite­rą pisze­my nazwy obrzę­dów zwy­cza­jów, zabaw i uro­czy­sto­ści, np. topie­nie marzan­ny, andrzej­ki, karnawał. 


Pisow­nia „nie”:

A. Łącz­nie pisze­my nie z: 

  • rze­czow­ni­ka­mi, np. nie­szczę­ście, nie­praw­da, niezgoda; 

  • przy­miot­ni­ka­mi w stop­niu rów­nym, np. nie­do­bry, nie­ład­ny, niekorzystny; 

  • przy­słów­ka­mi w stop­niu rów­nym utwo­rzo­ny­mi od przy­miot­ni­ków, np. nie­do­brze, nieładnie. 

B. Roz­dziel­nie pisze­my nie z: 

  • cza­sow­ni­ka­mi (w for­mie oso­bo­wej i bez­oko­licz­ni­ku), np. nie zro­bię, nie zro­bić; Ucznio­wie powin­ni znać pisow­nię wyjąt­ków: nie­po­ko­ić, nie­do­ma­gać, nie­do­wi­dzieć, nie­na­wi­dzić, nie­cier­pli­wić się, nie­wo­lić, nie­ru­cho­mieć 

  • przy­miot­ni­ka­mi (w stop­niu wyż­szym i naj­wyż­szym), np. nie lep­szy, nie najlepszy;

  • przy­słów­ka­mi (w stop­niu wyż­szym i naj­wyż­szym), np. nie lepiej, nie najlepiej; 

  • wyra­zy do zapa­mię­ta­nia przez uczniów: nie war­to, nie moż­na, nie trze­ba, nie nale­ży, nie wol­no, nie brak, nie potrzeba. 


Pisow­nia wyra­zów z cząst­ką by:

A. Łącz­nie pisze­my by z: 

  • oso­bo­wy­mi for­ma­mi cza­sow­ni­ków, np. pisałbym; 

  • ze spój­ni­ka­mi, któ­re trze­ba zapa­mię­tać: gdy­by, jeśli­by, jeże­li­by, żeby, aby; 

B. Roz­dziel­nie pisze­my by z: 

  • bez­oko­licz­ni­ka­mi, np. robić by, pisać by; 

  • wyra­za­mi o funk­cji czasownika

Uwa­ga! Zakoń­cze­nia form try­bu przy­pusz­cza­ją­ce­go: -bym, ‑byś, ‑by- są rucho­me; moż­na je prze­nieść przed cza­sow­nik i wte­dy pisze­my roz­dziel­nie, np. czy­tał­bym albo bym czy­tał, pisać by albo by pisać. 


Pisow­nia wyra­żeń przyimkowych:

a) przy­im­ki z rze­czow­ni­ka­mi (przy­słów­ka­mi, liczeb­ni­ka­mi, zaim­ka­mi) naj­czę­ściej pisze­my roz­dziel­nie, np. w domu, za domem, przy domu, na przy­kład, dla nich, do nie­go, do pierw­sze­go, na co dzień, nade mną, ode mnie, po kolei, po pol­sku, po pro­stu, w ogóle; 

b) łącz­nie pisze­my kil­ka­dzie­siąt wyra­żeń przy­im­ko­wych, któ­rych pisow­nia zosta­ła usta­lo­na dłuż­szą tra­dy­cją, np. dla­cze­go, powo­li, potem, wsku­tek, napraw­dę, naraz, naresz­cie, znie­nac­ka, nadal, nadzwyczaj.

c) pisze­my razem przy­im­ki zło­żo­ne: np. ponad, poprzez, spod, sprzed, znad, zza, spo­za. – razem