Kul­tu­ra języ­ka to umie­jęt­ność wła­ści­we­go posłu­gi­wa­nia się języ­kiem. Prze­ja­wia się to np. w sto­so­wa­niu kon­struk­cji, form, wyra­zów oraz zwro­tów ade­kwat­nych do sytu­acji komu­ni­ka­cyj­nej. Zupeł­nie ina­czej roz­ma­wia­my z kole­żan­ką z kla­sy, a ina­czej z dyrek­cją szko­ły. Inną for­mę nada­my pety­cji do samo­rzą­du lokal­ne­go, a inną – komen­ta­rzo­wi pod fil­mem na TikToku.


Na kulturę języka wpływają następujące elementy:

  1. Zasób słow­nic­twa - uni­ka­nie powtó­rzeń oraz wyra­żeń potocz­nych (np. “faj­ny”), a tak­że dosto­so­wy­wa­nie słow­nic­twa do oka­zji (np. pisa­nie o “Dzia­dach” w roz­praw­ce per “książ­ka” ujdzie na sucho w pod­sta­wów­ce, ale na matu­rze już nie)
  2. Ety­kie­ta języ­ko­wa – grzecz­no­ścio­we zacho­wa­nia języ­ko­we pod­po­rząd­ko­wa­ne zasa­dom oka­zy­wa­nia sza­cun­ku innym, życz­li­wo­ści (np. zwra­ca­nie się per Pani/Pan i mówie­nie “Dzień dobry” kon­tra mówie­nie na ty i przy­wi­ta­nie “siem­ka”)
  3. Popraw­ność języ­ko­wa – posłu­gi­wa­nie się języ­kiem zgod­nie z jego normą.
  4. Sto­so­wa­nie odmia­ny lite­rac­kiej pol­sz­czy­zny – uni­ka­nie zapo­ży­czeń, wyra­zów mod­nych, gwar zawo­do­wych i śro­do­wi­sko­wych – w tym żar­go­nu i slangu.
Zgod­nie z naj­bar­dziej kon­ser­wa­tyw­nym podej­ściem każ­de odstęp­stwo od lite­rac­kiej odmia­ny języ­ka jest ozna­ką bra­ku kul­tu­ry języ­ko­wej. Takie podej­ście wyklu­cza m.in. gwa­ry regio­nal­ne, uzna­jąc je za błędne.

Kry­te­ria popraw­no­ści języ­ko­wej obejmują: 

  • sen­sow­ność,
  • har­mo­nij­ność stylistyczną,
  • eko­no­micz­ność,
  • wyra­zi­ste zróż­ni­co­wa­nie środ­ków językowych,
  • zgod­ność z sys­te­mem języ­ko­wym oraz zwy­cza­jem społecznym.

Inno­wa­cje, któ­re nie speł­nia­ją tych kry­te­riów, są przy­czy­ną powsta­wa­nia błę­dów języ­ko­wych (orto­gra­ficz­nych, inter­punk­cyj­nych, gra­ma­tycz­nych – flek­syj­nych, skła­dnio­wych; lek­sy­kal­nych – słow­ni­ko­wych, fra­ze­olo­gicz­nych; fone­tycz­nych i stylistycznych).

Ważne wyrażenia związane z kulturą języka:

  1. Uzus (zwy­czaj języ­ko­wy) – wszyst­kie for­my uży­cia języ­ka (to, co popraw­ne i niepoprawne).
  2. Nor­ma języ­ko­wa – popraw­ność języ­ka, rów­nież powol­ne zmia­ny zwią­za­ne z roz­wo­jem języka.
  3. Inno­wa­cje języ­ko­we – wszel­kie nowe ele­men­ty, któ­re poja­wia­ją się w wypo­wie­dziach (wyra­że­nia albo konstrukcje)
  4. Libe­ra­lizm języ­ko­wy – akcep­to­wa­nie w imię wygo­dy rażą­cych uprosz­czeń lub zapo­ży­czeń, któ­re mają rodzi­me odpowiedniki.
  5. Puryzm języ­ko­wy – prze­sad­na dba­łość o czy­stość języka.