Zapo­ży­cze­nia to wszel­kie ele­men­ty języ­ko­we, któ­re zosta­ły prze­ję­te z inne­go języ­ka. Nazy­wa­ne są bar­ba­ry­zma­mi (gr. bar­ba­ros – obcy) – dość nie­for­tun­na nazwa. Kolej­nym okre­śle­niem zapo­ży­czeń są maka­ro­ni­zmy – to wszel­kie zwro­ty z języ­ka obce­go wple­cio­ne do wypo­wie­dzi w języ­ku ojczy­stym (zarów­no: Idzie­my na gate 8, jak i two­je oczy są hip­no­taj­zing)

TYPY ZAPOŻYCZEŃ

  • zapo­ży­cze­nie wła­ści­we: tak samo się pisze i zna­czy to samo, co w języ­ku wła­ści­wym: natu­ra, hob­by, bur­mistrz, mecz
  • zapo­ży­cze­nie zna­cze­nio­we: pod wpły­wem języ­ka obce­go doszło nowe zna­cze­nie do już ist­nie­ją­ce­go sło­wa np. mysz (mouse – kom­pu­ter­wa), pro­jekt (przed­się­wzię­cie), obraz (np. filmowy)
  • zapo­ży­cze­nie sztucz­ne: czę­ści słów pocho­dzą z róż­nych języ­ków np. hydro­te­ra­pia, tele­pho­ne, ciu­cho­land, telewizja
  • kal­ka języ­ko­wa: odwzo­ro­wa­nie kon­struk­cji z inne­go języ­ka np. punkt widze­nia, rzecz w tym, wziąć się za coś, wyda­je się być (po pol­sku jest to błąd, ale ludzie tak mówią)
  • cytat: wyra­zy i zwro­ty prze­nie­sio­ne w nie­zmie­nio­nej posta­ci np. à pro­pos, à la car­te; bye bye, alle­gro, inco­gni­to, cur­ri­cu­lum vitae, copyright

Poćwicz rozróżnianie typów zapożyczeń:

To, skąd zapo­ży­cza­my, ma zwią­zek z roz­wo­jem, więc róż­ne zapo­ży­cze­nia przy­cho­dzą do nas w innym cza­sie. Wraz z roz­wo­jem chrze­ści­jań­swa poja­wi­ły się zapo­ży­cze­nia z języ­ka łaciń­skie­go; współ­cze­śnie domi­nu­ją anglicyzmy. 


  • z języ­ka łaciń­skie­go — laty­ni­zmy — przej­mo­wa­ne aż do XVIII w., domi­no­wa­ło słow­nic­two reli­gij­ne np. chrzest, amen, msza, zwią­za­ne z medy­cy­ną np. ampuł­ka, nazwy osób od ich zawo­dów np. pro­fe­sor, aktor, nazwy urzą­dzeń, insty­tu­cji, twór­czo­ści umy­sło­wej np. depo­zyt, senat, a tak­że rze­czow­ni­ki zakoń­czo­ne na ‑um, np. muzeum, akwa­rium, liceum, gimnazjum. 
  • z języ­ka nie­miec­kie­go — ger­ma­ni­zmy — przej­mo­wa­ne w cza­sie budo­wy miast, w wie­kach XII-XIV w., sło­wa doty­czą­ce nazw sta­nów spo­łecz­nych oraz roz­wo­jem struk­tur pań­stwo­wych, a tak­że budow­nic­twem: np. szlach­cic, rycerz, olej, bur­mistrz, cegła. W XIX wie­ku pod­czas zabo­rów zapo­ży­cza­li­śmy całe sło­wa np. rachu­nek i związ­ki fra­ze­olo­gicz­ne: np. jak Ci idzie?.
  • z języ­ka cze­skie­go — bohe­mi­zmy — przej­mo­wa­ne głów­nie w XII-XVI w. w posta­ci ter­mi­nów reli­gij­nych i kościel­nych zwią­za­nych z ruchem refor­ma­cyj­nym np. ducho­wień­stwo, hań­ba.
  • z języ­ka wło­skie­go — ita­lia­ni­zmy — przej­mo­wa­ne głów­nie w XVI-XVIII w. za spra­wą wyjaz­dów stu­denc­kich na wło­skie uni­wer­sy­te­ty, rzą­dy kró­lo­wej Bony; szcze­gól­nie widocz­ne w dzie­dzi­nie archi­tek­tu­ry, sztu­ki, muzy­ki: np. fon­tan­na, pia­ni­no, piz­za.
  • z języ­ka fran­cu­skie­go — gali­cy­zmy —przej­mo­wa­ne głów­nie w XVII w., sło­wa z życia dwor­skie­go, mody, kuch­ni np. bagiet­ka, gor­set.
  • z języ­ka rosyj­skie­go — rusy­cy­zmy — przej­mo­wa­ne głów­nie w XIX wie­ku w cza­sie zabo­rów np. zsył­ka i po II woj­nie świa­to­wej np. kolek­tyw, koł­choz.
  • z języ­ka ukra­iń­skie­go — ukra­ini­zmy —przej­mo­wa­ne głów­nie w XVI-XVII w. np. jar­muł­ka, hul­taj, hałas, wata­ha — mają zwy­kle „h”.
  • z języ­ka węgier­skie­go — hun­ga­ry­zmy — przej­mo­wa­ne głów­nie w XVI w., cza­sie rzą­dów Ste­fa­na Bato­re­go, są to nazwy uzbro­je­nia, for­ma­cji, sprzę­tu, nazwy stro­jów (głów­nie nakryć gło­wy i obu­wia), kuli­na­ria: np. kap­cie, sza­ra­wa­ry, kon­tusz, ciż­ma, katan­ka, sze­reg, orszak, haj­duk, husarz, dobosz, gier­mek, hon­wed, hej­nał, harc, gulasz, papry­ka, papry­karz, tokaj
  • z języ­ków turec­kich — orien­ta­li­zmy — przej­mo­wa­ne głów­nie w XVI-XVII w trak­cie kon­tak­tów Rzecz­po­spo­li­tej z Tur­cją, słow­nic­two doty­czą­ce kupo­wa­nych towa­rów: od wystro­ju wnętrz po przy­pra­wy: np. baca, wezyr, bazar, tap­czan, baka­lie, dywan, kawa, filiżanka. 
  • z języ­ka angiel­skie­go — angli­cy­zmy — przej­mo­wa­ne głów­nie od XIX do dziś, mają duży wpływ na pol­sz­czy­znę we wszyst­kich dzie­dzi­nach życia: od roz­ry­wek po nazwy urzą­dzeń czy słow­nic­two zawo­do­we: np. pub, lap­top, club, tablet, gate, pro­jekt, deadli­ne.
  • z języ­ka japoń­skie­go — japo­ni­zmy — przej­mo­wa­ne głów­nie przez kon­takt ze sztu­ką i kuli­na­ria­mi: np. aiki­do, bon­sai, dżu­do, dżu­dżit­su, hara­ki­ri, ike­ba­na, kara­ōke, kara­te, ori­ga­mi, sake, sep­pu­ku, sio­gun, sumo, torii.
  • z języ­ka hisz­pań­skie­go — ibe­ry­zmy — są to głów­nie poję­cia, zja­wi­ska i zwy­cza­je cha­rak­te­ry­stycz­ne dla kra­jów hisz­pań­sko­ję­zycz­nych, nazwy tań­ców, potraw i napo­jów: np. cor­ri­da, som­bre­ro, hacjen­da, fie­sta, sje­sta, tan­go, fla­men­co, rum­ba, sal­sa, cum­bia, bole­ro, pael­la, tor­til­la, san­gria, tapas, nachos.
  • z języ­ka skan­dy­naw­skie­go — są to głów­nie poję­cia, zja­wi­ska i zwy­cza­je cha­rak­te­ry­stycz­ne dla kra­jów skan­dy­naw­skich, zwią­za­ne z osad­nic­twem: np. skan­sen, Elek­tro­luks (tzn. odku­rzacz), runa, saga.

Ćwiczenie 1. Dopasuj zapożyczenie do języka, z którego pochodzi.

Ćwiczenie 2. Dopasuj zapożyczenie do języka, z którego pochodzi.