ZDANIA ZŁOŻONE WSPÓŁRZĘDNIE — zbu­do­wa­ne z samo­dziel­nych wypo­wie­dzeń, każ­de ze zdań ma swój cza­sow­nik, a są one połą­czo­ne ze sobą za pomo­cą spójników:

 

ŁĄCZNE — uzu­peł­nia­ją się: — —  — -…i, oraz, a, ani, jak, rów­nież… — —  —  — –

Miko­łaj zagra w koszy­ków­kę i pojeź­dzi na kierownicy

 

PRZECIWSTAWNE — treść jed­ne­go zda­nia prze­ciw­staw­na w sto­sun­ku do drugiego 

— —  — -> albo, lub, a, nato­miast, zaś < —  —  — —

 Marek zje zupę pomi­do­ro­wą albo rosół

 

ROZŁĄCZNE — zda­nia się wykluczają

 < —  —  — …albo, lub, czy, bądź — —  — ->

Janek zagra na kon­so­li albo nie zagra

 

WYNIKOWE — treść zda­nia wyni­ka z dru­gie­go (ten spój­nik może być tyl­ko w domy­śle, nie musi być zapisany:

— —  — -> więc, toteż, dla­te­go, zatem — —  — ->

Her­me­ne­gil­da nie mia­ła masecz­ki w skle­pie, dla­te­go zacho­ro­wa­ła na koronawirusa

 

*WŁĄCZNE — dru­gie zda­nie uzu­peł­nia pierw­sze (jak­by były jed­nym zdaniem)

— —  — < czy­li, to jest, mia­no­wi­cie > —  —  — —

Zja­dłem cur­ry, czy­li ostrą indyj­ską potrawę





 

Co robić? Szu­kasz zda­nia nad­rzęd­ne­go, z nie­go wyni­ka pyta­nie, na któ­re odpo­wiedź jest w zda­niu pod­rzęd­nym, to jakie zadasz pyta­nie, decy­du­je o typie zda­nia podrzędnego.

 

 

Np. (1) Poważ­ny jest człowiek,(2) któ­ry nie odno­si się poważ­nie do rze­czy niepoważnych. 

1 – nad­rzęd­ne -> (jaki? któ­ry?) -> 2 – pod­rzęd­ne przy­daw­ko­we


 

ZDANIA ZŁOŻONE PODRZĘDNIE — zda­nie nad­rzęd­ne uzu­peł­nio­ne  zda­niem podrzędnym

 

PODMIOTOWE — zda­nie nad­rzęd­ne zawie­ra wyra­żo­ny lub domyśl­ny zaimek wska­zu­ją­cy; odpo­wia­da na pyta­nia: kto? co?

Przed naszym autem coś prze­bie­gło, chy­ba pies. co?

Wyda­wa­ło im się, że sły­szą muzy­kę? co?

Przed naszym domem ktoś stał, to chy­ba był listo­nosz. kto?

 

ORZECZNIKOWE — okre­śla orzecz­nik zda­nia nad­rzęd­ne­go i odpo­wia­da na pyta­nia: kim jest? czym jest?

Widzia­łem dzi­siaj kole­gę z kla­sy, jest uczniem 6a

Widzia­łem dzi­siaj w par­ku nowe­go kole­gę z kla­sy, jest on harcerzem.

 

PRZYDAWKOWE — zastę­pu­je lub uzu­peł­nia przy­daw­kę w zda­niu nad­rzęd­nym i odpo­wia­da na pyta­nia: jaki? któ­ry? czyj? ile?

Był naj­waż­niej­szym z tych, któ­rzy wycierpieli.

Spo­tka­łem psa na uli­cy, był moje­go kolegi

Zlo­ty pociąg będzie tego, kto zdo­ła go zna­leźć. czyj?

 

 

 

DOPEŁNIENIOWE — peł­ni funk­cję dopeł­nie­nia zda­nia nad­rzęd­ne­go i odpo­wia­da na pyta­nia przy­pad­ków zależ­nych: kogo? cze­go? komu? cze­mu? kogo? co? z kim? 

Zasta­na­wia­ła sie, czy nowy rok oka­że sie pomyśl­ny   nad kim? nad czym?

Nie bój się, że ci coś zro­bią.  kogo? cze­go? tego...

Dbał o to, żeby jego sklep wyglą­dał ład­nie  – o kogo?co? 

 

OKOLICZNIKOWE — okre­śla­ją: miej­sce, czas zda­rze­nia, spo­sób ist­nie­nia lub wyko­ny­wa­nia czyn­no­ści; uka­zu­ją cel; poda­ją waru­nek; wyja­śnia­ją, dla­cze­go wyda­rzy­ła się jakaś sytu­acja; mówią o sytu­acji kon­tra­stu­ją­cej, prze­ciw­nej — to wszyst­ko w odnie­sie­niu do zda­nia nadrzędnego

 miej­sca: gdzie? skąd? dokąd?

cza­su: kie­dy? odkąd?

stop­nia i mia­ry: ile cm? ile kg?

celu: po co? w jakim celu?

przy­czy­ny: dla­cze­go? z jakiej przyczyny?

spo­so­bu: jak? w jaki sposób?

warun­ku: pod jakim warun­kiem? w jakim wypadku?

przy­zwo­le­nia: mimo co? mimo czego?

℗Zanim wró­cił z pra­cy, (N)zro­bi­ło się ciem­no. zda­nie podrzed­ne oko­licz­ni­ko­we czasu

(N)Biegł, dokąd go oczy ponio­sły ℗. zda­nie podrzed­ne oko­licz­ni­ko­we miejsca

 

CIEKAWOSTKA

od spój­ni­ka któ­ry  — zawsze zaczy­na się zda­nie pod­rzęd­ne przydawkowe



1 krok: czy zda­nie jest zło­żo­ne współ­rzęd­nie (jest rów­ne sobie i połą­czo­ne spój­ni­ka­mi?) czy nad­rzęd­no-pod­rzęd­nie (jed­no zda­nie zada­je pyta­nie, a dru­gie na nie odpowiada)?

2 krok: a) jeśli współ­rzęd­nie, to jaki to typ zdania?

b) jeśli nad­rzęd­no-pod­rzęd­nie to znajdź zda­nie nad­rzęd­ne – zaznacz je na nie­bie­sko; postaw odpo­wied­nie pyta­nie i od tego pyta­nia będzie zale­ża­ło jakie to jest zda­nie pod­rzęd­ne, bo ma ono na nie odpowiedać