Maria Weronika Kmoch, regionalistka i historyczka z I Społecznego Liceum Ogólnokształcącego „Bednarska”, zaprosiła mnie do udziału w tygodniu projektowym, w ramach którego młode osoby mają okazję stworzyć brakujące hasła w Wikipedii dotyczące historii kobiet.

Poprowadziłam krótki warsztat wprowadzający, który dotyczył pisania o grupach mniejszościowych oraz kobietach (przewrotnie zaliczonych do grup mniejszościowych, bo dla wielu nadal nie są widoczne w językowym obrazie świata). 



Bardzo często mówimy o tym, że język kształtuje naszą rzeczywistość. To, w jaki sposób nazwiemy jakieś zjawisko, będzie miało wpływ na nasz stosunek do świata. Rok temu wiele z nas wyszło na ulice, aby zaprotestować przeciwko zakazowi przerywania ciąży w przypadku ciężkich wad genetycznych. Kobiety na ulicach mówiły, że walczą o prawo kobiety do decydowania o swoim życiu, a Kaja Godek i Ordo Iuris przekonywały, że walczą o prawo do życia.

 

Pomijając wszelkie kwestie ideowe, wiemy, że język jest kluczem do zrozumienia świata. Możemy za jego pomocą albo zmieniać świat na lepsze, albo utrwalać to, co jest. Tak to już jest, że żeby zmieniać świat, trzeba wiedzieć trochę więcej. Z reguły ci, którzy utrwalają status quo, opierają się na swoich założeniach i nie chcą ani o krok poszerzyć swojej perspektywy. 

 

Dobra, ale przejdźmy do rzeczy.

 

Jak pisać o kobietach i innych grupach mniejszościowych? Odpowiedź na to pytanie jest bardzo prosta i zawiera się w fantastycznej publikacji „Jak mówić i pisać o Afryce” wydanej przez Fundację Afryka Inaczej. Uniwersalna metoda brzmi: 

 

„Nie kieruj się polityczną poprawnością, ale przyzwoitością i szacunkiem wobec tych, o których piszesz”.

 

Prawda, że proste? Od siebie dodałabym jeszcze jedno – unikaj stereotypów. Często nawet nie wiemy o tym, że to, co mówimy, utrwala jakieś stereotypy. Podczas warsztatów porozmawiamy sobie o tym, jak poszerzyć swoją perspektywę i pozbyć się stereotypów.

Na początek chciałabym pokazać 4 zdjęcia. Dwa z nich zrobiono w Europie Zachodniej, a dwa pozostałe w Afryce. Jak sądzicie, które to są?

Te dwa ładne kadry to zdjęcia z Durbanu w RPA i Akry w Ghanie, natomiast te „brzydsze” zrobiono w na przedmieściach Madrytu i w Paryżu. Wygląda trochę inaczej niż standardowe zdjęcia Europy i Afryki, prawda?

Często wpadamy w pułapkę narracyjną, która każe nam sądzić, że Afryka to skansen zamknięty w kapsule czasu. W jakim kontekście najczęściej mówimy o Afryce?

Patrzymy na Afrykę przez pryzmat złych wydarzeń i zapominamy, że przecież sytuacja w Europie wcale nie wygląda tak pięknie. HIV występuje nie tylko w Afryce, lecz także np. w Europie albo w USA. Wojna? Proszę bardzo – cały czas trwa na Ukrainie, wcale nie tak daleko od naszych granic. Ubóstwo menstruacyjne? W Polsce dotyka 500 tysięcy kobiet.

 

Dlaczego to jest istotne? Otóż to, w jaki sposób mówimy i piszemy o Afryce, ma przełożenie na nasze wyobrażenia – i w rezultacie na życie zwykłych ludzi. Na pewno słyszeliście o zjawisku wolonturystyki, czyli połączeniu turystyki z wolontariatem – masa młodych ludzi płaci niemałe pieniądze, aby pojechać w jakieś egzotyczne miejsce i np. uczyć małe dzieci angielskiego.

 

Tylko jest jeden problem. Dzieci są tylko rekwizytem. Maskotkami, które wykorzystuje się, żeby wyciągnąć hajs od naiwniaków z Zachodu. Często nawet dzieci są wypożyczane tylko po to, żeby odegrać show przed ludźmi z Europy i ich wzruszyć. A tak się dzieje, ponieważ nasze wyobrażenia o Afryce wyglądają o tak:

No dobra, ale co to ma wspólnego z tworzeniem haseł na Wikipedii? Cóż, można powiedzieć, że Wikipedia to najważniejsze źródło wiedzy o świecie. Jak czegoś nie wiesz, to wchodzisz na Wikipedię i czytasz, co i jak. A tam czają się, chociażby takie hasła jak poniższe:

     (Chyba o tym nie muszę przypominać) Pisz i mów „Afrykanka” i „Afrykanin”, a nie „Murzynka” i „Murzyn”

2.     Nie kieruj się polityczną poprawnością, ale przyzwoitością i szacunkiem wobec tych, o których piszesz.

3.     Afryka nie jest skansenem zamkniętym w kapsule czasu.

4.     Pisząc o wojnie innych tragicznych wydarzeniach, pamiętaj, że nie dotyczą one całego kontynentu.

5.     Afryka nie jest jedynym rejonem świata, gdzie żyją osoby z wirusem HIV.

6.     Afryka nie jest jednym krajem.

7.     Afryka ma historię.

8.     Mieszkańcy Afryki nie żyją w plemionach. 

9.     Mieszkańcy Afryki są ludźmi!

 

A na koniec tego wątku chciałabym przedstawić jeden z chyba najtrafniejszych cytatów dotyczących Afryki. Mamadou Diouf każe nam zadać sobie pytanie, dlaczego o Afryce piszemy zupełnie inaczej niż o Europie.

 

[Metafory uprzedmiotawiające]

 

·      Degradacja semantyczna

·      Stereotypy etniczne i narodowe

·      Wyrażają sposób tłumaczenia i objaśniania świata

Jak pisać o kobietach?

Często nie umiemy pisać o kobietach; traktujemy je jak jakiś byt odrębny od mężczyzn


Przygotowałam przykład notki biograficznej dotyczącej Joanny X. Oczywiście w encyklopedii nie znajdziecie takiego opisu, ale ja zawarłam te elementy, które pojawiają się w rozmowach na temat kobiet.

O tym, że o kobietach zwykle pisze się w kontekście ich urody – a więc z perspektywy heteroseksualnych mężczyzn. To jest uprzedmiotowienie zakładające, że kobieta jest tylko obiektem seksualnym i nie może się np. realizować w pracy.

Dlaczego feminatywy są ważne?

Jak są traktowane?

Jak pisać o grupach mniejszościowych?