Obraz polskiego społeczeństwa. Omów zagadnienie na podstawie Lalki Bolesława Prusa. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp (wprowadzenie):

Artyści w swoich utworach często podejmowali próbę naszkicowania obrazu społeczeństwa. Wierzyli, że ich rolą jest obserwowanie ludzkich zachowań i wskazywanie drogi do zjednoczenia Polaków. Pozytywiści kierowali się ideami pracy u podstaw oraz pracy organicznej. Swoją twórczością chcieli edukować społeczeństwo i kształtować postawy.

Rozwinięcie („Lalka”):

Bolesław Prus w pozytywistycznej powieści „Lalka” przedstawił obraz społeczeństwa polskiego, uwikłanego w stygmatyzujące podziały klasowe i narodowościowe. O roli klasowości w XIX-wiecznej Polsce najlepiej świadczy fakt, że powieść jest w istocie historią człowieka pragnącego mezaliansu – kupiec Stanisław Wokulski zabiegał o rękę arystokratki Izabeli Łęckiej i ostatecznie poniósł porażkę. Pobyt w Paryżu uświadomił Stachowi różnice między mieszkańcami Warszawy i stolicy Francji – podczas gdy za granicą ludzie potrafią działać wspólnie, szanują przedstawicieli innych warstw społecznych i mają możliwość awansu w hierarchii społeczeństwa, w Polsce jest wręcz odwrotnie. Izolacja w obrębie własnej grupy obejmuje zarówno sferę mentalną (pogarda arystokracji względem mieszczan i biedoty), jak i fizyczną (Warszawa jest podzielona na dzielnice zamieszkiwane wyłącznie przez określone grupy społeczne, np. Powiśle jako dzielnica biednych i Śródmieście zamieszkiwane przez bogatszych). Ponadto w „Lalce” dostrzec można znaczące różnice w stylu życia przedstawicieli rozmaitych klas. Arystokracja to grupa uprzywilejowana, żyjąca w zamkniętym świecie i zajmująca się przyjemnościami (nie dąży do reformy kraju). Cechują ją konserwatywne poglądy oraz pogarda dla osób nienależących do tej warstwy. Mieszczaństwo w „Lalce” dzieli się na trzy grupy – Żydów (zamożnych i pracowitych jak Szlangbaum), skrupulatnych i oszczędnych mieszczan pochodzenia niemieckiego (Minclowie) oraz Polaków (najbardziej zróżnicowanych pod względem wykształcenia i dorobku). Obraz Warszawy dopełnia miejska biedota – ludzie żyjący na granicy nędzy, zarówno pracujący, jak i bezrobotni. Sytuacja zmusza ich do podejmowania tragicznych wyborów (np. Mariannę, która pracowała jako prostytutka).

Za sprawą Wokulskiego, postaci mającej wgląd w życie rozmaitych klas społecznych, Prus skrytykował postawę arystokracji – grupy zajmującej się wyłącznie własnymi sprawami. W utworze dostrzec można próby wskazania pozytywnych cech najbiedniejszych. Zarówno Marianna, jak i Węgiełek otrzymali pomoc ze strony Wokulskiego i byli porządnymi ludźmi. W ten sposób „Lalka” stała się manifestem nawołującym do narodowej wspólnoty i współpracy w obrębie całego społeczeństwa.

Rozwinięcie (kontekst):

Bogaty obraz społeczeństwa przedstawiono także w „Weselu” – młodopolskim dramacie Stanisława Wyspiańskiego. Bronowicka chata stała się miejscem spotkania inteligentów oraz chłopstwa, skonfliktowanych ze sobą grup społecznych, nieumiejących zjednoczyć się w walce o niepodległość Polski. Ich niechęć ma podłoże w historii: przez setki lat chłopi byli poddanymi szlachty (przodków inteligencji), nie mieli własnych praw i musieli odrabiać pańszczyznę. Postanowili wziąć odwet za lata wyzysku i w 1846 roku doprowadzili do rabacji galicyjskiej – rzezi szlachty. Pamięć o tych wydarzeniach (wyzysku oraz rzezi) była żywa jeszcze przez długie lata, także w okresie powstania „Wesela” (1901 r.). Wyspiański w swoim dziele skupił się na ukazaniu licznych wad obydwu grup społecznych. Inteligenci byli pogrążonymi w katastrofizmie, niezdolnymi do działań dekadentami, którzy zamiast przewodzić narodowi, skupiali się na własnych sprawach i poddawali fałszywej chłopomanii. W ich postawie względem chłopów widać pogardę i poczucie wyższości. Nie interesuje ich prawdziwe życie na wsi, a jedynie przejmowanie ciekawych symboli i zwyczajów. Inteligenci gardzili chłopami i oskarżali o brak wiedzy na temat otaczającego świata. Z kolei chłopi zostali sportretowani jako grupa zdeterminowana do walki, lecz nieumiejąca samodzielnie przeprowadzić powstania. Wiedzieli, że potrzebują przywództwa inteligencji, lecz nie potrafili zapomnieć o dawnych krzywdach. Wśród ich wad wymienić można także awanturnictwo i pijaństwo.

Społeczeństwo w „Weselu” nie było w stanie osiągnąć swojego celu – Gospodarz, który miał dać sygnał do rozpoczęcia walki, przekazał to zadanie Jaśkowi (a więc inteligent nie podjął się przewodnictwa), natomiast Jasiek zgubił Złoty Róg, schylając się po czapkę z piór (co symbolizowało dbanie wyłącznie o swoje). W efekcie skonfliktowani Polacy poddali się chocholemu tańcowi – pogrążyli się w marazmie i tańczyli tak, jak im zagrano.

Zakończenie (podsumowanie):

Zarówno „Lalka”, jak i „Wesele” ukazują smutny obraz polskiego społeczeństwa – podzielonego, stygmatyzującego, uwikłanego w krzywdzące stereotypy. Ukazanie negatywnych cech ma na celu zmusić do zmiany: wyciągnięcie pomocnej dłoni przez Wokulskiego pokazuje, że można wyjść z biedy (jak to zrobiła Marianna), natomiast niemożność zjednoczenia przez weselników to przestroga, aby nie poddawać się marazmowi.