Utracone złudzenia jako źródło dramatu bohatera. Omów zagadnienie na podstawie Przedwiośnia Stefana Żeromskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp (wprowadzenie):

Utracone złudzenia niewątpliwie są źródłem dramatu bohatera literackiego. Kiedy okazuje się, że wyobrażenia na temat świata diametralnie rozmijają się z rzeczywistością, człowiek traci grunt pod nogami – cały ukształtowany światopogląd legnie w gruzach, a wraz z nim upada również poczucie tożsamości. Utrata złudzeń zmusza bohatera do rozpoczęcia na nowo mozolnej pracy poszukiwania swojego miejsca w świecie. Jednocześnie jednak dramat ten ma swoje dobre strony – pozwala otrzeźwieć, przestać popełniać błędy i odnaleźć swoją misję.

Rozwinięcie („Przedwiośnie”):

Cezary Baryka, główny bohater „Przedwiośnia” Stefana Żeromskiego, utracił złudzenia dwukrotnie: najpierw rozczarowując się rewolucją, a później, gdy okazało się, że wizja „szklanych domów” jest fikcją, konsekwencją mitu lub majaczeniem w gorączce.

Pierwsza konfrontacja z rzeczywistością nastąpiła jeszcze w Baku – po tym, gdy Cezary Baryka, wychowywany już tylko przez matkę, poddał się ideom roztaczanym przez bolszewików. W tym czasie Cezary był nieposłusznym, krnąbrnym dzieckiem, cechowała go naiwność, brak krytycyzmu i podatność na wpływy otoczenia. Młodzieniec zaczął wagarować, a następnie, niesiony rewolucyjnym entuzjazmem, pobił dyrektora i otrzymał wilczy bilet. Wraz z wybuchem rewolucji zaczął angażować się w sprawy polityczne: uczestniczył w wiecach, przyjmował bezkrytycznie rewolucyjne hasła, nie dostrzegał okrucieństwa rewolucji. Był gotów w imię idei oddać skarb zakopany przez Seweryna, gardził burżuazją. Momentem przełomowym była śmierć matki skazanej na ciężkie roboty przez rewolucjonistów. Jadwiga Barykowa została uznana za wroga rewolucji za ukrywanie księżnej i jej córek, zachorowała, a następnie zmarła. Mimo to największym szokiem było dla niego zobaczenie ciała pięknej młodej Ormianki zamordowanej przez Tatarów – dopiero to sprawiło, że młodzieniec dostrzegł szkody wyrządzone przez rewolucję. Ujrzał niewinną kobietę zabitą z powodu narodowości, co wywołało w nim przemianę. Te dwa wydarzenia skłoniły Barykę do rewizji poglądów; ostatecznie chłopak zrozumiał, że wyznawane ideały były kłamstwem, a rewolucja nie była początkiem budowy lepszego świata, lecz cyniczną, krwawą wojną o władzę.

Przyczyną utraty złudzeń był także powrót Cezarego do Polski – już po przypadkowym spotkaniu ojca. Seweryn Baryka roztaczał przed synem wizję ojczyzny jako kraju szklanych domów, państwa dobrobytu, współpracy, sprawiedliwości i szczęścia. Wizja ta trzymała ojca Cezarego przy życiu, była dla niego idée fixe, mitem, w który bardzo chciał wierzyć. Mężczyzna opowiadał o Polsce w samych superlatywach, mógł godzinami rozprawiać o przełomie, jaki zapewnił postęp technologiczny – to jednak okazało się kłamstwem. Kiedy Cezary przekroczył polską granicę, zobaczył szarą rzeczywistość: nędzę, brud i zniszczone budynki. Stracił złudzenia, chociaż mimo wszystko z szacunku do ojca, który zmarł w drodze, pozostał w kraju.

Utrata złudzeń przez Cezarego Barykę była zdarzeniem kształtującym charakter. Od tego czasu chłopak przestał bezkrytycznie postrzegać rzeczywistość, nie był aż tak ufny, dokonywał samodzielnie oceny rzeczywistości. Nie dał się przekonać postulatom komunistów pragnących rewolucji i przekazania władzy w ręce robotników, miał sceptyczny stosunek do powolnych reform proponowanych przez Szymona Gajowca. Baryka unikał podążania za masą, już zawsze działał indywidualnie – nawet w kończącym „Przedwiośnie” pochodzie, chociaż szedł na czele tłumu, maszerował oddzielnie. Najprawdopodobniej nie wyznawał haseł manifestujących, był to bardziej akt rozpaczy niż przemyślana decyzja, ale szedł, bo pragnął sprawiedliwości i równości.

Kontekst:

Nie tylko Baryka utracił w młodości złudzenia – taki sam los podzielał Kordian, bohater dramatu Juliusza Słowackiego. W przypadku bohatera romantycznego momentem przełomowym była podróż po Europie, w trakcie której młodzieniec coraz bardziej rozczarowywał się regułami rządzącymi światem. W Londynie dowiedział się, że światem rządzi pieniądz, w Dover dostrzegł oderwanie literatury od rzeczywistości, we Włoszech zwątpił w bezinteresowną miłość, natomiast w Rzymie został przeklęty przez papieża, którego nie interesowały sprawy jego wiernych z ziem polskich.

To właśnie rozczarowania światem ostatecznie ukształtowały tożsamość Kordiana. W słynnych słowach „Jam jest posąg człowieka na posągu świata” bohater wyraził konieczność indywidualnej walki o dobro ojczyzny. Zrozumiał, że nie mógł liczyć na pomoc, ponieważ inni ludzie kierowali się wyłącznie swoimi interesami, dlatego podjął decyzję o zabiciu władcy w pojedynkę.

Zakończenie (podsumowanie):

Utrata złudzeń, choć bolesna, jest jednocześnie czasem, gdy młody człowiek kształtuje swoją tożsamość, przestaje żyć mrzonkami, nabiera charakteru. Zarówno Cezary Baryka, jak i Kordian nie załamali się swoim losem – wręcz przeciwnie, wyciągnęli wnioski i znaleźli swoje miejsce w świecie. Utracone złudzenia uformowały ich „ja”. Co prawda były źródłem dramatów, ponieważ bohaterowie stracili grunt pod nogami, niemniej jednak stanowiły również przestrogę przed popełnianiem błędów w przyszłości, zwróciły uwagę na to, aby zawsze kierować się własną oceną – a nawet iść pod prąd.