Możesz zostać moim patronem/moją patronką: 
Matury coraz bliżej, zatem byście usprawnili swoje umiejętności pisania wypracowań – seria wpisów, które dotyczą typów prac maturalnych. Tym razem drugi temat matury podstawowej: interpretacja wiersza
Zanim przystąpisz do pisania pracy, koniecznie wykonaj następujące czynności:
A. Przeczytaj uważnie tekst.
B. Zaznacz istotne dla sensu utworu fragmenty, podkreśl je.
C. Sporządź plan pracy wg poniższego schematu (kolejność akapitów II-V może być dowolna, może być ich też o wiele więcej):
I. Akapit: Wstępne rozpoznanie
- Znajdź nadrzędny sens tekstu (podajesz pełne imię i nazwisko autora, informacje o tytule i tomiku oraz czasie powstania).
- Stwórz tezę interpretacyjną.
II. Akapit: Rozpoznanie relacji nadawca – adresat
1. Kto i do kogo mówi:
- Jaki jest i kim jest podmiot liryczny – o czym to świadczy?
- Kto jest adresatem.
- Relacje między podmiotem a adresatem; dystans ( ja – ty; ja – wy), identyfikacja (my, ja – my).
2. W jakiej sytuacji:
- Sytuacja liryczna (okoliczności wypowiedzi, uwarunkowania sytuacyjne).
- Rodzaj liryki (bezpośrednia, pośrednia, wyznania, opisowa, sytuacyjna, apelu, itp.).
III. Akapit: Ukształtowanie wypowiedzi (analiza)
1. Jak mówi:
- Konstrukcja wypowiedzi (np. monolog, dialog, wyznanie).
- Pozycja „ja” lirycznego (dystans, zaangażowanie, humor, ironia itp.) .
- Środki stylistyczne i ich funkcje (pamiętaj, że nie chodzi o to, by wypisać epitety i porównania, ale by wskazać, w jakim celu zostały zastosowane, czy mają wpływ na interpretację, jaki nastrój tworzą, jaka jest ich funkcja).
2. Gatunek:
- Funkcjonalna analiza uwzględniająca znajomość konwencji.
- Opis i analiza jako podstawa uogólnień interpretacyjnych.
3. Dominanta kompozycyjna (nadrzędna zasada organizacji utworu).
IV. Akapit: Temat utworu (interpretacja)
1. O czym mówi:
- Uwzględnienie miejsc nacechowanych znaczeniowo ( tytuł, pointa, gatunek).
- Kluczowe wyrażenia i znaczące motywy kulturowe, funkcjonalne wykorzystanie przywołanych w utworze odwołań do kontekstu kulturowego.
2. Jak wpisuje się w powszechnie obowiązujące poglądy.
V. Akapit: Przywołanie właściwych kontekstów (np. filozoficzny, estetyczny, historyczny, biograficzny).
VI. Akapit: Interpretacja uogólniająca.
- Teza interpretacyjna wynikająca z odczytania całości.
- Ocena i wartościowanie.
- Trzy wartości tekstów: poznawcze, etyczne, estetyczne.
D. Pisz!
→ Do perfekcji doprowadzi Cię dbałość o język, brak czasowników w formie osobowej i zdań pojedynczych. Styl naukowy możesz wytworzyć dzięki zastosowaniu czasowników, które nazwałam ŚWIĘTĄ TRÓJCĄ, są nimi: warto, trzeba, należy.
→ Unikaj też imiesłowów, zwykle uczniowie mają problem z ich prawidłowym zastosowaniem.
→ Jeśli wprowadzasz cytaty, musisz je przedstawić, zacytować i skomentować. Nigdy nie stosuj cudzych słów zamiast swoich. To ma być Twoja praca, a cytaty służą jedynie jako potwierdzenie argumentów.
→ Nie stosuj asekuracyjnych cudzysłowów – świadczą o brakach w słownictwie. Jeśli czujesz, że słowo nie pasuje stylistycznie, po prostu go nie pisz.
Powyższy plan jest jedynie propozycją, jednak warto się nim posługiwać zanim zdobędziecie wprawę w pisaniu – to jak z tańcem: najpierw odtwarzamy schematy, by później poczuć swobodę ruchu i wyrażać siebie.
LUB:
PRZYKŁAD
ANALIZA I INTERPRETACJA WIERSZA K. PRZERWY – TETMAJERA
„KONIEC WIEKU XIX”
Koniec wieku XIX
Przekleństwo?….Tylko dziki, kiedy się skaleczy,
Złorzeczy swemu Tylko skrytemu w przestworze.
Ironia?…. lecz największe z szyderstw czyż się może
Równać z ironią biegu najzwyklejszych rzeczy?
Idee?…. Ależ lat już minęły tysiące,
A idee są zawsze tylko ideami.
Modlitwa?…. Lecz niewielu tylko jeszcze mami
Oko w trójkąt wprawione i na świat patrzące.
Wzgarda… Lecz tylko głupiec gardzi ciężarem,
Którego wziąć na słabe nie zdoła ramiona.
Rozpacz?…. Więc za przykładem trzeba iść skorpiona,
Co się zabija, kiedy otoczą go żarem?
Walka?…. Ale czyż mrówka wrzucona na szyny
Może walczyć z pociągiem nadchodzącym w pędzie?
Rezygnacja?…. Czyż przez to mniej się cierpieć będzie,
Gdy się z poddaniem schyli pod nóż gilotyny?
Byt przyszły?…. Gwiazd tajniki któż z ludzi ogląda,
Kto zliczy zgasłe słońca i kres światu zgadnie?
Użycie?…. Ależ w duszy jest zawsze coś na dnie,
Co wśród użycia pragnie, wśród rozkoszy żąda.
Cóż więc jest? Co zostało nam, co wszystko wiemy,
Dla których żadna z dawnych wiar już nie wystarcza?
Jaka jest przeciw włóczni złego twoja tarcza,
Człowiecze z końca wieku?…. Głowę zwiesił niemy.
Wstępne rozpoznanie całości
Wiersz próbą odpowiedzi na pytania o sens ludzkiego życia.
Sytuacja człowieka żyjącego pod koniec wieku XIX.
Nadawca – adresat.
Nadawca – podmiot liryczny to człowiek żyjący pod koniec wieku XIX, poeta, wyraziciel idei swojego pokolenia; identyfikacja z adresatem („co zostało nam, co wszystko wiemy”).
Adresat – człowiek końca wieku („człowiecze z końca wieku”)
Rozpoznanie sytuacji
Opis nastrojów końca XIX wieku.
Monolog przedstawiciela schyłkowego pokolenia.
Liryka filozoficzno-refleksyjna.
Język manifestu (manifest – program poetycki)
Ukształtowanie wypowiedzi (analiza).
Kompozycja – pytania, które zyskują odpowiedzi w postaci dalszych pytań (negujących sensowność zachowań aktywnych: walki, przekleństwa, użycia oraz postaw biernych: rozpaczy, rezygnacji) – zostaje podany w wątpliwość nawet sens zadawania pytań.
Środki językowe:
pytania retoryczne (wzmagają wrażenie poczucia bezsensu egzystencji)
metafory („tarcza przeciw włóczni złego” – podkreśla konieczność obrony przed niszczącym poczuciem braku sensu życia)
porównania (ironiczne porównanie losu człowieka do mrówki podkreśla bezbronność i absurd istnienia)
inwersja („Gwiazd tajniki któż z ludzi ogląda” – nadaje wypowiedzi charakter patetyczny)
apostrofa („człowiecze z końca wieku” – określenie adresata)
wielokropki („Wzgarda…”, „Rozpacz?…” – zawieszenia myśli podkreślają rozterkę i wątpliwości podmiotu lirycznego)
Temat utworu – charakterystyka postawy człowieka końca wieku (interpretacja)
Pesymistyczne odczucie rzeczywistości.
Propozycja przyjęcia określonej postawy, stanowiska (ironia, idee, modlitwa, wzgarda, przekleństwo, rozpacz, rezygnacja, walka, użycie).
Odrzucenie wyżej wymienionych postaw jako nieskutecznych w walce z wrogim światem.
Lęk i poczucie bezsilności.
Próba ogarnięcia chaosu (usiłowanie znalezienia pozytywnych wartości).
Przyszłość to brak wartości, do których można by się odwołać.
Przekonanie o bezradności poznania rozumowego wobec pytań o cel istnienia.
Poczucie totalnej katastrofy.
Cechy człowieka końca wieku: brak ideałów, niewiara w skuteczność jakiegokolwiek czynu, bierność, poczucie tragiczności istnienia, pesymizm – to sylwetka dekadenta, dla którego życie jest udręką.
Wykorzystanie kontekstu
historycznoliterackiego (dostrzeżenie cech charakterystycznych dla poezji dekadenckiej);
filozoficznego (schopenhaueryzm);
biograficznego (poeta dekadent wyrazicielem nastrojów doby kryzysu światopoglądowego).
Podsumowanie
pełne
Dostrzeżenie, że poeta formułuje ważne pytania, które dręczyły wszystkich przedstawicieli pokolenia schyłkowego, a z racji metafizycznego lęku nie były zadawane; odpowiedzi niczego nie rozstrzygają, pozostaje cierpienie i milczące zwieszenie głowy w poczuciu całkowitej bezradności. Dostrzeżenie dekadenckiej postawy, którą cechuje negacja wszystkich ideałów, wartości, systemów filozoficznych, niezdolność do czynu, poczucie niedorzeczności istnienia.
b.częściowe
Odczytanie refleksji mówiącej o sytuacji człowieka końca wieku – brak optymistycznego programu, pozytywnych wartości, możliwości przyjęcia określonej postawy wobec życia.
c.próba podsumowania
Stwierdzenie, że człowiek końca XIX wieku był pesymistą, bezradnym i zagubionym w świecie.
