interpretacja wiersza – wypracowanie maturalne

PRZYKŁAD

ANALIZA I INTERPRETACJA WIERSZA K. PRZERWY – TETMAJERA

„KONIEC WIEKU XIX”

Koniec wie­ku XIX

Przekleństwo?....Tylko dzi­ki, kie­dy się skaleczy,

Zło­rze­czy swe­mu Tyl­ko skry­te­mu w przestworze.

Iro­nia?.... lecz naj­więk­sze z szy­derstw czyż się może

Rów­nać z iro­nią bie­gu naj­zwy­klej­szych rzeczy?

          Idee?.... Ależ lat już minę­ły tysiące,

          A idee są zawsze tyl­ko ideami.

          Modli­twa?.... Lecz nie­wie­lu tyl­ko jesz­cze mami

          Oko w trój­kąt wpra­wio­ne i na świat patrzące.

Wzgar­da… Lecz tyl­ko głu­piec gar­dzi ciężarem,

Któ­re­go wziąć na sła­be nie zdo­ła ramiona.

Roz­pacz?.... Więc za przy­kła­dem trze­ba iść skorpiona,

Co się zabi­ja, kie­dy oto­czą go żarem?

          Wal­ka?.... Ale czyż mrów­ka wrzu­co­na na szyny

          Może wal­czyć z pocią­giem nad­cho­dzą­cym w pędzie?

          Rezy­gna­cja?.... Czyż przez to mniej się cier­pieć będzie,

          Gdy się z pod­da­niem schy­li pod nóż gilotyny?

Byt przy­szły?.... Gwiazd taj­ni­ki któż z ludzi ogląda,

Kto zli­czy zga­słe słoń­ca i kres świa­tu zgadnie?

Uży­cie?.... Ależ w duszy jest zawsze coś na dnie,

Co wśród uży­cia pra­gnie, wśród roz­ko­szy żąda.

          Cóż więc jest? Co zosta­ło nam, co wszyst­ko wiemy,

          Dla któ­rych żad­na z daw­nych wiar już nie wystarcza?

          Jaka jest prze­ciw włócz­ni złe­go two­ja tarcza,

          Czło­wie­cze z koń­ca wie­ku?.... Gło­wę zwie­sił niemy.

Wstęp­ne roz­po­zna­nie całości

1. Wiersz pró­bą odpo­wie­dzi na pyta­nia o sens ludz­kie­go życia.

2. Sytu­acja czło­wie­ka żyją­ce­go pod koniec wie­ku XIX.

Nadaw­ca – adresat.

1. Nadaw­ca – pod­miot lirycz­ny to czło­wiek żyją­cy pod koniec wie­ku XIX, poeta, wyra­zi­ciel idei swo­je­go poko­le­nia; iden­ty­fi­ka­cja z adre­sa­tem („co zosta­ło nam, co wszyst­ko wiemy”).

2. Adre­sat – czło­wiek koń­ca wie­ku („czło­wie­cze z koń­ca wieku”)

Roz­po­zna­nie sytuacji

1. Opis nastro­jów koń­ca XIX wieku.

2. Mono­log przed­sta­wi­cie­la schył­ko­we­go pokolenia.

3. Liry­ka filozoficzno-refleksyjna.

4. Język mani­fe­stu (mani­fest – pro­gram poetycki)

Ukształ­to­wa­nie wypo­wie­dzi (ana­li­za).

1. Kom­po­zy­cja – pyta­nia, któ­re zysku­ją odpo­wie­dzi w posta­ci dal­szych pytań (negu­ją­cych sen­sow­ność zacho­wań aktyw­nych: wal­ki, prze­kleń­stwa, uży­cia oraz postaw bier­nych: roz­pa­czy, rezy­gna­cji) – zosta­je poda­ny w wąt­pli­wość nawet sens zada­wa­nia pytań.

2. Środ­ki językowe:

• pyta­nia reto­rycz­ne (wzma­ga­ją wra­że­nie poczu­cia bez­sen­su egzystencji)

• meta­fo­ry („tar­cza prze­ciw włócz­ni złe­go” – pod­kre­śla koniecz­ność obro­ny przed nisz­czą­cym poczu­ciem bra­ku sen­su życia)

• porów­na­nia (iro­nicz­ne porów­na­nie losu czło­wie­ka do mrów­ki pod­kre­śla bez­bron­ność i absurd istnienia)

• inwer­sja („Gwiazd taj­ni­ki któż z ludzi oglą­da” – nada­je wypo­wie­dzi cha­rak­ter patetyczny)

• apo­stro­fa („czło­wie­cze z koń­ca wie­ku” – okre­śle­nie adresata)

• wie­lo­krop­ki („Wzgar­da…”, „Roz­pacz?...” – zawie­sze­nia myśli pod­kre­śla­ją roz­ter­kę i wąt­pli­wo­ści pod­mio­tu lirycznego)

Temat utwo­ru – cha­rak­te­ry­sty­ka posta­wy czło­wie­ka koń­ca wie­ku (inter­pre­ta­cja)

1. Pesy­mi­stycz­ne odczu­cie rzeczywistości.

2. Pro­po­zy­cja przy­ję­cia okre­ślo­nej posta­wy, sta­no­wi­ska (iro­nia, idee, modli­twa, wzgar­da, prze­kleń­stwo, roz­pacz, rezy­gna­cja, wal­ka, użycie).

3. Odrzu­ce­nie wyżej wymie­nio­nych postaw jako nie­sku­tecz­nych w wal­ce z wro­gim światem.

4. Lęk i poczu­cie bezsilności.

5. Pró­ba ogar­nię­cia cha­osu (usi­ło­wa­nie zna­le­zie­nia pozy­tyw­nych wartości).

6. Przy­szłość to brak war­to­ści, do któ­rych moż­na by się odwołać.

7. Prze­ko­na­nie o bez­rad­no­ści pozna­nia rozu­mo­we­go wobec pytań o cel istnienia.

8. Poczu­cie total­nej katastrofy.

9. Cechy czło­wie­ka koń­ca wie­ku: brak ide­ałów, nie­wia­ra w sku­tecz­ność jakie­go­kol­wiek czy­nu, bier­ność, poczu­cie tra­gicz­no­ści ist­nie­nia, pesy­mizm – to syl­wet­ka deka­den­ta, dla któ­re­go życie jest udręką.

      Wyko­rzy­sta­nie kontekstu

1. histo­rycz­no­li­te­rac­kie­go (dostrze­że­nie cech cha­rak­te­ry­stycz­nych dla poezji dekadenckiej);

2. filo­zo­ficz­ne­go (scho­pen­hau­eryzm);

3. bio­gra­ficz­ne­go (poeta deka­dent wyra­zi­cie­lem nastro­jów doby kry­zy­su światopoglądowego).

Pod­su­mo­wa­nie

1. peł­ne

Dostrze­że­nie, że poeta for­mu­łu­je waż­ne pyta­nia, któ­re drę­czy­ły wszyst­kich przed­sta­wi­cie­li poko­le­nia schył­ko­we­go, a z racji meta­fi­zycz­ne­go lęku nie były zada­wa­ne; odpo­wie­dzi nicze­go nie roz­strzy­ga­ją, pozo­sta­je cier­pie­nie i mil­czą­ce zwie­sze­nie gło­wy w poczu­ciu cał­ko­wi­tej bez­rad­no­ści. Dostrze­że­nie deka­denc­kiej posta­wy, któ­rą cechu­je nega­cja wszyst­kich ide­ałów, war­to­ści, sys­te­mów filo­zo­ficz­nych, nie­zdol­ność do czy­nu, poczu­cie nie­do­rzecz­no­ści istnienia.

    b.częściowe

Odczy­ta­nie reflek­sji mówią­cej o sytu­acji czło­wie­ka koń­ca wie­ku – brak opty­mi­stycz­ne­go pro­gra­mu, pozy­tyw­nych war­to­ści, moż­li­wo­ści przy­ję­cia okre­ślo­nej posta­wy wobec życia.

       c.próba podsumowania

Stwier­dze­nie, że czło­wiek koń­ca XIX wie­ku był pesy­mi­stą, bez­rad­nym i zagu­bio­nym w świecie.