BABA BOOK — Książki, które uczą empatii

Opo­wie­ścią skła­nia­ją­cą do zre­de­fi­nio­wa­nia poję­cia „rodzi­na” oraz pozna­nia inne­go świa­ta, a zatem wyj­ścia poza obszar swo­jej mapy, jest powieść Daniel­le Binks „Rok, w któ­rym zmie­ni­ły się mapy” (tłum. Anna Klin­go­fer-Szo­sta­kow­ska). Głów­na boha­ter­ka Win­fred nale­ży do nie­ty­po­wej rodzi­ny, któ­rą two­rzy ona, jej dzia­dek i ojczym Luca, ale to wszyst­ko się zmie­nia, bo poja­wia się nowa part­ner­ka ojczy­ma, Ani­ka z synem Samem, na doda­tek wraz z Lucą spo­dzie­wa­ją się dziec­ka. Win­fred musi odna­leźć się w pat­chwor­ko­wej rze­czy­wi­sto­ści, oba­wia się, że stra­ci miłość ojczy­ma, bo nie jest jego bio­lo­gicz­ną cór­ką, nie wie też jak sobie z tym pora­dzić, bo żyje z Lucą już dłu­żej niż z mamą Marią, któ­ra umar­ła, gdy Fred mia­ła 6 lat. Jed­no­cze­śnie do Sor­ren­to w Austra­lii, gdzie miesz­ka, przy­jeż­dża wie­lu uchodź­ców z Koso­wa, a jej rodzi­na posta­na­wia włą­czyć się do akcji pomocowych.

Histo­ria powsta­ła na pod­sta­wie auten­tycz­nych doświad­czeń autor­ki, któ­ra w 1999 r. była w wie­ku swo­jej boha­ter­ki, a w jej mie­ście trwa­ła akcja huma­ni­tar­na “Bez­piecz­na Przy­stań”. Przy­by­cie 400 uchodź­ców powo­du­je podzia­ły w mie­ście, dowo­dzi też, że świat wca­le nie jest bez­piecz­nym miej­scem, część ludzi — jak ojczym Fred, poma­ga, ale wie­lu z nich nie chce, rząd Austra­lii też jest nie­ugię­ty, a uchodź­cy są zamy­ka­ni w ośrod­kach detencyjnych.

Autor­ka poka­za­ła, jak doro­śli zasie­wa­ją w dzie­ciach opi­nie, tak­że te rasi­stow­skie, któ­re wyni­ka­ją z lęku i licz­nych uprze­dzeń. Fred nie może pojąć, dla­cze­go inni nie chcą pomóc ludziom, któ­rzy ucie­kli przed woj­ną, stra­ci­li człon­ków rodzi­ny, a ich domy zosta­ły znisz­czo­ne. Jed­no­cze­śnie ma trud­no­ści z zaak­cep­to­wa­niem Ani­ki, cho­ciaż ta wyraź­nie ją poko­cha­ła i trak­tu­je jak swo­je dziecko.

Powieść Binks jest zabaw­na, a przy tym mądra i skła­nia­ją­ca do reflek­sji, bo cho­ciaż jest skie­ro­wa­na do mło­dych czy­tel­ni­ków (od 10 roku życia), to zawar­to w niej zda­nia, któ­re nawet jako doro­śli byśmy pod­kre­śli­li. O przy­czy­nie wojen, czy­ta­my: “Czę­sto na prze­szko­dzie takie­go poro­zu­mie­nia sto­ją przy­wód­cy, któ­rym nie podo­ba się, że teraz nie będą mie­li już wła­dzy nad tymi, któ­rzy się odłą­czą. Innym nie podo­ba­ło się to, jak two­rzą się te nowe pań­stwa i powsta­ją nowe mapy; czu­li, że jeśli ode­rwą się od więk­sze­go tery­to­rium, zosta­ną w mniej­szo­ści”, a dzie­cię­cy boha­te­ro­wie pyta­ją nauczy­cie­la o sło­wa hym­nu: „Dla tych, któ­rzy przy­by­li przez morze, mamy bez­kre­sne rów­ni­ny do podzia­łu”, któ­re nie mają pokry­cia w rzeczywistości.

Jak echo wybrzmie­wa­ły w powie­ści histo­rie doty­czą­ce nazw sto­so­wa­nych przez rdzen­nych miesz­kań­ców i prze­mie­nio­nych przez kolo­ni­za­to­rów, któ­re pod­su­mo­wa­no zda­niem: „Mapy nie zawsze mówią praw­dę, cza­sem się ich uży­wa, aby zyskać nad kimś władzę”.

To niby pozy­cja dla dzie­ci, ale dzię­ki niej prze­ży­łam wie­le wzru­szeń, zaczę­łam też czy­tać o rzą­dzie Austra­lii i jego dzia­ła­niach wobec rdzen­nej lud­no­ści oraz uchodź­ców. Nie­ste­ty, cho­ciaż autor­ka opi­su­je swo­je dzie­ciń­stwo, to sytu­acja nie ule­gła poprawie.

Do tytu­ło­wej zmia­ny map nawią­za­no w tek­ście wie­lo­krot­nie, bo jest to histo­ria o pró­bie nary­so­wa­nia mapy swo­jej rodzi­ny, pozna­nia ludzi i ich życia, któ­re wykra­cza poza dotych­cza­so­wą zna­jo­mość świa­ta, a tak­że dzię­ki lek­cjom geo­gra­fii, pod­czas któ­rych Fred dowie się, że nie każ­dy, kto wędru­je, jest zagu­bio­ny. To też opo­wieść o dzie­ciach, waka­cjach, bal­sa­mie do ust, jeź­dzie rowe­rem i roz­cza­ro­wa­niach doro­sły­mi i nauczy­cie­lu, któ­ry prze­ka­zu­je mło­dym ludziom bar­dzo waż­ną infor­ma­cję, że powin­ni kwe­stio­no­wać wszyst­kie wyobra­że­nia o świe­cie, jakie mają. 

Ach i jesz­cze jed­no! Mot­to wprost od Ursu­li K. Le Guin:
“Jeste­śmy wul­ka­na­mi. Kie­dy my, kobie­ty, przed­sta­wia­my swo­je doświad­cze­nie jako naszą praw­dę, jako ludz­ką praw­dę, wszyst­kie mapy się zmie­nia­ją. Wyła­nia­ją się nowe góry”.