Możesz zostać moim patronem/moją patronką: 
Pełne opracowanie i streszczenie „Lalki” Bolesława Prusa (czas akcji, miejsce akcji, bohaterowie, język, motywy, konteksty, symbole, geneza, typy bohaterów, grupy społeczne – tabela na 50 stron) znajdziesz w MOIM SKLEPIE.
LALKA
|
autor: |
Bolesław Prus |
|
tytuł: |
„Lalka” Pierwotnie powieść miała nosić tytuł: „Trzy pokolenia” (chodziło o trzy pokolenia „idealistów” polskich- romantyka Rzeckiego, człowieka dwóch epok — Wokulskiego Znaczenie tytułu: a) metaforyczne:
b) dosłowne:
Słowo „lalka” pojawia się w powieści 69 razy, a obok niego liczne synonimy. |
|
rodzaj literacki: |
epika |
|
gatunek literacki: |
powieść realistyczna Cechy „Lalki” jako powieści realistycznej:
|
|
data wydania: |
pierwodruk w odcinkach w piśmie „Kurier Codzienny” w latach 1887-1889, wydanie książkowe w 1890 r. |
|
epoka literacka: |
pozytywizm |
|
miejsce 1. wydania: |
Warszawa |
|
czas akcji: |
od lutego/marca 1878 roku do października 1879 roku
|
|
miejsce akcji: |
Uwaga: miasto jest jednym z bohaterów powieści. |
|
geneza: |
9 lutego 1887 roku w gazecie „Gazeta Polska” ukazała się krótka wiadomość o procesie młodej kobiety oskarżonej o kradzież lalki. Chociaż kobieta została uniewinniona, to wydarzenie zainspirowało Prusa do napisania powieści „Lalka”. W „Notatkach o kompozycji” opisał ten proces jako moment, w którym pomysł na powieść „skrystalizował się” w jego umyśle. Wpłynęło to również na tytuł utworu. W liście do Władysława Korotyńskiego z 1897 roku wyjaśnił, że użył słowa „lalka”, aby wyrazić wdzięczność za to wydarzenie. Początkowo rozważał tytuł „Trzy pokolenia”, ale ostatecznie zdecydował się na „Lalkę”. Proces w Wiedniu stał się inspiracją dla sceny w powieści, w której również chodzi o kradzież lalki. Prus intensywnie pracował nad „Lalką” w 1887 roku, zbierając informacje m.in. od uczestnika powstania węgierskiego w 1848 roku, Franciszka Bagieńskiego.
Celem Prusa było „przedstawić polskich idealistów na tle społecznego rozkładu”, tak zatem oceniał czasy, w których żył. W „Lalce” oraz pozostałych powieściach („Sławie”, „Emancypantkach”, „Faraonie”) starał się przedstawić „wielkie pytania” epoki. Nie chciał stawiać diagnoz (a w pozytywizmie rolą pisarza było bycie lekarzem społeczeństwa, który dostrzega przejawy chorób, które je trawią) ani dostarczać odpowiedzi. Pytał jako badacz rzeczywistości i to dzięki temu powieść ta jest wciąż aktualna i budzi gorące dyskusje wśród współczesnych czytelników. . |
|
problematyka: |
Prus przedstawił polskich idealistów na tle społecznego rozkładu. Dobrze to widać w trzech postaciach: Ignacego Rzeckiego — idealisty politycznego, romantyka; Stanisława Wokulskiego — idealisty miłości, mającego cechy bohaterów romantycznych i pozytywistycznych; Juliana Ochockiego — idealisty nauki, człowieka nowej epoki. To także powieść o miłości i jej różnych obliczach: tej niespełnionej, platonicznej, idealistycznej; ale też miłości krótkotrwałej, uniesieniu erotycznym. Prus ukazał studium różnych stanów rozwoju uczucia. Prus, słowami Rzeckiego, ukazuje też wygasanie romantyzmu i wiary w odzyskanie niepodległości, ale ustami bohatera przekazuje też trafne komentarze dotyczące rzeczywistości. Autor ukazuje wszystkie warstwy społeczne: arystokrację, biednych studentów, inteligencję, Żydów, mniejszości narodowe, biedotę. Wszyscy mają znaczenie w roju społecznym, jednak zostają ocenieni negatywnie, bo w Polsce jedni giną z biedy, a drudzy od nadmiaru, jedni ciężko pracują, drudzy są próżniakami, którym się powodzi, a dzieci nadal mrą z głodu. Arystokracja powinna przejąć odpowiedzialność i przewodniczyć narodowi, jednak tego nie robi. „Lalka” to powieść rozrachunkowa, po 20 latach głoszenia haseł pozytywistycznych Prus uznał, że wszystkie prowadziły jedynie do materializacji świadomości społecznej. Liczą się tylko pieniądze, a to nie pozwala na rozwój, to też sprawia, że zanika poczucie przynależności narodowej. Ludzie tracą więzi, wszyscy są tylko jednostkami dotkniętymi samotnością.
Polska to też kraj, który niszczy osoby nieprzeciętne, jest tu miejsce tylko dla karierowiczów, nie szanuje się nauki, naukowców uważa się za ludzi niespełna rozumu. |
|
typ narracji: |
Wielogłos narracyjny:
Narracja polifoniczna (polifonia) – wydarzenia są przedstawione z kilku punktów widzenia, wielogłosowość. |
|
język: |
|
|
bohaterowie: |
ARYSTOKRACJA: książę – arystokrata pozujący na patriotę i filantropa, snob uważający szlachtę i arystokrację za klasę wybraną Izabela Łęcka – młoda, dwudziestopięcioletnia kobieta; jej ojciec traci cały majątek, więc chociaż należy do arystokracji, to jest panną bez posagu; kokietuje swoich adoratorów, lecz żadnego nie traktuje poważnie. Uważa, że małżeństwo to połączenie majątków i osób dobrze urodzonych. Na początku związek z Wokulskim wydaje jej się czymś niedorzecznym (jego czerwone ręce budzą w niej odrazę), lecz pod wpływem opinii otoczenia zmienia zdanie. Kiedy się z nim zaręcza, stwierdza, że „jest to idealny mąż: bogaty, nietuzinkowy, a nade wszystko człowiek gołębiego serca. Nie tylko nie jest zazdrosny, ale nawet przeprasza za podejrzenia”. Łęcka jest „niepospolicie piękną kobietą. Wszystko w niej było oryginalne i doskonałe. Wzrost więcej niż średni, bardzo kształtna figura, bujne włosy blond z odcieniem popielatym, nosek prosty, usta trochę odchylone, zęby perłowe, ręce i stopy modelowe. Szczególne wrażenie robiły jej oczy, niekiedy ciemne i rozmarzone, niekiedy pełne iskier wesołości, czasem jasnoniebieskie i zimne jak lód”. Natomiast według doktora Szumana Izabela jest „jak setki i tysiące innych! Piękna, rozpieszczona, ale bez duszy”. Wokulski odkrywa, że kobieta jest kochanką Starskiego i porzuca ją. Po śmierci ojca, Tomasza Łęckiego, adoratorzy tracą nią zainteresowanie, a dziewczyna wstępuje do zakonu. Tomasz Łęcki – ojciec Izabeli, sześćdziesięciokilkuletni arystokrata, który w młodości miał ogromny majątek, ale go utracił razem z posagiem Izabeli; mitoman i paranoik, umiera na apopleksję. baronowa Krzeszowska – jest matką zmarłej córeczki, w separacji z mężem, choć pod koniec powieści godzi się z nim i spłaca jego długi; nie przepada za Łęckimi i dąży do tego, by kupić ich kamienicę, co w końcu jej się udaje. Procesuje się ze studentami, lokatorami kamienicy; rozsiewa plotki o Stawskiej, niesłusznie oskarża ją o kradzież lalki, a później prosi ją o wybaczenie. baron Krzeszowski – dziwak, snob, hazardzista i kobieciarz; chce rozwieść się z żoną; świetny strzelec, pojedynkuje się z Wokulskim. prezesowa Zasławska – mądra, wrażliwa arystokratka i filantropka, jako jedyna z arystokracji wciela w życie idee pozytywistyczne; w jej majątku ludziom żyje się dostatnio i są szczęśliwi; jako jedyna naprawdę szanuje, podziwia i rozumie Wokulskiego; kiedyś kochała jego stryja, lecz z powodu różnic stanowo-majątkowych nie mogli być razem. Prosi więc Wokulskiego, by zrobił dla stryja nagrobek, na którym kiedyś ona i stryj siadywali; kiedy umiera, Wokulski smuci się, ale nie uczestniczy w pogrzebie, by nie zostawiać Izabeli. hrabina Joanna Karolowa – siostra Tomasza Łęckiego i ciotka Izabeli; stara i cyniczna snobka, swata bratanicę ze Starskim i starym Marszałkiem. Kazimierz Starski – zubożały arystokrata, który przez małżeństwo chce się wzbogacić; utracjusz i bawidamek bez zasad; uwiódł Mariannę, a ma też romans z Eweliną Janocką, późniejszą żoną barona Dalskiego, z Kazimierą Wąsowską i z Izabelą Łęcką. Kazimiera Wąsowska – uważa, że w świecie, w którym kobiety wychodzą za mąż dla pieniędzy, a nie z miłości, mają prawo mieć kochanków; kokieteria i flirt to dla niej jedyne rozrywki w życiu; uwodzi również Wokulskiego, ale ten ją odrzuca. Stara się usprawiedliwić Izabelę przed Wokulskim, wiedząc jednocześnie, że tych dwoje wcale się nie zna. baron Dalski – stary arystokrata żonaty z Eweliną Janocką, która jeszcze będąc jego narzeczoną, zdradzała go ze Starskim; pojedynkuje się z nim i zostaje ranny; ostatecznie rozwodzi się z żoną; współpracuje z Wokulskim, którego ceni. Ewelina Janocka – żona Dalskiego, za którego wyszła dla pieniędzy; zdradza go ze Starskim, pusta manipulantka. Felicja Janocka – młodsza siostra Eweliny, imponował jej Wokulski. Florentyna – zubożała arystokratka, kuzynka i przyjaciółka Izabeli, pomaga jej ojcu prowadzić dom, jest przychylna Wokulskiemu. Maruszewicz – ma pochodzenie arystokratyczne, przyjaciel Krzeszowskich, zadłużony hazardzista i oszust, mieszkający w kamienicy Łęckich; zainicjował oskarżenie Heleny Stawskiej o kradzież lalki, nazywa Wokulskiego parweniuszem. ZDEKLASOWANA SZLACHTA: Stanisław Wokulski – kupiec i właściciel sklepu galanteryjnego; majątek zawdzięcza ciężkiej pracy oraz małżeństwu z wdową po Józefie Minclu – Małgorzatą. Za udział w powstaniu styczniowym zostaje zesłany do Irkucka na Syberii, odmraża tam ręce. Pomnaża majątek, dostarczając broń lub zboże na wojnie w Bułgarii i poprzez interesy z Suzinem w Paryżu. Izabelę Łęcką widzi po raz pierwszy w loży teatralnej. Od tej chwili wszystkie swoje działania podporządkowuje zdobyciu jej – kupuje serwis i kamienicę Łęckich oraz klacz Krzeszowskiego, organizuje pokaz ulubionego aktora Izabeli, uczy się angielskiego. Stanisław Wokulski to również filantrop – pomaga Mariannie, prostytutce spotkanej w kościele, a także opiekuje się Heleną Stawską, jej matką i córeczką; wynajmuje adwokata, gdy kobieta zostaje niesłusznie oskarżona o kradzież: daje jej środki na założenie własnego sklepu; załatwia pracę w Warszawie rzemieślnikowi Węgiełkowi, gdy dowiaduje się, że jego dom spłonął. Stanisław Wokulski łączy w sobie cechy romantyka i pozytywisty. Jako romantyk, idealizuje ukochaną, a kiedy poznaje jej prawdziwe oblicze, wini za wszystko utwory poetów romantycznych, które czytał w młodości. O romantycznej naturze świadczy również próba samobójcza, gdy dowiaduje się, że Łęcka go zdradza. Wokulski ma również duszę pozytywisty. Bliska jest mu praca u podstaw, gdy wspiera najuboższych, jest zwolennikiem postępu, interesuje się wynalazkami i różnego rodzaju odkryciami, wspiera finansowo profesora Geista, który chce wynaleźć metal lżejszy od powietrza. Zakończenie powieści jest otwarte, nie wiemy, co stało się z Wokulskim, czy zginął w ruinach zamku, czy wyjechał. Piotr Wokulski – ojciec Stanisława, żyje procesem o odzyskanie dóbr rodzinnych, na który traci pieniądze swoje i syna. Wirski – pięćdziesięcioletni rządca, były właściciel ziemski, brał udział w kampanii napoleońskiej; ma żonę i trójkę dzieci; baronowa zwalnia go, lecz Wokulski pomaga mu znaleźć nową pracę. MIESZCZAŃSTWO:
Ignacy Rzecki – przyjaciel Wokulskiego, uczestnik Wiosny Ludów, więziony w Zamościu po powrocie do kraju; „stary subiekt”, który prowadzi pamiętnik, dzięki któremu dowiadujemy się o niektórych wydarzeniach i możemy spojrzeć na głównego bohatera z perspektywy Rzeckiego. Rzecki to zwolennik Napoleona, uwielbienie to wpoił mu ojciec; mężczyzna był wychowany twardą ręką, a po śmierci ojca szybko musiał dorosnąć, pracując w sklepie u starego Mincla, gdzie często był łajany; sklep to dla niego cały świat; nawet kiedy Wokulski sprzedaje go, mężczyzna pracuje tam za darmo; załamuje się, gdy nowy właściciel traktuje go jak potencjalnego złodzieja. Rzecki ma swoje przyzwyczajenia, prowadzi notes, w którym ma rozpisany cały harmonogram dnia; zaniedbuje go, dopiero gdy zaczyna martwić się o Wokulskiego. Choć sam jest zauroczony Stawską, chce zeswatać ją z Wokulskim; jest dobry (obniża cenę lalki, by Stawska mogła ją kupić). Narzeka na nowy porządek, subiektów i antysemityzm, który coraz częściej dochodzi do głosu. Nie wierzy w śmierć Wokulskiego. Pod koniec powieści porusza się o lasce, ma problemy z sercem. Umiera na zawał serca, gdy zdaje sobie sprawę, że jest już w sklepie niepotrzebny. Doktor Szuman nazywa go „ostatnim romantykiem”. Mikołaj – stary kamerdyner Łęckich, jego żona pracowała u nich jako kucharka. pani Meliton – stara panna, swatka, dawniej nauczycielka, obecnie sama rekomenduje nauczycielki; pomaga Wokulskiemu. Mraczewski – subiekt w sklepie Wokulskiego, elegant i bawidamek; zwolniony z pracy przez Wokulskiego; po pobycie w Moskwie zostaje socjalistą, potem porzuca te poglądy; poślubia Stawską, choć wcześniej został przez nią odrzucony. Klejn – subiekt w sklepie Wokulskiego, socjalista i antysemita. Lisiecki – subiekt w sklepie Wokulskiego, brodaty, łysiejący i złośliwy; antysemita, zostaje zwolniony po przejęciu sklepu przez Szlangbauma i wyjeżdża do Rosji. pani Misiewiczowa – Jadwiga Misiewiczowa, matka Heleny Stawskiej, wdowa, histeryczka; chce zeswatać córkę z Wokulskim. Helena Stawska – po zaginięciu męża Ludwika samotnie wychowuje córkę Helusię i opiekuje się matką Jadwigą Misiewiczową; żyje bardzo skromnie; zamieszkuje kamienicę Łęckich; zarabia na życie, ucząc gry na fortepianie, haftu i języka angielskiego, uważa, że Wokulski byłby mężem idealnym, na plotki odpowiada, że nie jest kochanką Wokulskiego, bo on tego nie chce; kobieta staje się powierniczką Stanisława, a ten pomaga jej, gdy zostaje niesłusznie oskarżona o kradzież lalki przez Krzeszowską (ostatecznie baronowa ją przeprasza); Wokulski uważa, że Stawska mogłaby być jego żoną, gdyby nie kochał Łęckiej. Bohater pomaga Stawskiej w poszukiwaniach męża i daje jej pieniądze na założenie własnego sklepu. Rzecki próbuje ją bezskutecznie zeswatać z Wokulskim. Kiedy okazuje się, że mąż kobiety, Ludwik, nie żyje, Stawska przyjmuje oświadczyny subiekta Mraczewskiego. Helena Stawska to typowa kobieta epoki pozytywizmu; zarabia na życie pracą własnych rąk, sama się utrzymuje, próbując zapewnić lepszy los swojej córce. Helunia Stawska – córka Ludwika i Heleny Stawskich, ciekawska dziewczyna zafascynowana lalką Krzeszowskiej. Ludwik Stawski – mąż Heleny, uciekł z kraju i zmienił tożsamość; mieszkał w Londynie i Nowym Jorku; zmarł jako Ernest Walter Szprot – ajent handlowy, nielubiany przez Rzeckiego, odmawia mu pojedynku Deklewski – fabrykant powozów Węgrowicz – radca, stary znajomy Wokulskiego i Rzeckiego
Franz i Jan Minclowie – bracia, „synowcy” Jana Mincla (czyli Jan Mincel był ich stryjem); przez kilka lat prowadzili wspólnie sklep, a następnie podzielili się – Franc został na Podwalu z towarami kolonialnymi, a Jan otwarł nowy sklep z galanterią i mydłem; gorący bonapartysta, Jan pomógł Rzeckiemu po powstaniu węgierskim, a następnie poślubił Małgorzatę Pfeifer; bracia byli skłóceni. Małgorzata Pfeifer, Minclowa – żona Jana Mincla (młodszego), zdradzała go z Wokulskim; po śmierci Mincla wyszła za Wokulskiego i trzymała go krótko; pragnąc zachować młodość, wysmarowała się specyfikiem, od którego dostała zakażenia i zmarła; Wokulski odziedziczył po niej sklep.
August Katz – przyjaciel Rzeckiego, solidny i punktualny pracownik; wspólnie z Rzeckim pojechał walczyć w powstaniu węgierskim; po upadku powstania popełnił samobójstwo. Henryk Szlangbaum – subiekt w sklepie Wokulskiego, syn starego Szlangbauma, poznał Wokulskiego na zesłaniu na Syberii; zmienia wiarę i stara się żyć jak chrześcijanin, ale spotyka się z antysemityzmem; ma pięcioro dzieci; materialista, na koniec powieści wykupuje majątek Wokulskiego. stary Szlangbaum – ojciec Henryka, hazardzista i lichwiarz Dawid Szpigelman – wierzyciel Łęckiego doktor Michał Szuman – Żyd; medyk, przyjaciel Wokulskiego; kawaler (jego narzeczona umarła), idealista, który poświęcił dekadę na badanie ludzkich włosów; filozof i myśliciel, który potrafił zgłębić naturę ludzką; to on uświadomił Wokulskiemu, że się zakochał; trafnie przewidział również przyszłość Wokulskiego: „Będzie źle. […] Tacy ludzie jak on albo wszystko naginają do siebie, albo trafiwszy na wielką przeszkodę, rozbijają sobie łeb o nią. Dotychczas wiodło mu się, ale nie ma przecie człowieka, który by w życiu wygrywał same dobre losy…”, określa także Rzeckiego mianem „ostatniego romantyka”. OBCOKRAJOWCY: Stanisław Piotrowicz Suzin – bogaty moskiewski kupiec, przyjaciel Wokulskiego jeszcze z Syberii; obaj pomnożyli majątek na dostawach dla wojska; zaprasza Wokulskiego do Paryża, by ponownie robili razem interesy Rossi – włoski aktor, dawna miłość Izabeli; przybywa do Warszawy i bywa u jej ciotki, przed wyjazdem wręcza jej egzemplarz „Romea i Julii” z dedykacją. Molinari – włoski skrzypek, arogancki i skąpy. Jumart – impresario w paryskim hotelu, w którym zamieszkał Wokulski; czuje się „obywatelem świata” Palmieri – profesor, znawca magnetyzmu, prowadzi w Paryżu seanse spirytystyczne INTELIGENCJA: Julian Ochocki – kuzyn Izabeli Łęckiej; wynalazca, naukowiec, który marzy, by stworzyć pojazd latający; krytycznie nastawiony do arystokracji, której sam przecież jest przedstawicielem. Uważany za naiwnego idealistę, pragnie wznieść się w powietrze. profesor Geist – paryski profesor, naukowiec, wierzy, że potrafi wynaleźć metal lżejszy od powietrza, żyje w biedzie, czuje się zmarginalizowany przez środowisko francuskich uczonych, usiłuje pozyskać wsparcie finansowe dla swoich wynalazków. studenci: Maleski, Patkiewicz i jeszcze jeden, o nieznanym nazwisku – mieszkają w kamienicy Łęckich, ale nie płacą czynszu; w mieszkaniu mają bałagan; nocami hałasują i bałamucą kobiety; dokuczają baronowej Krzeszowskiej i Maruszewiczowi; Krzeszowska podaje ich do sądu, a Maruszewicz doprowadza do ich aresztowania. BIEDOTA: Marianna – prostytutka ocalona przez Wokulskiego, ma 19 lat; na złą drogę sprowadził ją Starski; pobożna i pokorna, ma dług; zamieszkuje u magdalenek i wychodzi na prostą; bierze ślub z Węgiełkiem i staje się dobrą gospodynią. Węgiełek – „trochę kowal, trochę stolarz”, stracił warsztat w wyniku pożaru; pielęgnowany w chorobie przez Mariannę zakochuje się w niej i bierze z nią ślub; gdy widzi Starskiego, jej dawnego kochanka, zaczyna odczuwać do niej niechęć. Wysocki – woźnica, brat dróżnika; bieduje, bo koń mu padł zimą i nie ma jak pracować; ma żonę i dzieci, wszyscy głodują; Wokulski daje mu pieniądze na święta i pomaga w znalezieniu pracy; na prośbę Wokulskiego Wysocki opiekuje się Marianną. Wysocki – dróżnik, ratuje życie Wokulskiemu, gdy ten rzucił się pod pociąg.
|
|
streszczenie i omówienie: |
W PŁATNEJ WERSJI PLIKU |
|
symbolika: |
W PŁATNEJ WERSJI PLIKU |
|
motywy literackie: |
W PŁATNEJ WERSJI PLIKU |
|
konteksty: |
W PŁATNEJ WERSJI PLIKU |
|
co jeszcze się omawia przy tej lekturze? |
TRZEJIDEALIŚCI EPOKI: Rzecki — romantyk Wokulski — bohater przełomu epok Ochocki — pozytywista WIZERUNEK SPOŁECZEŃSTWA
LEKTURY BOHATERÓW Lektury bohaterów dają nam wgląd w ich psychikę: Miasto kontrastów: Realistyczne przedstawienie: POETYKA SNU W „LALCE”: Oniryzm — W PŁATNEJ WERSJI PLIKU Sny Rzeckiego: Sny Łęckiej: |
Pełne opracowanie i streszczenie „Lalki” Bolesława Prusa (czas akcji, miejsce akcji, bohaterowie, język, motywy, konteksty, symbole, geneza, typy bohaterów, grupy społeczne – tabela na 50 stron) znajdziesz w MOIM SKLEPIE.