Dramat romantyczny i narodowy. Omów zagadnienie na podstawie Dziadów części III Adama Mickiewicza. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Wstęp (wprowadzenie):

Dramat romantyczny to utwór łamiący zasady klasycyzmu (teatru antycznego), inspirowany zmianami wprowadzonymi przez teatr szekspirowski. Ma on jednak własne cechy – jest niesceniczny (rozmaite elementy sprawiają, że trudno go wystawić na scenie), stanowi mieszankę liryki i epiki, a także tragedii i komedii, był przeznaczony do czytania, a nie do odgrywania. Ponadto dramaty romantyczne podejmowały tematykę narodową – powstawały w okresie zaborów, dlatego tematem przewodnim były sprawy narodu, jego tradycji i problemów.

Rozwinięcie („Dziady”):

Dramat romantyczny ma wiele cech charakterystycznych, które odróżniają go od innych gatunków dramatycznych. Istotną rolę odgrywa zerwanie z antyczną zasadą trzech jedności (czasu, miejsca i akcji). Wydarzenia w III części „Dziadów” trwają minimum rok (w części dramatycznej od 31 października do dziadów następnego roku), między nimi pojawiają się nawet kilkumiesięczne przerwy, prolog rozgrywa się w noc dziadów, scena więzienna – w wigilię Bożego Narodzenia, natomiast reszta wydarzeń w nieokreślonych miesiącach. Rozbicie obejmuje także miejsca wydarzeń – akcja dzieje się w Wilnie, domku blisko Lwowa, Warszawie i Petersburgu; ponadto w dramacie nie ma akcji, jest za to luźna kompozycja: tekst porusza wiele wątków, każda scena ma odrębną tematykę.

Ważną cechą dramatu romantycznego jest także mieszanie rodzajów literackich. W odróżnieniu od klasycznej budowy dramatu występują w nim zarówno liryka (Wielka Improwizacja), jak i epika („Ustęp”, opowiadanie Sobolewskiego) oraz dramat (Salon Warszawski). W utworze ponadto mieszają się różne konwencje: obok zjawisk realistycznych, takich jak opisy celi Konrada lub wydarzenia podczas Salonu Warszawskiego, występują także elementy fantastyczne, zrywające z zasadą mimesis: Anioł i duchy z lewej oraz prawej strony, piorun uderzający w Senatora, widzenia. Oprócz tego istotną różnicą jest także mieszanie kategorii estetycznych: występują między innymi ludowość (Noc dziadów), realizm (scena więzienna), groteska (widzenie Senatora), patos (Wielka Improwizacja), symbolizm (Widzenie księdza Piotra) czy komizm (ukryty w czarnym humorze więźniów w scenie więziennej).

O przynależności „Dziadów” do dramatu romantycznego świadczy również podejmowana tematyka, która wpisuje utwór w kanon dramatów narodowych. Dzieło Mickiewicza odnosi się do rzeczywistych wydarzeń – procesu Filomatów i Filaretów w 1823 r., prześladowań i zsyłek na Sybir, ukazuje rozmaite postawy społeczeństwa wobec zaborów: od oporu (rozumianego jako aktywna walka, mesjanizm lub prometeizm) aż po obojętność towarzystwa przy stoliku. Nie bez znaczenia jest także wątek martyrologiczny, nadający sens cierpieniom Polski i Polaków – Mickiewicz próbował doszukać się znaczenia w prześladowaniach narodu, porównał Polskę do Chrystusa narodów, dzięki czemu utwór miał olbrzymie znaczenie symboliczne.

Kontekst:

Cechy dramatu romantycznego i narodowego można również zaobserwować na przykładzie „Kordiana” Juliusza Słowackiego – utworu stanowiącego polemikę z III częścią „Dziadów”. Przedstawione w dramacie losy Kordiana również nie wpisują się w zasadę jedności miejsca, czasu i akcji: między Prologiem a III aktem upływa niemal 30 lat, w II akcie Kordian podróżuje po Europie, przenosi się na Mont Blanc i na chmurze leci do Polski, natomiast akcja dzieli się na wątek losów młodzieńca (I, II i III akt) oraz działania diabłów (Prolog).

Sama scena, w której Kordian stoi na Mont Blanc i wraca na chmurze do Polski, świadczy o niesceniczności utworu, a dowodem na synkretyzm gatunkowy mogą być opowiadania sługi Grzegorza.

„Kordian” to również dramat narodowy, na co wskazują działania bohatera w II i III akcie. Utwór przedstawia drogę młodzieńca do dojrzałości i decyzji o poświęceniu w imię narodu; Kordian postuluje ideę winkelriedyzmu, która – w opozycji do mesjanizmu – kładzie nacisk na poświęcenie na skutek walki, a nie akceptacji cierpienia. Tym samym dramat Słowackiego spełnia wszystkie warunki, aby można było go uznać za dramat romantyczny i narodowy.

Zakończenie (podsumowanie):

III część „Dziadów” i „Kordian” to najważniejsze utwory uznawane za dramaty romantyczne i narodowe. To właśnie one miały decydujący wpływ na ostateczny kształt tego gatunku literackiego; stanowiły polemikę z klasyczną kompozycją i jednocześnie podejmowały istotne tematy z punktu widzenia niepodległości Polski.