Wstęp (wprowadzenie):
System totalitarny dąży do całkowitej kontroli nad obywatelami, dlatego jednostka stoi na straconej pozycji – władza odbiera bowiem wolność i poczucie bezpieczeństwa, a także ingeruje we wszystkie aspekty życia. Podstawą istnienia państwa totalitarnego jest kult wodza, któremu podlegają różne instytucje; władza jest nieomylna i dysponuje narzędziami do narzucania swojej woli (rozbudowany aparat państwowy oraz propaganda). W związku z tym należy uznać, że jednostka w państwie totalitarnym jest osamotniona i nie ma szans w starciu z władzą – żyje w ciągłej niepewności, jest pełna obaw, nie może liczyć na pomoc innych.
Rozwinięcie (kontekst):
Powieść Orwella, wydana w 1949 roku, została zainspirowana obserwacją systemów totalitarnych. Pisarz uczestniczył w wojnie domowej w Hiszpanii w 1936 roku, a także miał świadomość zmian postępujących w III Rzeszy (po dojściu do władzy Adolfa Hitlera) oraz w Związku Radzieckim (rządzonym przez komunistów). Zarówno nazizm, jak i komunizm dążyły do ograniczenia roli jednostki – rozbudowana machina państwowa mogła zniszczyć człowieka, a nawet wymazać go z pamięci (tak działał m.in. Stalin, który nakazywał wymazywanie skompromitowanych towarzyszy ze zdjęć).
Rozwinięcie („Rok 1984”):
Wykreowana przez Orwella wizja totalitarnej Oceanii zakładała maksymalne ograniczenie wolności jednostki, co sprawiało, że nie mogła się czuć bezpiecznie (dzięki temu nie miała siły, aby sprzeciwiać się władzy). Do działań stosowanych przez Partię można zaliczyć między innymi wszechobecność teleekranów, czyli urządzeń, które mogły (ale niekoniecznie musiały) dawać wgląd w to, co ludzie robili w domach. Mieszkańcy Oceanii mieli świadomość tego, że mogli być obserwowani, przez co stosowali autocenzurę – powstrzymywali się od wykonywania czynności, które mogłyby przysporzyć im kłopotów.
Innym istotnym elementem działania Partii była ingerencja w rodzinę. Liga Antyseksualna kontrolowała, czy ludzie realizowali swoje popędy w jedynym słusznym celu (prokreacji) – poprzez sprowadzenie miłości wyłącznie do płodzenia nowych obywateli Partia odbierała namiętność oraz poczucie bliskości, które mogłoby dać początek solidarności i wspólnemu działaniu przeciw opresyjnej władzy. Ponadto Wielki Brat stworzył także Kapusiów, organizację, która nastawiała dzieci przeciwko rodzicom (jej członkowie byli uczeni, aby donosić na nieprawomyślne zachowania w domu).
Obywatele Oceanii mieli świadomość konsekwencji złamania reguł. Karą za najmniejsze wykroczenie mogły być tortury i śmierć. Nagłe zniknięcie nie budziło poruszenia, wręcz przeciwnie – było przyjmowane, zgodnie z ideą dwójmyślenia, jako naturalna kolej rzeczy.
Warto jednocześnie zauważyć, że system represji dotyczył wyłącznie dwóch grup społecznych: Wewnętrznej i Zewnętrznej Partii. Reszta społeczeństwa, czyli prole (stanowiący aż 85% ogółu), prowadziła spokojne życie. Nie mieli oni większych ambicji i najprawdopodobniej nie byliby w stanie doprowadzić do przewrotu, dlatego Partia nie uznawała ich za zagrożenie. Cieszyli się względną wolnością, żyli spokojnie na uboczu, niezaangażowani w życie polityczne.
Zakończenie (podsumowanie):
Powieść George’a Orwella pokazuje, że jednym z najważniejszych celów każdego systemu totalitarnego jest maksymalna ingerencja w życie jednostki, dzięki której możliwe jest wyeliminowanie osób zagrażających opresyjnej władzy. Wszechobecna inwigilacja, nastawianie ludzi przeciwko sobie oraz system kar skutecznie utrudniały przygotowywanie działań przeciwko Wielkiemu Bratu. Ideałem obywatela był bowiem człowiek niezaangażowany w życie polityczne (tak jak prole) lub niekwestionujący aktualnego stanu rzeczy (tak jak osoby stosujące dwójmyślenie).
Zbiór opracowań zagadnień z puli pytań jawnych na maturę ustną 2024 z języka polskiego pozwoli Ci jeszcze lepiej przygotować się do egzaminu! W ebooku omawiam wszystkie zagadnienia z „Roku 1984” George’a Orwella oraz podaję konteksty z innych lektur obowiązkowych. Znajdziesz tu między innymi omówienie tematu „Jednostka w systemie totalitarnym” na podstawie „Roku 1984”.