autor:

Gustave Flaubert 

tytuł:

„Szkoła uczuć. Dzieje pewnego młodzieńca”

rodzaj literacki:

epika

gatunek literacki:

powieść realistyczna 

data wydania:

1869 r. 

epoka literacka:

pozytywizm

miejsce wydania:

Francja 

czas akcji:

1864-1869

miejsce akcji:

głównie Paryż, Nogent-sur-Seine i Fontainebleau

geneza:

Prawdziwą miłością życia Gustave’a Flauberta była starsza kobieta, Eliza Schlesinger. Kiedy Flaubert zobaczył ją po raz pierwszy jako czternastolatek w 1836 roku, Eliza była zamężna i miała dziecko. Zaprzyjaźnił się z nią i jej mężem Maurycym. Pozostawał w kontakcie z rodziną aż do 1849 roku. Chociaż Eliza nigdy nie była kochanką Flauberta, wywarła ogromny wpływ na jego życie i była inspiracją dla postaci Madame Arnoux w książce „Szkoła uczuć”, którą Flaubert opublikował w 1869 roku.

Rzeczywiście, powieść ta była pod wieloma względami fabularyzowaną autobiografią Flauberta, dokumentującą zarówno jego nieodwzajemnioną miłość do zamężnej kobiety, jak i klimat społeczny i polityczny lat 40. XIX wieku. W 1848 roku studenci i klasa robotnicza zbuntowali się przeciwko coraz bardziej duszącemu reżimowi króla Ludwika Filipa. Król uciekł, a wkroczył rząd tymczasowy, promując ideały socjalistyczne. Rząd ten wkrótce ustąpił miejsca Drugiej Republice Francuskiej, na której czele stał Ludwik Napoleon. Część trzecia „Szkoły uczuć” rozgrywa się właśnie w okresie II Republiki, a wiele wydarzeń opisanych w powieści zbiega się z wydarzeniami historycznymi tamtych czasów. Ostatecznie II Republika upadła, a w 1851 r. rozpoczęło się II cesarstwo francuskie z Napoleonem III na czele. „Szkoła uczuć” przedstawiła zatem zjadliwy obraz społeczeństwa burżuazyjnego tamtych czasów, społeczeństwa, które krytykował jako nudne.

problematyka:

Zamiarem Flauberta było przedstawienie satyrycznego spojrzenia na burżuazję i ten satyryczny ton przenika powieść. Choć narrator pozostaje zdystansowany i po prostu opisuje wydarzenia na bieżąco, to powieść dosadnie analizuje często jałowe społeczeństwo. 

Fryderyk jest człowiekiem rozdartym emocjonalnie, głównie opracowuje różne plany zdobycia pani Arnoux. Za każdym razem, gdy mu się to nie udaje, przenosi swoje zainteresowania w stronę zdobycia innych kobiet, zawierania nierozsądnych sojuszy i podejmowania wielokrotnych prób podniesienia swojego statusu społecznego.

Ponieważ niemożność znalezienia miłości przez Fryderyka jest jednym z głównych wątków powieści, nie ma tu jednoznacznego punktu kulminacyjnego.

Po tym, jak Fryderykowi nie udaje się powstrzymać państwa Arnoux przed opuszczeniem Paryża, powieść przeskakuje o wiele lat do przodu, podczas których Fryderyk odchodzi od swojego życia, które dotychczas upływało w pogoni za panią Arnoux. Podczas tego skoku czasowego bohater podróżuje i przeżywa romanse, choć jest niespełniony.

typ narracji:

narrator trzecioosobowy wszechwiedzący 

język:

bardzo precyzyjny, w pozornej lekkiej historii społecznej ukazuje wiele prawd dotyczących ludzkiej psychiki

bohaterowie: 

Arnoux Jakub – dziarski czterdziestolatek z kędzierzawą czupryną; czarny aksamitny żakiet opinał jego krzepki tors, przy koszuli lśniły dwie szmaragdowe spinki. Mąż Marii Arnoux, ojciec Marty i Genia. Wydawca, producent fajansu; także kobieciarz, ma kochanki, ostatecznie umiera rok przed końcem powieści.

Arnoux Maria – piękna, o śniadej skórze, wdzięczna talia, delikatne palce, czarne włosy, czarne oczy prosty nos. Żona Jakuba, matka dwójki dzieci (Marty i Genia), wchodzi w platoniczny romans z Fryderykiem, pod koniec powieści przeprowadza się do Rzymu. Zawsze cnotliwa i honorowa, całkowicie oddana dwójce swoich dzieci (nie spotyka się z Fryderykiem, lecz opiekuje chorym synkiem w domu).

Arnoux Marta – córka Jakuba i Marii. W książce poznajemy ją, gdy ma 7 lat. 

Alfred de Cisy (markiz) – szlachcic i student prawa, elegancki młodzieniec, pod koniec powieści ojciec ośmiorga dzieci.

Cecylia — oficjalnie „siostrzenica” Dambreusów, w rzeczywistości nieślubna córka M. Dambreuse. Pod koniec powieści jest żoną Martinona. Znienawidzona przez panią Dambreuse, ale faworyzowana przez ojca, dziedziczy jego majątek po jego śmierci (ku wściekłości pani).

Pan Dambreuse – hrabia, zajmował się przemysłem, oficer Legii Honorowej, członek Rady Departamentu Aube, uczynny, bogaty; szczupły, ma rzadkie siwe włosy, zielone oczy i widocznie zarysowane kości policzkowe.

Pani Dambreuse – prezesowa parafialnego towarzystwa dobroczynności, wzorowa żona; włosy zwinięte w angielskie loki, oczy lazurowe. Fryderyk ma z nią romans i prawie się żeni; po zerwaniu z nią pod koniec powieści pani Dambreuse poślubia Anglika.

Delmar — aktor, piosenkarz, showman.

Deslauriers Karol – przyjaciel Fryderyka, syn komornika. Pilny, po dwóch latach przeskoczył klasę. Młodszy od Fryderyka. Z powodu ubóstwa otoczony niechęcią. Któregoś dnia jeden z posługaczy nazywa go żebraczym synem, a Karol dusi go prawie na śmierć. Wzbudza tym samym podziw Fryderyka i od tego momentu się zaprzyjaźniają. Niezwykle ambitny, ale niezdolny do realizacji swoich ambicji, zazdrosny. Jest studentem prawa.

Dussardier August — prosty i uczciwy. Zaangażowany republikanin, przez całą książkę jest aktywnym uczestnikiem protestów i buntów. Umiera podczas ostatniego z tych protestów, przebity mieczem przez Sénécala.

Eleonora — matka Luizy Roque, umiera w trakcie powieści.

Hussonnet – przyjaciel Fryderyka, dziennikarz, krytyk teatralny, ostatecznie kontroluje wszystkie teatry i całą prasę.

Katarzyna — gospodyni pana Roque.

Luiza (Elżbieta Olimpia Luiza) Roque — rudowłosa, wiejska dziewczyna; przez pewien czas kocha się namiętnie we Fryderyku, poślubia Deslauriersa, zostawia go dla śpiewaka.

Martinon — student prawa, syn bogatego rolnika, dość pracowity karierowicz, pod koniec powieści zostaje senatorem.

Moreau Fryderyk – osiemnastolatek, z długimi włosami, szkicownikiem pod pachą, maturzysta. Przyzwyczajony do wygód, lubi spać dłużej rano, skarży się na niedogodności życia w internacie. Fryderyk pisze, maluje, układa też wiersze. Wraz z biegiem powieści zmienia się jego wygląd, później zapuszcza brodę i nosi monokl. Zakochany w Marii Arnoux. Zaczyna i kończy jako członek klasy średniej.

Pani Moreau – matka Fryderyka – pochodzi ze starej, szlacheckiej rodziny, już wygasłej. Mąż zginął od pchnięcia szpadą, kiedy była w ciąży. Jest przekonana o tym, że jej syn zostanie kiedyś kimś ważnym.

Pellerin — malarz, który nie ma talentu.

Roque — właściciel ziemski i agent M. Dambreuse; ojciec Luizy Roque.

Rozaneta – „Marszałkowa”, kurtyzana, ma wielu kochanków, m.in. Oudry; przez pewien czas Jakub Arnoux; później ma długi romans z Fryderykiem. W trzeciej części powieści ich synek choruje i umiera.

Sénécal — nauczyciel matematyki i bezkompromisowy, purytański, dogmatyczny republikanin; rzekomo martwy pod koniec powieści.

Vatnaz — aktorka, kurtyzana, sfrustrowana kobieta o pretensjach literackich; znika pod koniec powieści.

streszczenie: 

CZĘŚĆ PIERWSZA

1

Na statku wypływającym z Paryża w roku 1840 młody mężczyzna, Fryderyk Moreau, ponuro wpatruje się w miasto. Przed rozpoczęciem studiów prawniczych wraca do domu w Nogent-sur-Seine, aby zamieszkać z matką. Na pokładzie zauważa mężczyznę trzymającego się z młodą kobietą. Fryderyk i mężczyzna wkrótce rozpoczynają rozmowę. Mężczyzna przedstawia się jako Jakub Arnoux, właściciel „Sztuki stosowanej” na bulwarze Montmartre („Sztuka Stosowana” miała dwa oblicza: sklep z obrazami i pismo poświęcone malarstwu). Służący mówi panu Arnoux, że jest potrzebny pani Arnoux, po czym schodzi pod pokład.

Fryderyk obserwuje pasażerów. W pierwszej klasie widzi piękną kobietę i jest nią oczarowany. Wszystko w niej go kusi – od ciała po koszyk z haftami. Fryderyk widzi, że jej szal zaraz wpadnie do wody. Łapie go dla niej, a ona mu dziękuje. Następnie pojawia się pan Arnoux z małą dziewczynką Martą. Ta piękna kobieta jest żoną Arnoux.

Fryderyk pozostaje blisko państwa Arnoux. Pan Arnoux zaprasza go, aby zszedł pod pokład, do salonu. Tam Fryderyk siedzi obok pani Arnoux i uważnie ją obserwuje. W końcu Fryderyk i państwo Arnoux wysiadają z łodzi, a Fryderyk się żegna. Wracając do domu, przypomina sobie, że pan Arnoux nazwał swoją żonę „Marią”. Przysięga, że zostanie przyjacielem rodziny i ponownie zobaczy panią Arnoux.

W domu matka Fryderyka i kilku przyjaciół witają go serdecznie. Pani Moreau jest pewna, że czeka go wielka kariera. Fryderyk je posiłek i zastanawia się, co robi pani Arnoux. W końcu opuszcza on dom, aby odwiedzić przyjaciela Karola Deslauriersa.

2

Ojciec Karola Deslauriersa był zły i agresywny, gdy Deslauriers był dzieckiem, ale wysłał go do szkoły w Sens, gdzie poznał Fryderyka. Deslauriers pasjonuje się filozofią, a Fryderyk rysunkiem i pisaniem. Planują zamieszkać razem w Paryżu i prowadzić dekadenckie życie z kobietami. Rozstali się na jakiś czas, Karol studiuje prawo w Paryżu, a pani Moreau wysyła Fryderyka do Le Havre, aby odwiedził bogatego wujka.

Karol i Fryderyk spotkali się po raz pierwszy od dwóch lat. Deslauriers mówi Fryderykowi, że nie zostanie w Paryżu, co rozczarowuje Fryderyka. Fryderyk opowiada Karolowi o pani Arnoux, a Karol zachęca go do nawiązania przyjaźni z panem Arnoux.

Fryderyk i Karol spotykają pana Roque, przyjaciela pani Moreau i zarządcy niejakiego pana Dambreuse’a. Roque nie jest zbyt szanowany, ponieważ mieszka ze swoją gospodynią. Deslauriers radzi Fryderykowi, aby wykorzystał powiązania pana Roque z panem Dambreuse i został kochankiem jego żony. Mówi także Fryderykowi, aby dobrze radził sobie w szkole i że wkrótce się z nim ponownie spotka. Mężczyźni żegnają się.

3

Dwa miesiące po wizycie w domu Fryderyk wyjeżdża do Paryża na studia prawnicze. Odwiedza pana Dambreuse z listem polecającym od pana Roque. Pracujący w przemyśle pan Dambreuse jest bardzo zamożny i ma ważne powiązania polityczne. Pani Dambreuse jest osobą towarzyską. Dambreuse zadaje Fryderykowi kilka pytań, a następnie odsyła go. Wracając do domu, Fryderyk mija sklep i widzi tabliczkę z napisem Arnoux— to sklep pana Arnoux. Fryderyk ma nadzieję, że dostrzeże panią Arnoux, ale ona się nie pojawia.

Przygnębiony i pozbawiony celu Fryderyk przestaje chodzić na zajęcia i gardzi szczęściem swojego przyjaciela Martinona. Wędruje ulicami Paryża, dostrzegając w twarzach kobiet echa pani Arnoux. Nigdy nie otrzymuje zaproszenia od Dambreuse’ów, a przyjaciel Deslauriers sugeruje, że powinien się z nim skontaktować. Nauczyciel matematyki imieniem Senecal nigdy nie powraca do prób wizyt. Wraca do szkoły prawniczej. Próbuje napisać powieść i komponować muzykę na fortepianie.

Któregoś wieczoru w teatrze zauważa pana Arnoux z dwiema kobietami. Arnoux nosi czarną żałobną opaskę wokół kapelusza, a Fryderyk zastanawia się, czy pani Arnoux nie żyje. Idzie do sklepu Arnoux i pyta sprzedawcę, czy para czuje się dobrze. Uspokojony, opuszcza sklep, ale nadal jest pogrążony w melancholii. Odwiedza dom, potem wraca do Paryża i kupuje nowe mieszkanie. Zaczyna tracić zainteresowanie panią Arnoux.

4

Kiedy pewnego ranka Fryderyk idzie na zajęcia, widzi chaos na ulicach. Pyta młodego mężczyznę imieniem Hussonnet, co się dzieje. Hussonnet mówi, że nikt nie wie – to zamieszki, podczas których nawet uczestnicy nie wiedzą, o co je wzniecają. Różne wydarzenia polityczne ostatnich miesięcy skutkują częstymi protestami.

Pojawia się przyjaciel Fryderyka, Martinon, przestraszony potencjalnymi tajnymi stowarzyszeniami wśród uczestników zamieszek. Hussonnet twierdzi, że rząd wymyślił pomysł tajnych stowarzyszeń, aby zaszczepić strach w klasie średniej. Zamieszki zaczynają słabnąć, a w drodze na zajęcia pojawia się profesor Samuel Rondelot. Tłum zwraca się przeciwko niemu po prostu dlatego, że jest autorytetem, a on się wycofuje. Hałaśliwy tłum zaczyna krzyczeć na policję. Dochodzi do bójki, podczas której policjant popycha młodego protestującego. Duży mężczyzna niosący pudełko upuszcza je i atakuje policjanta, który dopuścił się przestępstwa. Gdy policja prowadzi go do więzienia, on ogłasza, że nazywa się Dussardier i chce swoją skrzynkę. Fryderyk i Hussonnet podążają za nim.

W więzieniu proszą o spotkanie z Dussardierem, który ich nie zna. Próbują nakłonić go, aby powiedział, że jest studentem prawa, aby pokazać, że oni są tam, aby mu pomóc, ale zajmuje mu trochę czasu, zanim to zrozumie. Dussardier wyjmuje z kieszeni rozbitą fajkę – fajkę, którą robił latami, a która została złamana w walce. Fryderyk daje Dussardierowi cygara, a Dussardier jest wdzięczny.

Na ulicy Hussonnet wyjawia, że pracuje w magazynie pana Arnoux. Fryderyk i Hussonnet wymieniają adresy i obiecują, że spotkają się ponownie. Niechętny do zbyt wczesnego odwiedzenia Hussonneta Fryderyk celowo wpada na niego pewnego wieczoru i idą do mieszkania Fryderyka, aby porozmawiać. Hussonnet chce zasłynąć w teatrze; pisze komedie muzyczne i piosenki. Obraża należące do Fryderyka tomiki poetyckie napisane przez poetów szkoły romantycznej, którzy, jego zdaniem, nie mieli zdrowego rozsądku. Wściekły Fryderyk przechodzi do rzeczy i pyta Hussonneta, czy może zabrać go do domu Arnouxów. Hussonnet zgadza się.

Wkrótce odwiedzają dom Arnouxów. Jest pełen artystów, a Hussonnet toczy żarliwą debatę na temat roli pieniędzy w sztuce. Arnoux zaprasza go i Fryderyka z powrotem. Do sklepu pod domem Arnoux wchodzą i wychodzą różni ludzie, w tym niejaki Regimbart, i popołudnie mija. Dyskusja schodzi na politykę i plotki. Wkrótce ludzie zaczynają wychodzić, a Fryderyk spaceruje przez chwilę z artystą imieniem Pellerin. Zgadzają się ponownie spotkać.

Pellerin jest niezbyt zdolnym artystą, który tworzy wyłącznie szkice. Kiedy Fryderyk go odwiedza, czasami zastaje go w łóżku ze względu na późne wizyty w teatrze. Nigdy nie wspomina Fryderykowi o pani Arnoux, ale pewnego dnia Fryderyk widzi w jednym ze szkicowników Pellerina szkic przypominający ją. Pellerin mówi, że Arnoux ma wiele kochanek, ale pani Arnoux jest cnotliwa.

Fryderyk spędza także czas z Regimbartem, kolejnym przyjacielem Arnoux, który dużo pije, gra w bilard i nie pracuje. Arnoux go podziwia, a Fryderyk toleruje go tylko z tego powodu.

Chociaż Fryderyk uważa Arnoux za człowieka ceniącego sztukę, Arnoux w rzeczywistości jest przebiegłym sprzedawcą dzieł sztuki, który często oszukuje swoich klientów. Uważa się jednak za osobę uczciwą.

Arnoux tak naprawdę nie mieszka w domu, w którym Fryderyk spędzał tyle czasu. Fryderyk towarzyszy Regimbartowi i Pellerinowi do baru, gdzie dwaj starsi mężczyźni narzekają na Arnoux. Fryderyk staje w obronie Arnoux, ale kiedy wraca do niego pod pretekstem szukania zagubionego notesu, nagle postrzega Arnoux jako wulgarnego. Wychodzi przekonany, że nie wróci.

Deslauriers wysyła list do Fryderyka, w którym informuje, że wraca do Paryża. Jednak w dniu przybycia Arnoux zaprasza Fryderyka na kolację, a Fryderyk nie może myśleć o niczym innym. Kiedy przybywa Deslauriers, Fryderyk nie mówi mu, że ma inne plany na wieczór i czuje się winny. Oboje siadają i rozmawiają. Nowe ubrania są dostarczane dla Fryderyka, który zamówił nowy strój w oczekiwaniu na kolację. 

Fryderyk przybywa do domu Arnouxów i w końcu widzi panią Arnoux, która twierdzi, że go pamięta. Posiłek jest wystawny, a rozmowa o podróżach i sztuce wciągająca. Pani Arnoux odchodzi od stołu, gdy podaje się alkohol, a mężczyźni rozmawiają o kobietach. Fryderyk jest zaskoczony wulgarnością. Później w salonie pani Arnoux wraca i pokazuje mężczyznom romantyczny prezent, który dał jej Arnoux – dzieło sztuki renesansu. Arnoux ją całuje.

Kiedy pani Arnoux w końcu rozmawia z Fryderykiem, jest on zachwycony, ale nie może spojrzeć jej w twarz. Następnie zostaje poproszona przez jednego z gości o zaśpiewanie. Śpiewa piosenkę po włosku, której Fryderyk nie rozumie. Przed odejściem podaje Fryderykowi rękę. Wychodzi na ciemne ulice, pewien, że jest stworzony do bycia malarzem i że to powołanie doprowadzi go do Madame Arnoux. Kiedy wraca do domu, zastaje Deslauriersa śpiącego w szafie.

5

Fryderyk kupuje przybory malarskie i prosi Pellerina, aby nauczył go malować. Zabiera Pellerina do swojego pokoju, gdzie pomiędzy Deslauriersem, Senecalem i Pellerinem toczy się dyskusja o polityce i sztuce. Kiedy Fryderyk i Deslauriers są sami, planują swoją przyszłość i w kolejnych dniach cieszą się wygodną rutyną domową. Fryderyk, który ich wspiera finansowo, nie jest w stanie opłacić wszystkich rachunków, po części dlatego, że kupuje mnóstwo dzieł sztuki w sklepie Arnoux.

Fryderyk próbuje sam odwiedzić panią Arnoux, ale bezskutecznie. Tymczasem zbliża się do Arnoux i nadal uczestniczy w kolacjach w jego domu. Pod jego nieobecność zmęczony samotnością Deslauriers zaczyna zapraszać przyjaciół, w tym Hussonneta, który przyprowadza Dussardiera. Wszyscy mówią o kobietach.

Deslauriers próbuje nakłonić Fryderyka, aby ten zaprosił go do domu Arnoux, ale Fryderyk jest zawstydzony niechlujnym wyglądem Deslauriersa.

Fryderyk słabo radzi sobie na egzaminach na studiach prawniczych, ale jego humor poprawia się, gdy dowiaduje się, że pan Arnoux będzie poza miastem. Fryderyk przysięga odwiedzić panią Arnoux i wszystkie swoje pieniądze wydaje na nowe ubrania. Rzuca trzykrotnie monetą, aby zdecydować się, czy powinien ją odwiedzić, a każdy rzut pokazuje, że powinien. Kiedy jednak dzwoni do drzwi, pan Arnoux otwiera – pani Arnoux jest poza miastem. Fryderyk i Arnoux prowadzą niezręczną rozmowę, a Fryderyk przypadkowo łamie rączkę parasola z kości słoniowej leżącego obok niego. Fryderyk zakłada, że należy on do pani Arnoux i przeprasza. Potem przez trzy miesiące pogrąża się w nudzie.

Fryderyk nadal wkrada się w łaski Arnoux, a ten często zabiera go na kolację. Pewnej nocy Fryderyk odwdzięcza się, zabierając jego i Regimbarta na kolację. Regimbart narzeka na wszystko. Arnoux odkrywa, że pani Arnoux wróciła do domu.

Fryderyk odwiedza ją następnego dnia, ale spotkanie jest nudne i niezręczne. Niemniej jednak pani Arnoux pozwala mu dołączyć do niej, gdy załatwia sprawunki, i idą ramię w ramię. Zanim on zdąży jej powiedzieć, że ją kocha, ona go odrzuca. Wciąż pełen energii po tym spotkaniu Fryderyk wychwala cnoty pani Arnoux i łączy ją ze wszystkim w Paryżu. Uważa jednak, że jest mało prawdopodobne, aby została jego kochanką.

Deslauriers próbuje skupić myśli Fryderyka na czymś innym, więc zabiera go do sali tanecznej zwanej Alhambra. Tam Deslauriers, Hussonnet, Dussardier i ich przyjaciel Cisy tańczą z kobietami. Fryderyk zauważa jednak Arnoux z panną Vatnaz. Postanawia usiąść z nimi, ignorując swoich przyjaciół. W drodze powrotnej Deslauriers twierdzi, że może wrócić do domu z pierwszą kobietą, którą spotka – i udaje mu się to. Pozostawia Fryderyka błąkającego się po ulicach w rozpaczy i samotności.

Pewnego dnia Fryderyk otrzymuje dwa zaproszenia na kolację: jedno od pana Dambreuse i jedno od Arnoux na imieniny pani Marii Arnoux. Deslauriers przekonuje go, aby przyjął tę od Dambreuse. Frédéric nadal chce sprawić pani Arnoux prezent na imieniny, więc kupuje parasolkę, aby zastąpić tę, którą zepsuł. Otrzymuje list odwołujący kolację u Dambreuses, więc bierze udział w uroczystości organizowanej dla pani Arnoux.

Na przyjęciu daje pani Arnoux parasolkę i przeprasza za złamanie tamtej, ale ona nie rozumie, o czym on mówi. Arnoux szybko go ucisza. Później Fryderyk rozmawia z panią Arnoux bardziej intymnie. Przed jego odejściem Arnoux wręcza pani Arnoux bukiet róż, który zerwał i owinął papierem szybko wyciągniętym z kieszeni. Pani Arnoux dziwnie reaguje na kwiaty i próbuje je zostawić, gdy wszyscy odjeżdżają powozem, ale Fryderyk je odzyskuje. Gdy jadą do Paryża, ona wyrzuca je za drzwi. Tylko Fryderyk to widzi, a chwilę później zauważa, że ona płacze.

Fryderyk postanawia zdobyć panią Arnoux. Nawet Deslauriers jest zdumiony jego gwałtownością. Próbuje odwiedzić panią Arnoux, ale nie ma jej w domu. Idzie obejrzeć pantomimę i wpada na Dambreuse’ów, którzy z nim rozmawiają.

Fryderyk odwiedza matkę. Ona wyjawia mu, że jego spadek jest mniejszy, niż się spodziewał, ponieważ była winna tak dużo pieniędzy panu Roque, który poślubił teraz jego gospodynię.

6

Fryderyk ubolewa nad swoją przyszłością, ponieważ nie będzie miał dużego spadku. Jest pewien, że państwo Arnoux nie będą już chcieli z nim rozmawiać. Na chwilę pociesza się stwierdzeniem, że bieda wzmocni jego kreatywność i faktycznie przyciągnie panią Arnoux. Kiedy jednak mówi matce, że wraca do Paryża, ta przekonuje go, aby zamiast tego podjął pracę biurową, w której marnie mu idzie. Fryderyk jest pewien, że państwo Arnoux o nim zapomną i że nigdy nie wróci do Paryża.

Fryderyk bezmyślnie marzy o możliwościach na przyszłość, ale nie ma celu. Deslauriers pisze, że obecnie mieszka z nim jego przyjaciel Senecal.

Sąsiad pani Moreau, pan Roque, próbuje zaprzyjaźnić się z Fryderykiem. Roque ożenił się z panią Eleonorą i miał z nią dziecko, ale tak naprawdę kocha kobietę o imieniu Katarzyna. Cała grupa żyje razem w jakimś niejednoznacznym układzie. Dziecko, Luiza, lubi Fryderyka i często spędza z nią czas.

Z wizytą przyjeżdża bogaty wujek Fryderyka. Wydaje się bardzo mało prawdopodobne, aby wujek uczynił Fryderyka swoim spadkobiercą. Pani Moreau jest zdruzgotana, a Fryderyk jeszcze bardziej oddaje się małomiasteczkowemu życiu. Pewnego dnia otrzymuje list z informacją o śmierci wujka, który jednak uczynił Fryderyka swoim spadkobiercą. Fryderyk jest teraz bogaty i od razu myśli o pani Arnoux. Planuje wrócić do Paryża i zostać ministrem.

Zanim odejdzie, dowiaduje się, że pani Eleonora zmarła, ale Luiza nie wydaje się zbytnio zdenerwowana. Jest jednak smutna koniecznością pożegnania z Fryderykiem.

CZĘŚĆ DRUGA

1

Fryderyk wraca do Paryża zadowolony ze swojego życia. Kiedy przybywa, natychmiast udaje się na poszukiwania pani Arnoux, ale sklep Arnoux jest zamknięty. Próbuje odnaleźć parę w domu, ale dowiaduje się, że już tam nie mieszkają. Fryderyk pyta w kilku sklepach i na komisariacie, ale bezskutecznie.

Postanawia odnaleźć Regimbarta, pewien, że on będzie wiedział, gdzie teraz mieszkają państwo Arnoux. Odwiedza wszystkie kawiarnie, w których Regimbart bywa regularnie, ale wszyscy unikają jego pytań. W końcu go odnajduje, a Regimbart ujawnia nowy adres państwa Arnoux.

Fryderyk w końcu odnajduje państwa Arnoux. Ale kiedy widzi panią Arnoux, jest zaskoczony tym, jak mało czuje. Fryderyk pojawia się w ich domu, gdzie dowiaduje się, iż teraz sprzedają fajanse, a pani Arnoux urodziła chłopca, który już ma około 3 lat. Arnoux wyjaśnia, że nie handluje już dziełami sztuki, tylko ceramiką. Kiedy Fryderyk odchodzi, przysięga, że nie będzie już myśleć o pani Arnoux.

Fryderyk szuka Deslauriersa, który nie zdał egzaminów i teraz walczy o przetrwanie. Deslauriers jest podekscytowany nowo odkrytą fortuną Fryderyka, ale Fryderyk niechętnie dzieli się nią. Deslauriers ujawnia, że Hussonnet jest obecnie właścicielem starego magazynu o sztuce Arnoux i planuje przekształcić go w czasopismo polityczne. Kiedy spędzają razem więcej czasu, Fryderyk ponownie zaprzyjaźnia się z Deslauriersem.

Fryderyk kupuje nowe ubrania i planuje odwiedzić Dambreusów. Zamiast tego wzywa go Arnoux. Pani Arnoux jest chora, ale Arnoux zaprasza go na przyjęcie w domu Rozanety. Fryderyk jest zaskoczony ilością ludzi i czuje się nieswojo z powodu tej zabawy, wiedząc, że pani Arnoux jest w domu. Ale próbuje się pozbierać. Spotyka Hussonneta i Pellerina, którzy wskazują na przyjęciu różne znane osobistości. Rozaneta prowadzi rozmowę z aktorem Delmarem, a także ze starcem, pan Oudrym. W końcu pojawia się panna Vatnaz i rozmawia z panem Arnoux. Znikają razem na chwilę, a Fryderyk widzi płaczącą Rozanetę. Pewna kobieta, którą Flaubert nazywa „Sfinksem”, kaszle krwią, a Fryderyka ogarnia smutek.

Goście zaczynają rozbijać im porcelanę na głowach, a Arnoux tajemniczo zauważa, że oczekuje zapłaty, co sugeruje, że był kochankiem Rozanety, ale już nim nie jest. Serwowany jest szampan; ptaki z woliery uciekają i latają po pokoju. Kiedy nadchodzi ranek, goście zaczynają wychodzić. Arnoux i Fryderyk wychodzą razem. Fryderyk pragnie bardziej luksusowego życia.

 2

Fryderyk kupuje mały pałacyk. Robi remont. Wybiera się do państwa Dambreuse. Jest zaskoczony banalnością tamtejszych ludzi. Później Fryderyk odwiedza Rozanetę, która go coraz bardziej pociąga. Ona systematycznie mu jednak odmawia. Fryderyk pojawia się także u pani Arnoux. Rozaneta jest rozczarowana swoim kochankiem, panem Arnoux, więc zamierza sobie znaleźć kogoś nowego. Fryderyk prosi Pellerina o namalowanie portretu Rozanety, wiedząc, że musiałby towarzyszyć tym spotkaniom, więc częściej by ją widywał. Hussonnet i Deslauriers odwiedzają go w domu i rozmawiają o swojej gazecie. Fryderyk ustępuje i daje im trochę pieniędzy. Deslauriers narzeka, że Fryderyk nie przedstawił go społeczeństwu, ale on wie, że Deslauriers jest zbyt obskurny. Fryderyk rozmawia z panią Arnoux, która zachęca go, aby udał się do Dambreusa w celu uzyskania miejsca w Radzie Stanu. Fryderyk wybiera się do pana Dambreusa. Rozaneta kończy swój związek z Oudrym i czyni to, co Fryderyk interpretuje jako zaproszenie do zajęcia jego miejsca. Na jej kolejnym przyjęciu Fryderyk wędruje od grupy do grupy, słuchając rozmów i przyglądając się wszystkim kobietom. Dambreuse sugeruje, że być może będzie skłonny zatrudnić Fryderyka. Pełen pewności siebie Fryderyk następnego wieczoru próbuje odwiedzić Rozanetę, ale ona go odrzuca. Panna Vatnaz widzi, jak odchodzi i skarży się, że Delmar jest z nią. Zdradza Fryderykowi tajemnice dotyczące romantycznej i seksualnej historii Rozanety. Fryderyk odwiedza państwa Arnoux, którzy są w trakcie kłótni. Pani Arnoux oskarża Jakuba Arnoux o romans – dowiedziała się o zakupie przez niego szala (kupił go Rozanecie). Arnoux odchodzi, a Fryderyk próbuje ją pocieszyć. Czuje się z nią związany. Kiedy Arnoux wraca, Fryderyk także jego zapewnia, że wszystko będzie dobrze.

3

Fryderyk zbliża się do państwa Arnoux i spędza dużo czasu w ich domu. Zdobywa zaufanie pani Arnoux, która opowiada mu o swoim pochodzeniu i zmieniającej się karierze Arnoux. Fryderyk radzi jej, aby opuściła męża. Podczas rozmów z Arnoux jemu doradza to samo. Lubi go, mimo iż ten często go irytuje, jednak Fryderyk z niepokojem uświadamia sobie, że Arnoux najwyraźniej chwali swoją żonę bardziej niż zwykle.

Po nierozsądnej transakcji biznesowej Arnoux wkrótce popada w poważne długi, przez co cierpi jego reputacja. Chociaż inni unikają państwa Arnoux, Fryderyk stara się widywać ich tak często, jak zawsze. Jednak zaczyna czuć się winny, że kocha żonę Arnoux. Arnoux, zdeterminowany, aby uniknąć konfliktu, mówi pani Arnoux, że Rozaneta nie jest jego kochanką i że w rzeczywistości jest kochanką Fryderyka. Wściekły Fryderyk mówi pani Arnoux, że to nieprawda. Jego pozycja w staje się coraz bardziej skomplikowana.

Deslauriers prosi Fryderyka o pieniądze na przejęcie gazety Hussonneta, a Fryderyk zgadza się dać mu piętnaście tysięcy franków, których oczekuje od swojego banku. Jednak następnego dnia Arnoux zwraca się do niego z prośbą o pożyczkę, a zamiast tego Fryderyk przekazuje mu pieniądze. Okłamuje Deslauriersa, że nie otrzymał pieniędzy. Arnoux spłaca dług wolniej, niż obiecał, a kiedy Deslauriers naciska na Fryderyka, Fryderyk twierdzi, że stracił pieniądze w wyniku hazardu. Deslauriers ogłasza, że ich przyjaźń umarła.

Fryderyk postanawia napisać historię renesansu. Pewnego dnia do jego pokoju przychodzi pani Arnoux z córką Martą i pokojówką. Pani Arnoux mówi mu, że ona i jej mąż są winni pieniądze panu Dambreuse i prosi Fryderyka, aby z nim porozmawiał, aby odłożyć spłatę. Fryderyk zgadza się, po czym rozmawiają i spacerują po ogrodzie; Fryderyk daje jej różę.

Fryderyk wzywa Dambreuse, który zgadza się poczekać na spłatę długu. Następnie oferuje Fryderykowi pracę jako sekretarz generalny w swojej spółce węglowej. Fryderyk zgadza się zainwestować około czterdziestu tysięcy franków. Oczekuje, że Madame Arnoux będzie mu wdzięczna za pomoc, lecz ona przesyła tylko krótką odpowiedź.

W dniu, w którym ma spotkać się z Dambreuse w sprawie pracy i inwestycji, zamiast tego goni panią Arnoux, która, jak się dowiedział, przebywa w fabryce Arnoux na wsi. Jest mniej imponująca, niż mu się wydawało. Pani Arnoux zabiera go na długą wycieczkę, a następnie Fryderyk opowiada jej o swoich uczuciach. Ona stanowczo odrzuca jego zaloty. Przeklinając ją, Fryderyk wraca do Paryża i otrzymuje notatkę od Rozanety. Przysięga, że zemści się na pani Arnoux.

4

Fryderyk odwiedza Rozanetę i zabiera ją na wyścigi. Tam ona zaczyna go denerwować, a on wstydzi się pokazywać z nią publicznie. Mimo to ma pewność, że zostanie jego kochanką. Cisy i Hussonnet rozmawiają z nimi na torze wyścigowym. Wielu znanych mężczyzn zna Rozanetę i pozdrawia ją. Kiedy pani Arnoux przechodzi obok, Rozaneta podnosi kieliszek do szampana i głośno pozdrawia swoją „żonę protektora”. Fryderyk jest przerażony.

Po wyścigach Fryderyk i Rozaneta idą na kolację, którą przerywają Hussonnet i Cisy. Fryderyk jest oburzony i zawstydzony, gdy Cisy zabiera Rozanetę do domu. Hussonnet opowiada Fryderykowi o swojej gazecie. Zmienił nazwę na „Żagiew”. Fryderyk go ignoruje, a Hussonnet odchodzi. Fryderyk otrzymuje ogromny rachunek, który go szokuje. Przysięga stać się bogatym, grając na giełdzie, aby zemścić się na wszystkich, którzy go skrzywdzili.

Pellerin odwiedza Fryderyka i prosi o zapłatę za namalowany przez niego portret Rozanety — zarówno Rozaneta, jak i Arnoux odmówili zapłaty. Fryderyk również odmawia, zaprzeczając, że jest jej kochankiem. Pellerin odchodzi, a Sénécal przybywa. Właśnie został zwolniony z pracy dla Arnoux i obwinia Fryderyka.

Fryderyk otrzymuje pokaźną sumę pieniędzy za sprzedaż jednego ze swoich gospodarstw. Od Hussonneta dowiaduje się, że Rozaneta pozbyła się Cisy’ego dzień po wyścigach konnych. Kiedy wkrótce potem Fryderyk spotyka Cisy’ego, Cisy zaprasza go na kolację. W dniu kolacji Fryderyk dowiaduje się, że pożyczka, którą udzielił Arnoux, prawdopodobnie nie zostanie spłacona, ponieważ Arnoux nie złożył we właściwym czasie wniosku o kredyt hipoteczny.

Fryderyk uczestniczy w domu Cisy’ego w kolacji, która jest zbyt wystawna, co jeszcze bardziej zniechęca do niego Fryderyka. Przyjeżdża baron i gratuluje Cisy’emu postawionego zakładu – na wyścigach założyłby się, że wróci do domu z Rozanetą. Cisy jest zawstydzony, ponieważ następnego ranka po schadzce przybył Arnoux i Cisy stał się intruzem. Baron daje do zrozumienia, że on także utrzymywał bliskie stosunki z Rozanetą. Fryderyk, upokorzony niepowodzeniem w uczynieniu jej swoją kochanką, próbuje twierdzić, że nie jest ona dostępna dla wszystkich, ale wychodzi na głupca.

Rozmowa schodzi na podejrzane interesy Arnoux. Fryderyk go broni. Cisy twierdzi, że jedyną dobrą rzeczą, jaką ma Arnoux, jest pani Arnoux, po czym rzuca komentarz sugerujący, że pani Arnoux jest znana z tego, iż ma wielu mężczyznom. Fryderyk traci panowanie nad sobą i rzuca talerzem w Cisy’ego. Nie chcąc przepraszać, odchodzi. Natychmiast udaje się do Regimbarta i wyjaśnia sytuację. Regimbart proponuje pojedynek. Następnego dnia przybywają przedstawiciele Cisy’ego i mówią Fryderykowi, że Cisy potrzebuje jedynie przeprosin. Fryderyk odmawia i żąda pojedynku. Ponieważ Cisy był poszkodowanym, wybiera broń: miecze. Żaden z mężczyzn nie chce walczyć, ale każdy też nie chce się wycofać. Regimbart i Dussardier towarzyszą Fryderykowi. Podczas pojedynku Cisy mdleje; kiedy się budzi i wznawia walkę, pojawia się pan Arnoux i przerywa ją, deklarując swoją wdzięczność Fryderykowi. Uważa, że Fryderyk walczył o swój honor.

Dussardier zaczyna co wieczór odwiedzać Fryderyka. Pewnej nocy mówi mu, że Sénécal został aresztowany za spisek polityczny. Obaj mężczyźni przysięgają mu pomóc. Gdy Fryderyk przeszukuje gazety w poszukiwaniu wiadomości na jego temat, znajduje w gazecie Hussonneta artykuł, w którym naśmiewa się z jego pojedynku z Cisym – chociaż nie ma wzmianki o żadnych nazwiskach. Następnie w witrynie sklepowej zauważa portret Rozanety, do którego Pellerin dodał tabliczkę informującą, że należy do Fryderyka. Fryderyk obawia się, że stanie się pośmiewiskiem społeczeństwa.

Zdeterminowany, by odzyskać jego szacunek, bierze udział w wieczornym spotkaniu u Dambreuse’a. Jednak pani Dambreuse kpiąco nawiązuje do jego roli kochanka Rozanety; potem sugeruje, że jest on także kochankiem pani Arnoux. Dambreuse sugeruje, aby nie wdawał się w interesy z Arnoux i mówi mu, że musi podjąć decyzję w sprawie pracy w spółce węglowej. Pewny, że ktoś go wyśmiewa, Fryderyk odchodzi.

Dussardier odwiedza Fryderyka i sugeruje, aby Fryderyk skontaktował się z Deslauriersem. Kiedy przyjaciele ponownie się spotykają, ignorują Dussardiera. Fryderyk opowiada Deslauriersowi o możliwej pracy u Dambreuse’a.

Pani Moreau pisze do Fryderyka i sugeruje, aby poślubił córkę Roque, Luzię, ponieważ Roque ma dużą fortunę. Fryderyk jedzie do Nogent, aby się z nią spotkać i zaczyna rozważać taką możliwość.

5

Podczas gdy Fryderyk przebywa w Nogent, Deslauriers przegląda niektóre dokumenty prawne związane z planowaną pracą dla Dambreuse’a. Deslauriers decyduje, że on sam powinien objąć tę pracę – i mieć panią Arnoux. Wyobrażając sobie, że jest podobny do Fryderyka, odwiedza panią Arnoux pod pretekstem omówienia pożyczki zaciągniętej przez Fryderyka. Wyznaje jej miłość, a ona się z niego śmieje. Upokorzony Deslauriers mówi jej, że Fryderyk się żeni, co ją szokuje. Samotna pani Arnoux zdaje sobie sprawę, że jest zakochana we Fryderyku.

W Nogent Fryderyk i Luzia poznają się. Luiza mówi mu, że jest w nim zakochana i prosi go, aby się z nią ożenił. Fryderyk waha się, po czym mówi, że to zrobi. W domu otrzymuje listy od Dambreuse’a z zaproszeniem na obiad, od Deslauriersa z propozycją pozostania w Nogent i od Rozanety z prośbą o pieniądze. Fryderyk postanawia wrócić do Paryża i pomyśleć.

6

Fryderyk jest nieszczęśliwy w Paryżu. Chce poślubić Luizę, zwłaszcza ze względu na bogactwo pana Roque, ale czuje, że to ukaże jego słabość. Panna Vatnaz odwiedza go, komplementuje dobry smak jego majątku i mówi mu, że Rozaneta chce się z nim spotkać. Mówi mu, że Rozaneta jest teraz z bogatym księciem Czernukowem. Panna Vatnaz wyznaje swoją miłość do aktora Delmara.

Fryderyk odwiedza Rozanetę i daje jej pieniądze, o które prosiła w swoim liście. Rozaneta poprosiła o nie jako podstęp, aby ponownie się z nim spotkać. Zaprasza go nad morze, ale Fryderyk jeży się na tę myśl.

Pewnego dnia Fryderyk spotyka na ulicy panią Arnoux. Rozmawiają przez chwilę, po czym Fryderyk udaje się do Deslauriersa. Deslauriers mówi mu, że powiedział pani Arnoux, że się żeni, a ona była zszokowana. Deslauriers wyjawia, że Sénécal został uwolniony z więzienia i że Dussardier wydaje mu przyjęcie.

Na przyjęciu goście rozmawiają o polityce i stanie Francji, gdzie coraz więcej swobód jest ograniczanych. Obecny tam Hussonnet jest uprzejmy wobec Fryderyka i nie wspomina o artykule, który napisał dla pisma „Żagiew”. Następnie Dussardier wraca do domu z Fryderykiem i Deslauriersem, a obaj mężczyźni próbują przekonać Fryderyka, aby kupił portret Rozanety od Pellerina i porzucił swój gniew. Fryderyk poddaje się. Deslauriers cieszy się, że Fryderyk zdecydował się nie przyjmować pracy dla Dambreuse’a.

Luiza prosi Fryderyka o zakup dla niej dwóch posągów, więc on udaje się po nie do fabryki Arnoux. Jest tam pani Arnoux, która z goryczą opowiada o zbliżającym się małżeństwie Fryderyka. Sugeruje, że jest zła z powodu jego zaangażowania w związek z Rozanetą. Fryderyk zaprzecza zarówno romansowi, jak i zbliżającemu się małżeństwu i wyznaje, że nadal ją kocha. Całuje jej powieki i przysięga, że nigdy się nie ożeni. Pani Arnoux jest zaskoczona i szczęśliwa. Fryderyk wysuwa bardziej szalone twierdzenia na temat swoich uczuć do niej, a ona go odsyła. Jednak on nadal odwiedza ją w jej wiejskim domu, zdobywając jej zaufanie. Nadal się widują i choć nie zostają kochankami, marzą o wspaniałym wspólnym życiu.

Fryderyk wciąż mając nadzieję, że pani Arnoux zgodzi się zostać jego kochanką, staje się niecierpliwy. Nie jest zadowolony, że Arnoux niczego nie podejrzewa, i zaczyna mieć pretensje do pani Arnoux. Pewnego popołudnia, gdy jej synek Genio jest chory, Fryderyk przekonuje ją, aby za kilka dni spotkała się z nim na ulicy i razem przechadzała się w miejscach publicznych. Planuje ją uwieść i wynajmuje małe mieszkanie, do którego zamierzają wskoczyć podczas spaceru. We wtorek, w dniu, w którym się jej spodziewa, czeka godzinami, ale ona nie przyjeżdża. Tego dnia na ulicach dochodzi do zamieszek, gdy klasa robotnicza wrze, a rewolucja jest na horyzoncie. 

Tymczasem Madame jest w domu i gorączkowo opiekuje się ciężko chorym Geniem. Siedzi przy nim przez całą noc, gdy jego stan się pogarsza. W końcu jego zdrowie się poprawia, a ona decyduje, że to było ostrzeżenie. Nie będzie kontynuować związku z Fryderykiem.

Demonstracje przybierają i wydaje się, że utworzenie zreformowanego rządu jest nieuchronne. Fryderyk odrzuca swoją miłość do pani Arnoux i odwiedza Rozanetę. Zabiera ją do mieszkania, które wynajął dla pani Arnoux i w końcu zostają kochankami.

CZĘŚĆ TRZECIA

1

Fryderyk słyszy strzały i schodzi na ulicę. Rewolucja osiągnęła punkt kulminacyjny, a powstanie przybiera na sile. Monarchia króla Filipa rozpada się. Fryderyk jest niewzruszony widokiem zmarłych i rannych ludzi wokół niego. Udaje się na Place du Carrousel i dołącza do innych szturmujących opuszczony właśnie przez króla pałac. Dostrzega Hussonneta i obaj mężczyźni idą dalej razem. Masy ludzi zaczynają napływać do pałacu, niszcząc go po drodze. Wyrzucają tron przez okno, a ludzie na ulicy go palą. Fryderyk i Hussonnet w końcu wychodzą i siedzą w ogrodach Tuileries, obserwując przechodzących ludzi. Fryderyk dostrzega Dussardiera, który walczy w sprawie. Jest dumny, że Republika zatriumfowała.

Następnego dnia Fryderyk próbuje odwiedzić Deslauriersa, ale ten wyjechał, aby wypełnić swoją nową rolę komisarza prowincjonalnego. Fryderyk udaje się do Rozanety, która aprobuje Republikę. Chodzą razem po mieście.

Pewnego dnia Fryderyk widzi Pellerina maszerującego na ulicach, domagającego się nowej giełdy, która zajmie się sztuką. Przyglądający się temu z tłumu Regimbart drwi z tego pomysłu, a następnie dalej narzeka na stan Francji i coraz większą aktywność reakcjonistów. Ludzie zaczynają martwić się o swoją własność.

Dambreuse opłakuje upadek monarchii, ponieważ rewolucja naraziła jego fortunę na niebezpieczeństwo. Popierał monarchię i obawia się, że jego majątek może zostać zabrany; wierzy, że Fryderyk może mu pomóc. Odwiedza Fryderyka i twierdzi, że jest zadowolony z Republiki. Dambreuse sugeruje, aby Fryderyk kandydował do Zgromadzenia Narodowego, dając do zrozumienia, że jego wpływy mogą mu pomóc – jeśli Fryderyk pewnego dnia też mu pomoże. Fryderyk jest podekscytowany pomysłem kandydowania, wyobrażając sobie siebie jako zastępcę. Fryderyk opowiada plan Deslauriersowi, pannie Vatnaz i Rozanecie, a wszyscy go zatwierdzają. Jednak Dambreuse jest zbulwersowany przemówieniem, które pisze Fryderyk, choć zachowuje swoją opinię dla siebie.

Fryderyk postanawia wygłosić swoje przemówienie publicznie na forum moderowanym przez Sénécala. Kiedy Fryderyk przedstawia się jako kandydat, Sénécal sprzeciwia się, stwierdzając, że Fryderyk nie wspierał demokratycznej gazety. Następnie Regimbart podchodzi do podestu i przedstawia patriotę z Barcelony, który wygłasza przemówienie po hiszpańsku. Zły Fryderyk odchodzi i idzie do Rozanety, ale ona, siedząc przy ognisku i naprawiając sukienkę, nagle obwinia go o rewolucję i Republikę, która z niej wynikła.

Panna Vatnaz i Rozaneta często spierają się na temat roli kobiet. Panna Vatnaz popiera bardziej aktywną rolę kobiet w rządzie i społeczeństwie, podczas gdy Rozaneta twierdzi, że powinny po prostu wyjść za mąż i mieć dzieci. Panna Vatnaz gwałtownie gestykuluje, aż łańcuszek od zegarka zaczepia o breloczek w kształcie małego złotego baranka. To denerwuje Rozanetę, a ona wyjawia, że jest zakochana w Delmarze. Zapewnia Fryderyka, że po prostu ubolewa nad swoimi problemami finansowymi od czasu wyjazdu księcia i że naprawdę go kocha. Rozaneta dostaje nowe mieszkanie, które Fryderyk pomaga urządzić. Fryderyk spędza tam niemal każdą noc, jednak pewnego ranka spotyka na schodach pana Arnoux, który najwyraźniej nadal jest jej kochankiem.

Arnoux przestaje wspierać finansowo Rozanetę i teraz uważa się za jej prawdziwą miłość. Uważa, że Fryderyk ją wspiera i ma wrażenie, że płata Fryderykowi figla. Zadaje Fryderykowi pytania, dlaczego nie odwiedza pani Arnoux, na co Fryderyk kłamie i mówi, że próbował, ale jej nie było w domu. Arnoux jest właściwie zadowolony, że Fryderyk przestał go odwiedzać.

Pewnej nocy pan Arnoux prosi Fryderyka, aby zastąpił go na posterunku wartowniczym. Wraca się niespodziewanie, chcąc po prostu spędzić trochę czasu sam na sam z Rozanetą. Mężczyźni zostają w obozie, a Arnoux śpi ze swoją bronią. Fryderyk fantazjuje, jak sprawić, by pistolet wystrzelił tak, aby Arnoux zginął.

Następnego dnia Frédéric spotyka na ulicy Dambreuse i Martinona. Dambreuse właśnie kandydował w wyborach do Zgromadzenia, co złości Fryderyka. Ale Dambreuse twierdzi, że został zmuszony do ucieczki. Choć wspierał Republikę, teraz zaczyna próbować ją podważać. Robotnicy zmagają się z biedą, a rząd prosi wszystkich młodych mężczyzn, aby wstąpili do wojska lub wyjechali do pracy na wsi. Narastają niepokoje, gdy robotnicy i burżuazja zwracają się przeciwko sobie. Dambreuse opowiada o nowej przyjaźni między nim a Arnoux. Później Fryderyk daje Rozanecie wybór: on lub pan Arnoux. Rozaneta mówi, że nie jest zakochana w panu Arnoux.

Fryderyk decyduje, że on i Rozaneta powinni opuścić Paryż i udać się do Fontainebleau. Tam spędzają dużo czasu, spacerując po ogrodach i lasach. Gdy są zanurzeni w naturze, ich wzajemne uczucia pogłębiają się. Dowiaduje się o dzieciństwie Rozanety, a ona mówi mu, że próbowała się zabić. Cieszą się razem spędzonym czasem.

Fryderyk dowiaduje się, że Dussardier został ranny, i chce natychmiast wyjechać do Paryża. Rozaneta próbuje go powstrzymać, ale on uważa ją za egoistkę. Po przybyciu do Paryża dotarcie do Dussardiera zajmuje Fryderykowi dużo czasu, ponieważ jest traktowany podejrzliwie. Kiedy w końcu go odnajduje, panna Vatnaz jest przy nim i opiekuje się nim. Dussardier martwi się, że walczy z czymś sprawiedliwym. Tymczasem walki w Paryżu przybierają na sile. Roque przybywa, aby przyłączyć się do walki, a Luiza towarzyszy mu, mając nadzieję, że zobaczy Fryderyka. Roque bardzo się o nią martwi.

2

Dambreusowie zapraszają do swojego domu wielu znajomych, w tym Fryderyka, państwa Arnoux, Cisy, Martinon, pana Roque i Luizę. Martinon prosi pana Dambreuse o pozwolenie na poślubienie jego siostrzenicy, Cecylii, chociaż pani Dambreuse chciała, aby Cisy się z nią ożenił. Oczywiste jest, że Martinon jest kochankiem pani Dambreuse. Luiza jest szczęśliwa, że widzi Fryderyka, który jej unikał. Goście dyskutują o stanie miasta i martwią się o rebeliantów. Wszyscy cieszą się, że mogą cieszyć się luksusami, których utraty obawiali się po upadku monarchii. Fryderyk siedzi obok pani Arnoux podczas kolacji, a ona prawie z nim nie rozmawia. Cisy bezskutecznie próbuje odzyskać uwagę Cecylii. Martinon zawstydza Cisy’ego, wspominając o pojedynku, który prawie stoczył z Fryderykiem, a potem Fryderyk jest zawstydzony, gdy pan Roque zaczyna zadawać pytania dotyczące portretu Rozanety, który on i Luiza widzieli w domu Fryderyka, kiedy próbowali go odwiedzić. Wszyscy zdają sobie sprawę, że Rozaneta jest jego kochanką.

Fumichon, przemysłowiec, z pasją opowiada o prawie do własności. Pan Arnoux próbuje argumentować, że istnieją dwa rodzaje socjalizmu, ale Fumichon go odrzuca, mówiąc, że udusiłby Proudhona (socjalistę, który twierdził, że „własność to kradzież”). Przybywa Hussonnet, przynosząc pewną broszurę. Rozmowa schodzi na temat rozłamu między robotnikami a burżuazją.

Louise, obserwując, jak Madame Dambreuse flirtuje z Fryderykiem, wyjawia pani Arnoux, że jest w nim zakochana. Pani Arnoux mówi jej, że oszukał inne kobiety i żeby mu nie ufała. Pani Dambreuse dokucza Fryderykowi z powodu oczywistego zauroczenia Luizy. Fryderyk czuje się na przyjęciu komfortowo i pewnie oraz robi dobre wrażenie na gościach. Zanim odejdzie, Luiza osacza go i zmusza do przysięgi, że ją kocha. Mówi mu, żeby poprosił ją o rękę, ale Fryderyk wyjaśnia, że małżeństwo nie jest teraz dla niego rozsądne. Później idzie do Rozanety.

Tej nocy Luiza i jej pokojówka wymykają się, aby odwiedzić Fryderyka. Ale jego konsjerż mówi im, że nie spał w domu od trzech miesięcy. Luiza ma złamane serce.

3

Fryderyk i Rozaneta rozpoczynają życie domowe. Fryderyk zauważa, że ona wygląda inaczej, ale nie potrafi określić dlaczego. Dowiaduje się, że pan Arnoux jest wykorzystywany przez kobietę z jego fabryki, że jego fabryka została zamknięta i że on i pani Arnoux są prawie w separacji. Arnoux odwiedza Fryderyka pewnego dnia i prosi go, aby ponownie odwiedził ich dom. Kiedy Fryderyk tam zmierza, spotyka mężczyznę imieniem Compain, który tajemniczo pyta go, czy należy do „cielęcej głowy”. Kiedy przybywa, pana Arnoux nie ma w domu. Odnawia swoją miłość do pani Arnoux i całują ją. Rozaneta, która za nim poszła, widzi ich. W domu Fryderyk jest tak zły z powodu jej wtargnięcia, że prawie ją uderza, ale zatrzymuje się, gdy odkrywa, że ona jest w ciąży. Fryderyk pomaga jej spłacić dług wobec panny Vatnaz, który według niej jest ostatnim.

Fryderyk denerwuje się wszystkim, co robi Rozaneta i jest coraz bardziej oczarowany panią Dambreuse. Nudzą go rozmowy toczące się na jej przyjęciach, ale przysięga, że uczyni ją swoją kochanką. Odwiedza ją często i ciągle jej schlebia. Któregoś dnia ona się poddaje, a Fryderyk czuje się jak nowy człowiek, wreszcie prawdziwy członek społeczeństwa. Wracając do domu, spotyka Deslauriersa, który jest uwikłany w kontrowersje i odrzucany zarówno przez konserwatystów, jak i socjalistów. Fryderyk zaprasza go, aby z nim został, a Deslauriers zachęca Fryderyka, aby ponownie kandydował do Zgromadzenia. Później Fryderyk uczestniczy w swojej pierwszej kolacji sam na sam z panią Dambreuse.

Kiedy wraca do domu, do Rozanety, jest szczęśliwy ze swojego oszustwa.

4

Deslauriers odwiedza Dambreuse’a i zaczyna dla niego pracować. Jest w kontakcie z panem Roque i Fryderyk instruuje Deslauriersa, aby okłamał Roque i Luizę w sprawie powodów, dla których Fryderyk opóźnia małżeństwo. Zakochuje się w pani Dambreuse bardziej, gdy widzi ją wśród gości, wiedząc, że ma z nią bliższy kontakt niż ktokolwiek inny, a społeczeństwo akceptuje ich romans. Pani Dambreuse pragnie od Frédérica wielkiej pasji, ale on wkrótce ma dość jej prezentów i uczuć. Nadal chce podnieść swoją pozycję w społeczeństwie poprzez współpracę z nią, ale nie czuje już tego samego pociągu.

Dambreuse choruje i umiera. Pani Dambreuse jest nieporuszona i radośnie mówi Fryderykowi, że jest spadkobierczynią wielkiej fortuny. Fryderyk pyta, dlaczego Dambreuse nie zostawił swojej fortuny Cecylii, która nie jest jego siostrzenicą, ale nieślubną córką, a pani Dambreuse bez przerwy ją obraża. Prosi Fryderyka, aby się z nią ożenił, a on się zgadza. Następnie organizuje cały pogrzeb.

Dzień po pogrzebie Fryderyk odwiedza Madame Dambreuse i zastaje ją spanikowaną. Nie może znaleźć testamentu stwierdzającego, że jest spadkobierczynią; jedyne, co ona i jej prawnik mogą znaleźć, to testament wyznaczający Cecylię jako spadkobierczynię. Fryderyk twierdzi, że nadal się z nią ożeni i obiecuje, że będzie ją kochał na zawsze. Mówi jej, że jedzie do Nogent, aby przygotować się do swojej kandydatury.

Tymczasem Rozaneta urodziła syna. Fryderyk odwiedza ją i z poczuciem winy spędza z nią kilka dni. Otrzymuje list od Deslauriersa z informacją, że nie ma już sensu kandydować do Zgromadzenia. Kiedy wraca do Paryża, pani Dambreuse czyta list i oskarża go, że nie pojechał do Nogent tak, jak obiecał; widziała Deslauriersa, który był w Nogent z powodu nieznanego Fryderykowi. Pani Dambreuse mówi, że jest chora.

Fryderyk zaczyna prowadzić dwa życia: jedno z panią Dambreuse i drugie z Rozanetą. Dla niego staje się to grą. Ale pewnego dnia pani Dambreuse otrzymuje niepodpisany list z informacją, że Fryderyk mieszka z Rozanetą. Pani Dambreuse ufa mu, kiedy mówi, że to nieprawda, i pyta, czy odwiedza on jeszcze panią Arnoux. Fryderyk zaprzecza. Zdaje sobie sprawę, że ona wie wszystko o jego życiu, podczas gdy on niewiele wie o jej. Zaczyna zauważać jej wady.

Mieszkańcy Paryża mają różne poglądy polityczne, ale większość jest zgodna co do potrzeby decentralizacji rządu. Kurtyzany zaczynają organizować spotkania w swoich domach, które ludzie uważają za terytorium neutralne.

Fryderyk i Rozaneta przenoszą się do nowego domu i kupują nowe meble. Rozaneta marzy o byciu damą z towarzystwa, a Fryderyk zdaje sobie sprawę, że ona ma nadzieję na ślub. Chociaż jest zły na tę myśl, nadal jest zazdrosny o jej dawnych kochanków i zaczyna ją nienawidzić.

Rozaneta próbuje spłacić resztę długów wobec panny Vatnaz, zanim ta odbierze jej majątek, ale nie może zgromadzić środków. Maître Athanase Gautherot, kelner procesowy, przychodzi po pieniądze i prosi o obrazy. Fryderyk interweniuje, odsyła kolekcjonera i przysięga, że znajdzie pieniądze. Rozaneta próbuje spieniężyć niektóre udziały, które obiecał jej pan Arnoux, ale są one bezwartościowe, co doprowadza Rozanetę do wściekłości. Fryderyk przysięga spotkać się z Arnoux.

Fryderyk odwiedza Regimbarta, który mówi mu, że Arnoux sprzedaje przedmioty religijne. Ale kiedy znajduje sklep, zauważa panią Arnoux i ucieka. Rozaneta jest wściekła i postanawia pozwać Arnoux. Jednak pijany kolekcjoner Maitre Gautherot przychodzi do domu i mówi im, że sprzedaż majątku musi się odbyć. Przyjmuje kilka franków za oderwanie rogów napisu, który umieścił na drzwiach, a na którym widniała nazwisko Rozanety. Rozaneta jest oszołomiona nienawiścią panny Vatnaz.

Panna Vatnaz poznała Dussardiera, gdy pracowała w domu handlowym. Dussardier zatuszował jej złodziejską działalność, a ona zakochała się w nim, porzuciła dla niego wszystko, łącznie z politycznymi przemowami, i poprosiła go, aby się z nią ożenił, ale on odmówił. Gdy Dussardier dowiaduje się o jej działaniach wobec Rozanety, prosi ją, aby je porzuciła, ale ona odmawia. Dussardier zostawia ją i próbuje przeprosić Fryderyka za swoje czyny. Dussardier twierdzi, że jest nieszczęśliwy, gdy rewolucja się skończyła i sytuacja się pogorszyła, a nie poprawiła.

Rozaneta przegrywa sprawę przeciwko Arnoux, ale Deslauriers jest pewny, że może wygrać pod innym zarzutem. Poleca jej sprawę Sénécalowi. Deslauriers jedzie do Nogent, twierdząc, że zamierza kupić kancelarię adwokacką i spędza lato z panem Roque. Zaczyna łowić ryby, aby pozyskać Luizę. Mówi panu Roque, że Fryderyk jest zakochany w kimś innym i ma dziecko. Pani Moreau dowiaduje się o zbliżającym się małżeństwie Fryderyka z panią Dambreuse.

Deslauriers pomaga Rozanecie wygrać sprawę z Arnoux dzięki Sénécalowi. Kiedy Fryderyk wchodzi do jej pokoju, aby jej pogratulować, ona wskazuje na ciężko chore dziecko, które niebawem umiera. Fryderyk zatrudnia Pellerina do namalowania portretu zmarłego dziecka. Malując, Pellerin wyjawia, że Arnoux, ponieważ jest teraz biedniejszy niż kiedykolwiek z powodu pozwu Rozanety, opuści Paryż wraz z rodziną, jeśli nie uda mu się zdobyć dwunastu tysięcy franków. Fryderyk wybiega z domu.

5

Fryderyk desperacko wyrusza na poszukiwanie dwunastu tysięcy franków potrzebnych do uratowania pani Arnoux. Mówi pani Dambreuse, że potrzebuje pieniędzy, aby pomóc Dussardierowi, który według niego coś ukradł. Pędzi do domu Arnouxów, ale oni już wyszli. Szuka Regimbarta, który informuje go, że pozew został już rozpatrzony. Regimbart współczuje pani Arnoux.

Fryderyk wraca do Rozanety, która patrzy na portret jej martwego dziecka autorstwa Pellerina i płacze. Fryderyk, zastanawiając się nad tym, co stanie się z Madame Arnoux, również płacze. Pani Dambreuse dowiaduje się od żony Regimbarta, że Fryderyk dał jej pieniądze pani Arnoux i pani Dambreuse płacze. Następnie poprzysięga zemstę. Nie mówi Fryderykowi, że wie, co zrobił. Zamiast tego każe mu zaprosić Deslauriersa, mówiąc, że musi się z nim skonsultować w kwestii prawnej.

Pani Dambreuse opowiada Deslauriers o długach, jakie są jej winni Arnouxowie, długach, do tymczasowego umorzenia których Fryderyk kiedyś przekonał Dambreuse’a. Deslauriers, chcąc zemścić się na pani Arnoux za odmowę jego zalotów, każe pani Dambreuse sprzedać długi na aukcji. Będzie miał agenta, który je kupi, a następnie oskarży Arnouxów.

W listopadzie Fryderyk widzi na drzwiach domu Arnouxów tabliczkę z informacją, że wszystkie meble i inne rzeczy zostaną wystawione na sprzedaż. Dowiaduje się, że Sénécal zlecił sprzedaż. Spieszy do domu i oskarża Rozanetę o bycie odpowiedzialną, ale ona temu zaprzecza. Kłócą się, a on ją zostawia.

Pewnego dnia, gdy pani Dambreuse i Fryderyk jadą swoim powozem, pani Dambreuse postanawia odwiedzić sale sprzedaży. Wewnątrz udaje się prosto na aukcję posiadłości Arnouxów. Fryderyk jest przerażony, widząc tak znajome przedmioty traktowane w tak przypadkowy sposób. Pani Dambreuse drwi z niego, kupując coś. Fryderyk ją opuszcza.

Fryderyk wraca do Nogent, mając nadzieję, że nadal poślubi Louise. Ale przybywa w chwili, gdy Louise wychodzi za Deslauriersa. Wraca do Paryża. Na ulicach toczą się walki, a Fryderyk widzi, jak Dussardier zostaje zabity przez policjanta, którego następnie rozpoznaje jako Sénécala.

6

Fryderyk podróżuje i przez kilka lat żyje bezczynnie, mając romanse i nie pracując. Pewnego marcowego dnia 1867 roku pani Arnoux wchodzi do jego gabinetu. Mieszkała w Bretanii. Odnawiają wzajemne wyznania miłości i idą na spacer, wspominając swoją przeszłość. Po powrocie do domu ona zdejmuje kapelusz, a Fryderyk jest zszokowany, widząc, że jej włosy są białe. On ukrywa swój szok, schlebiając jej. Myśli, że prawdopodobnie przyszła tu, żeby mu się oddać, a on nie jest zainteresowany. Kończą rozmowę i ona odchodzi.

7

Fryderyk i Deslauriers spotykają się ponownie, rozmawiają o swoim życiu i przyjaciołach. Pani Dambreuse wyszła za mąż za Anglika. Luiza opuściła Deslauriersa dla śpiewaka. Martinon jest senatorem, Hussonnet zdobył całkowitą kontrolę nad prasą i teatrami, Cisy ma ośmioro dzieci, a Pellerin został fotografem. Żaden z przyjaciół nie wie, co stało się z Sénécalem. Fryderyk spekuluje, że niedawno owdowiała pani Arnoux przebywa z synem w Rzymie. Deslauriers mówi Fryderykowi, że widział niedawno w sklepie Rozanetę z adoptowanym dzieckiem. W swoim opisie wyjawia, że przez krótki czas był jej kochankiem, kiedy Fryderyk ją opuścił, a Fryderyk udaje, że mu to nie przeszkadza.

Deslauriers wyjaśnia Fryderykowi, do czego odnosi się „cielęca głowa”: w Anglii niektórzy niezależni ludzie parodiowali ceremonię praktykowaną przez rojalistów, zjadając głowy cieląt i pijąc wino z czaszek. We Francji rewolucjoniści założyli to samo tajne stowarzyszenie.

Przyjaciele wspominają swoją przeszłość, a zwłaszcza wydarzenie, gdy byli znacznie młodsi i poszli do kobiety o imieniu Zoraida Turc, która prowadziła burdel. Deslauriers i Fryderyk zakradli się do burdelu, ale Fryderyk natychmiast został przytłoczony kobietami, a przyjaciele uciekli. Zgadzają się, że to ich najszczęśliwsze wspomnienie.

symbolika:

Na początku powieści Fryderyk porównuje się do kilku popularnych romantycznych bohaterów literatury końca XVIII i początku XIX wieku: Wertera z powieści Goethego, Rene – Chateaubrianda, Lary – Byrona. 

Pojawienie się nowych kobiet często jest zapowiedzią prób Fryderyka nawiązania z nimi romantycznego związku. Na początku powieści dostrzega Madame Arnoux na łodzi i przysięga, że ją zdobędzie. Kilkakrotnie spotyka Rozanetę i ostatecznie decyduje się ją zdobyć. Planuje zdobyć też panią Dambreuse, gdy zdaje sobie sprawę, że jest ona dla niego biletem do społeczeństwa, do którego aspiruje.

Róże

Róże pojawiają się w dwóch znaczących momentach powieści i w obu przypadkach reprezentują niemożność miłości. Po pierwsze, róże odgrywają rolę w zapewnieniu Fryderykowi i pani Arnoux pierwszej prawdziwej intymności. Kiedy Fryderyk odwiedza państwa Arnoux pod Paryżem, Pan Arnoux opuszcza panią Arnoux, aby popłynąć łódką z innymi gośćmi, a następnie daje jej bukiet róż, którego ona nie chce. Później, siedząc z Fryderykiem w powozie, pani Arnoux wyrzuca róże za drzwi, czego świadkiem jest tylko Fryderyk. To ich pierwszy sekret, ale incydent z różą ostatecznie prowadzi donikąd – ich miłość jest i zawsze będzie niemożliwa. Róże pojawiają się ponownie w postaci imienia kochanki Fryderyka, Rozanety. Chociaż Rozaneta jest poważną partnerką Fryderyka, kimś, kto chce z nim zbudować życie, przez cały ten romans utrzymuje on miłość do pani Arnoux, co ostatecznie go przekreśla. Prawdziwa miłość, jaką Fryderyk mógł żywić do syna, którego łączy z Rozanetą, również jest skazana na zagładę, ponieważ dziecko umiera . Róże, tradycyjnie symbole miłości, zamiast tego sugerują złamane serce.

Białe włosy pani Arnoux

Białe włosy pani Arnoux, które odsłania, gdy przychodzi ofiarować się Fryderykowi, w pełni odsłaniają mu upływ czasu i przedstawiają prawdziwy koniec romansu, który tak naprawdę nigdy się nie zaczął. Pani Arnoux jest częścią życia Fryderyka od jego osiemnastego roku życia, pozostając jedynym stałym elementem jego życia wypełnionego niepokojami politycznymi, innymi kochankami, podbojami towarzyskimi, karierą i podróżami. Dwadzieścia lat po tym, jak ją zobaczył, jego miłość do niej nadal istnieje, choć w tym momencie zaczęła żyć własnym życiem. Pani Arnoux, której nie widział od lat, pod wieloma względami nie jest już kobietą, ale fantazją; ledwo ją znał, kiedy była fizycznie obecna, więc jego miłość jest zakorzeniona w jego wyidealizowanym obrazie jej, a nie w faktach. Kiedy pani Arnoux pojawia się ponownie i odsłania swoje białe włosy, nagle staje się człowiekiem. Jest teraz tak pozbawiona seksualności, że całuje go jak matka. Białe włosy oznaczają i ujawniają prawdziwe ja pani Arnoux, dlatego romans musi się zakończyć.

Wstążki

Fryderyk spędza większość swojego życia na podziwianiu i zabieganiu o względy różnych kobiet, a obfitość wstążek w powieści podkreśla jego fiksację na ich punkcie. Ilekroć zbliża się on do kobiety, pojawiają się w jakiejś formie wstążki, symbolizujące jego luźne więzi z nimi. Na pierwszej stronie powieści brzegi rzek wyglądają jak wstęgi, gdy przepływa obok nich łódź Fryderyka; wkrótce po tej obserwacji po raz pierwszy zobaczy panią Arnoux , która ma na kapeluszu wstążki. Zanim on i Rozaneta wyjdą, ona musi ułożyć wstążki na kapeluszu. Kiedy po raz pierwszy udało mu się uwieść panią Dambreuse, chmury na niebie opisano jako wstążki. A wstążki kończą ostatnie, bolesne spotkanie Fryderyka z panią Arnoux, gdy przed wyjściem podnosi kapelusz za wstążki. 

Mgła

Mgła jest wszechobecnym elementem scenerii i często odzwierciedla niespokojny stan emocjonalny Fryderyka. Kiedy jest przygnębiony, opisy Paryża Flauberta są ponure, na przykład wtedy, gdy opisuje ciemną mgłę i porównuje ją do własnego ciężkiego serca. Kiedy po raz pierwszy dotyka ramienia pani Arnoux, idą razem w gęstej, bagnistej mgle. Otacza go mgła, gdy wierzy, że nie otrzyma spadku i gdy wraca do Paryża. Mgła akcentuje jego związek z Rozanetą, na przykład wtedy, gdy nieszczęśliwie jedzie obok niej w powozie lub kiedy spędzają razem czas w Fontainebleau. We wszystkich przypadkach mgła podkreśla ciągłe niezadowolenie Fryderyka i niekończące się poszukiwania, zwłaszcza jego często mgliste wyobrażenia o tym, czego tak naprawdę szuka.

motywy literackie:

niekończące się poszukiwanie miłości; 

nieuchwytny cel sztuki; 

kaprysy i próżność społeczeństwa; 

kobiety:

Vatnaz i Rozaneta, dwie kobiety o różnym statusie społecznym, reprezentują odmienne perspektywy na rolę płci żeńskiej. Vatnaz, jako zwolenniczka praw kobiet, Republiki i socjalizmu, dąży do zniesienia małżeństwa. Rozaneta natomiast, widzi kobiety jako kochanki, matki i żony. Mimo różnic obie łączy związek z aktorem Delmarem, który wywołuje największe spory między nimi. Flaubert sugeruje, że mimo różnic, kwestie sercowe są dla nich podobne.

Pani Arnoux i Rozaneta, obiekty uczuć Fryderyka, to dwie różne kobiety. Pani Arnoux, zawsze w domowym otoczeniu, kontrastuje z Rozanetą, która prowadzi bardziej ekstrawaganckie życie. Obie są przeciwieństwami, ale zarówno Arnoux, jak i Fryderyk są w nich zakochani. Każda z nich zaspokaja inną potrzebę: pani Arnoux daje poczucie bezpieczeństwa, a Rozaneta zaspokaja pragnienia seksualne. Fryderyk, naśladując uczucia Arnoux, nie zastanawia się nad unikalnością i atrakcyjnością każdej z kobiet.

Los: 

Widoczny głównie w kontekście Fryderyka i jego związku z panią Arnoux. Próbuje on zdobyć jej serce, ale nie zawsze mu się to udaje. Przed próbą odwiedzenia jej, rzuca monetą, aby pozostawić decyzję losowi. Kiedy dociera do jej domu, jej tam nie ma. Fryderyk zdaje sobie sprawę, że musi pokonać los, aby związać się z panią Arnoux. Nie jest pewien, czy jest w stanie kontrolować swoje działania i kształtować swoją przyszłość. Ta bezradność staje się bardziej widoczna, gdy dowiaduje się o utracie spadku przez matkę. W wyniku tego, co wydaje się pechem, staje się biedny, ale szybko odzyskuje bogactwo, gdy dziedziczy po zmarłym wujku. Wydaje się, że Fryderyk jest pod wpływem losu, ale często korzysta z idei przeznaczenia, aby uniknąć odpowiedzialności za swoje życie. Los przynosi Fryderykowi i pani Arnoux chwilę bliskości, kiedy Arnoux owija dla niej róże w papier, który wyjmuje z kieszeni. Ten papier prawdopodobnie jest listem miłosnym lub innym kompromitującym dokumentem, być może od panny Vatnaz. To zdarzenie ujawnia prawdopodobny romans Arnoux i prowadzi do intymnej chwili między Fryderykiem a panią Arnoux w powozie, kiedy ona wyrzuca róże. W tym przypadku los działa na niekorzyść Arnoux, a Fryderyk korzysta z tej sytuacji. Jednak po tym szczęśliwym zdarzeniu Fryderyk dowiaduje się, że jego spadek jest mniejszy, niż przypuszczał.

konteksty:

Ostatnie zdanie rozdziału 6 „I to wszystko” symbolizuje zakończenie pewnego okresu w życiu Fryderyka, ale ma też konotacje historyczne. Ostatnia wizyta Madame Arnoux u Fryderyka miała miejsce w 1867 roku, a w 1870 roku zakończyło się Drugie Cesarstwo Francji. Kiedy Frédéric i Deslauriers wspominają lepsze czasy, ich nostalgia odzwierciedla tęsknotę Francuzów za bardziej spokojnym okresem. Mimo że odniesienia historyczne w tekście Flauberta są subtelne, ta idea równoległych zakończeń — końca pewnej epoki zarówno dla Fryderyka, jak i dla Francji — nadaje miłosnej historii Fryderyka większą głębię. Ta paralela działa na dwa sposoby: nadaje wydarzeniom politycznym osobisty wymiar i podkreśla wpływ wydarzeń politycznych na życie jednostki.

„Lalka” Bolesław Prus — zepsucie i romanse, uciekanie i przybliżanie się stają się najważniejszymi wydarzeniami w Zasławku, wszystkim chodzi jedynie o romans i to taki, który się opłaci. 

„Madame Bovary” Gustave Flaubert – udawanie i życie pozorami, bowaryzm. 

co jeszcze się omawia przy tej lekturze? 

Powieść, mimo że osadzona w konkretnym okresie historycznym i dająca plastyczny obraz tej epoki, nie jest powieścią historyczną. Flaubert nie przedstawia pełnej wizji wydarzeń z lat 1848–1851, ale wybiera tylko niektóre, często symboliczne epizody z tamtego okresu (klub rewolucyjny, więzienie dla uczestników powstania robotniczego, śmierć Dussardiera). W ten sposób przyjmuje perspektywę osoby niezainteresowanej polityką, która dostrzega tylko elementy szerszych procesów.

5 ciekawostek o Gustavie Flaubercie, które cię zaskoczą!

1. Flaubert był perfekcjonistą, który spędzał tygodnie, pisząc jedną stronę. Jego ostatecznym celem była stylistyczna doskonałość.

2. W 1844 roku zdiagnozowano u niego epilepsję, co zmusiło go do porzucenia studiów prawniczych i poświęcenia się karierze literackiej.

3. Nigdy nie był żonaty i nie miał dzieci. W liście do poetki Colet wyraził sprzeciw wobec posiadania potomstwa, stwierdzając, że „nie przekaże nikomu przykrości i hańby egzystencji”.

4. W pismach podróżniczych otwarcie mówił o swoich seksualnych kontaktach pracownikami i pracownicami seksualnymi, podobno zaraził się syfilisem. 

5. Często był zgorzkniały i nieszczęśliwy z powodu ogromnej rozbieżności między jego nieosiągalnymi marzeniami a realiami życia; stwierdzając podczas rozprawy o promowanie niemoralności: „Madame Bovary, c’est moi” – co chyba najbardziej ukazuje jego nieszczęście i samotność.