Autor

Gustaw Herling-Grudziński (1919–2000) był prozaikiem, krytykiem literackim, eseistą, publicystą i tłumaczem. Urodził się w 1919 r. w Kielcach w zamożnej, spolonizowanej rodzinie żydowskiej. W latach 1937–1939 studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim. Po wybuchu wojny był zaangażowany w działalność konspiracyjną. W marcu 1940 roku został aresztowany przez NKWD pod Grodnem (zamierzał przekroczyć granicę rosyjsko-litewską). Od czerwca do listopada 1940 roku przebywał w więzieniach w Witebsku, Leningradzie i Wołogdzie, a następnie został przewieziony do obozu pracy w Jercewie koło Archangielska, co opisał później w latach 1949-1950 w „Innym świecie”. Został zwolniony z obozu 20 stycznia 1942 roku, prawie pół roku od ogłoszenia amnestii na mocy umowy Sikorski-Majski. Przebył szlak bojowy wraz z armią gen. Andersa (Persja, Irak, Palestyna, Egipt, Monte Cassino). Po wojnie osiedlił się w Rzymie, a następnie w Londynie. W 1945 roku wydał pierwszy zbiór szkiców krytycznych i literackich „Żywi i umarli” z przedmową Józefa Czapskiego. W 1952 zmarła śmiercią samobójczą jego żona Krystyna Stojanowska, malarka, którą poślubił w 1946 roku. Pisarz przebywał wtedy w Monachium, pracując dla Radia Wolna Europa. Poślubił Lidię, córkę wybitnego włoskiego filozofa Benedetta Crocego (miał z nią dwoje dzieci). W 1955 roku zamieszkał z rodziną na stałe w Neapolu, współpracując z paryską „Kulturą” jako włoski korespondent i autor. W latach 1971-1995 powstał jego „Dziennik pisany nocą”. W maju 1991 roku odwiedził Polskę, odbierając doktorat honoris causa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Powiedział wówczas: „Przestałem być pisarzem emigracyjnym, a staję się pisarzem Polski, mieszkającym w Neapolu”. Zmarł w Neapolu w 2000 r.

Tytuł

„Inny świat. Zapiski sowieckie”

„Inny świat” to główny tytuł, a „Zapiski sowieckie” to podtytuł (dodany w wydaniu z 1965 r.), wyjęty z motta, które zamieszczono pod tekstem. Cytat pochodzi z książki „Zapiski z martwego domu / Wspomnienia z domu umarłych” (1860) Fiodora Dostojewskiego. Motto brzmi następująco: „Tu otwierał się inny, odrębny świat, do niczego niepodobny. Tu panowały inne, odrębne prawa, inne obyczaje, inne nawyki i odruchy. Tu trwał martwy za życia dom, a w nim życie jak nigdzie i ludzie niezwykli”. „Inny świat” dedykowany był pierwszej żonie Herlinga-Grudzińskiego, Krystynie, która zmarła śmiercią samobójczą w 1952 roku.

Rodzaj literacki

epika

Gatunek literacki

wypowiedź wielogatunkowa (występują elementy charakterystyczne dla powieści, pamiętnika, reportażu, autobiografii, eseju historycznego i politycznego). 

Autor określał swój utwór jako Bildungsroman (powieść rozwojowa) to typ powieści, który przedstawia losy bohatera do momentu, gdy ten staje się w pełni ukształtowaną osobowością. Może być pisany w pierwszej lub trzeciej osobie. Historia bohatera zazwyczaj odzwierciedla obyczaje danej epoki.

Data wydania

1951 – 1953 r.

(Fragmenty ukazywały się wcześniej w polskiej prasie emigracyjnej pod roboczym tytułem „Martwi za życia”).

Epoka literacka

literatura lat 1945-1989

Miejsce wydania

Pierwsze wydanie „Innego świata” ukazało się w polskim emigracyjnym wydawnictwie w Londynie w 1953 roku, z przedmową Bertranda Russella (wcześniej został wydany przekład angielski pt.: „A World Apart”, London 1951). W Polsce książka została wydana w drugim obiegu w 1980 roku (nazwisko pisarza było objęte całkowitym zakazem publikacji w PRL), a oficjalnie dopiero w 1989 roku.

Czas akcji

Więzienia w Witebsku, Leningradzie i Wołogdzie (czerwiec – listopad 1940 r.)

Obóz w Jercewie (listopad 1940 – styczeń 1942 r.)

Podróż przez Związek Radziecki do polskich oddziałów zbrojnych (20 stycznia 1942– kwiecień 1942 r.)

Spotkanie z dawnym współwięźniem w Rzymie (czerwiec 1945 r.) Epilog

Autor wspomina kluczowe wydarzenia historyczne, które miały istotny wpływ na rozwój komunizmu, takie jak rewolucja październikowa w 1917 roku, Wielka Czystka w latach 1936–1937, wybuch II wojny światowej w 1939 roku, a także konflikt niemiecko-radziecki (1941-1945) oraz amnestia dla Polaków więzionych w ZSRR (1941).

Miejsce akcji

Na początku utworu autor opisuje swoje przeżycia w więzieniach w Grodnie, Witebsku i Leningradzie oraz zsyłkę do Wołogdy, skąd trafił na miejsce przymusowej pracy. Głównym miejscem akcji jest Jercewo – obóz pracy (łagier) pod Archangielskiem. W końcowej części książki przedstawiono etapy podróży przez Związek Radziecki aż do momentu opuszczenia jego granic i dotarcia do miejscowości Pahlevi (Iran). W „Epilogu”, po trzech latach, autor pojawia się w Rzymie, gdzie w hotelu rozmawia ze znajomym z więzienia w Witebsku.

Geneza

Gustaw Herling-Grudziński podczas II wojny światowej działał w konspiracji, próbując przekroczyć granicę radziecko-litewską. Został za to aresztowany przez NKWD w 1940 roku i skazany na pięć lat więzienia. Następnie zesłano go do obozu pracy w Jercewie, co opisał w książce „Inny Świat”. Po zwolnieniu w 1942 roku wstąpił do armii Andersa, z którą przeszedł szlak bojowy przez Iran, Irak, Palestynę i Włochy, walcząc m.in. pod Monte Cassino (został odznaczony orderem Virtuti Militari). W 1945 r. (po wojnie) został emigrantem politycznym (Rzym, Londyn), w 1955 roku osiedlił się na stałe w Neapolu.

Problematyka

„Inny świat” to nie tylko opowieść, lecz także głębokie studium psychologiczne i społeczne. Gustaw Herling-Grudziński nie ogranicza się do opisu wydarzeń, lecz analizuje również postawy ludzkie i ich społeczne uwarunkowania. Autor wnikliwie ukazuje, jak w warunkach więziennych i łagrowych dochodzi do degradacji człowieczeństwa, badając proces duchowego wyniszczenia człowieka pod wpływem systemu totalitarnego. Książka ta wykracza poza tematykę więzienną i łagrową, prezentując istotę systemu komunistycznego, który opiera się na zniewoleniu i kłamstwie. „Inny świat” przedstawia więc rzeczywistość stworzoną przez przemoc, która niszczy tradycyjne europejskie wartości humanistyczne.

Opisany przez Herlinga-Grudzińskiego obóz symbolizuje działanie państwa totalitarnego, gdzie obowiązują zasady odwróconego dekalogu, czyli negacja uniwersalnych zasad moralnych.

Zniewolenie w optyce Herlinga-Grudzińskiego nie zawsze prowadzi do całkowitej utraty człowieczeństwa.

Typ narracji

narracja autorska (pierwszoosobowa) – charakteryzująca się szczerością wypowiedzi o sobie, gdzie autor dzieli się swoimi osobistymi doświadczeniami i refleksjami.

narracja kronikarska – skupiająca się na rejestracji faktów, dat, liczb, miejsc oraz specyficznego słownictwa, co nadaje opowieści walor dokumentalny.

narracja traktatowa – obejmująca analizę zjawisk, syntezę opartą na obserwacji oraz eseistyczny komentarz, gdzie autor interpretuje wydarzenia w szerszym kontekście socjologicznym, historycznym i moralnym.

Język

W płatnej wersji pliku.

Kompozycja

W płatnej wersji pliku.

Bohaterowie

W płatnej wersji pliku.

Style/kierunki

W płatnej wersji pliku.

Motywy literackie

W płatnej wersji pliku.

Konteksty

W płatnej wersji pliku.

Co jeszcze się omawia przy tej lekturze?

W płatnej wersji pliku.

Streszczenie i opracowanie

W płatnej wersji pliku.