Wstęp (wprowadzenie):
Poświęcenie dla innych uchodzi w większości kultur za najwyższy akt miłosierdzia, jest formą oddania własnego życia na rzecz szczęścia społeczeństwa. Motyw ten towarzyszy literaturze od najdawniejszych epok – pojawiał się zarówno w mitologii greckiej (poświęcenie Prometeusza dla ludzkości), jak i w Biblii (męczeńska śmierć Chrystusa na krzyżu). Zazwyczaj ofierze składanej z cząstki samego siebie towarzyszy podniosła idea, która uzasadnia motywacje bohaterów poświęcających się dla innych. Można więc uznać, że człowiek jest gotów poświęcić wszystkie najważniejsze wartości: moralność, szczęście, a nawet życie.
Rozwinięcie („Zbrodnia i kara”):
Bohaterem, który był gotów poświęcić swoje życie dla innych, był między innymi Rodion Raskolnikow, główny bohater „Zbrodni i kary”. Były student prawa obserwował wokół siebie ludzi mieszkających w tragicznych warunkach, wynędzniałych, pozbawionych środków do życia. Złe warunki materialne doprowadziły mieszkańców Petersburga do moralnego upadku – musieli zarabiać na życie złodziejstwem i prostytucją, szukali odskoczni w nałogach (tak jak Marmieładow uzależniony od alkoholu). Obserwacje życia społecznego pchnęły młodego mężczyznę do dramatycznego działania – przeciwstawienia się złu, zaradzenia problemom społeczeństwa cierpiącego z powodu biedy i wyzysku. Bohater, przekonany o własnej potędze, pragnął uratować innych; czuł powołanie, by przerwać bieg wydarzeń prowadzący Petersburg ku upadkowi.
Aby tego dokonać, Raskolnikow podjął decyzję o zabiciu lichwiarki Alony Iwanownej – ucieleśnienia zła, społecznej „wszy” żerującej na biedzie. Pozbycie się lichwiarki miało dać początek szczęściu ogółu – jej pieniądze, pomnażane wyłącznie w celu bogacenia się, mogły diametralnie odmienić życie wielu ludzi, dać radość i pomóc uniknąć dramatów wynikających z biedy. Zabójstwo, choć naganne moralnie, było więc usprawiedliwione – stało się bowiem aktem heroizmu, działaniem w imię społeczeństwa, Raskolnikow uzurpował sobie do tego pełne prawo jako jednostka wybitna (był gotowy złamać zasady moralne – w tym piąte przykazanie). Bohater uważał się za jednostkę wybitną, gotową pomagać ludziom, walczyć z biedą, ostatecznie jednak okazał się nie na siłach – zapadł w sen, zachorował, z czasem stał się podejrzliwy i agresywny, co świadczyło o jego słabości.
Na uwagę zasługuje również postawa Duni, siostry Raskolnikowa starającej się ze wszystkich sił wspierać brata w rozwoju kariery prawniczej. Aby pomóc mu przetrwać na studiach (i uzyskać dyplom, który byłby biletem wstępu do, być może, lepszego świata), dziewczyna wspierała finansowo brata. Była także gotowa wziąć ślub z Piotrem Pietrowiczem Łużynem, dorobkiewiczem traktującym przedmiotowo ludzi, który jednak dysponował majątkiem i prowadził własną kancelarię prawniczą. W tym wypadku Dunia była gotowa dla Rodiona poświęcić własne szczęście; jej działania nie można traktować jako inwestycji we własną przyszłość (nie mogła liczyć na szacunek ze strony Łużyna, nie kierowała się także potencjalnym dobrobytem po zrobieniu kariery przez Raskolnikowa) – był to wyłącznie akt poświęcenia w imię szczęścia brata.
Kontekst:
Poświęcenie dla innych łączy się z pojęciem winkelriedyzmu – romantyczną ideą Juliusza Słowackiego pojawiającą się w „Kordianie”. Pojęcie to odnosi się do postaci Arnolda Winkelrieda, średniowiecznego bohatera, który dowodził wojskami szwajcarskimi w bitwie z Austrią. Winkelried poświęcił samego siebie (dał się zabić), aby skupić na sobie uwagę wrogów i zrobić wyłom w ich szeregach, dzięki któremu Szwajcarzy mogli zaatakować i zwyciężyć.
Kordian uważał, że Polska była Winkelriedem narodów – jej historyczną rolą było rzucanie się na pewną śmierć, aby zapewnić innym narodom wolność (tak jak się stało w 1830 r., gdy powstanie listopadowe skupiło uwagę Rosji i Prus, dzięki czemu państwa nie były w stanie pokonać Belgów w ich zrywie niepodległościowym). Należy więc uznać, że człowiek (tak jak uczynił to sam Kordian, planując zamach na cara) jest w stanie poświęcić dla innych nawet własne życie.
Zakończenie (podsumowanie):
Akt poświęcenia może wymagać złożenia na ołtarzu moralności, własnego szczęścia czy nawet całego życia. Zarówno Raskolnikow (z jednej strony przekonany o statusie jednostki wybitnej i moralnym obowiązku zabicia lichwiarki, z drugiej zaś – działający bezinteresownie, w imię wyższego celu), jak i Dunia czy Kordian pragnęli oddać cząstkę siebie, aby dać innym szczęście. Ich decyzje nie należały do najłatwiejszych, ale mimo wszystko bohaterowie byli gotowi poświęcić dla innych wszystko, co uznawali za najważniejsze.
Zbiór opracowań zagadnień z puli pytań jawnych na maturę ustną 2024 z języka polskiego pozwoli Ci jeszcze lepiej przygotować się do egzaminu! W ebooku omawiam wszystkie zagadnienia ze „Zbrodni i kary” Fiodora Dostojewskiego oraz podaję konteksty z innych lektur obowiązkowych. Znajdziesz tu między innymi omówienie tematu „Ile człowiek jest gotów poświęcić dla innych?” na podstawie „Zbrodni i kary”.