Józef Ignacy Kraszewski – Hrabina Cosel

autor:

Józef Igna­cy Kraszewski 

tytuł:

Hra­bi­na Cosel. Powieść historyczna

rodzaj lite­rac­ki:

epi­ka 

gatu­nek literacki:

powieść histo­rycz­na 

data wyda­nia:

1874 – wyda­nie książ­ko­we, 1873 – wyda­nie w cza­so­pi­śmie (prze­kła­dy na 8 języków)

epo­ka literacka:

romantyzm/pozytywizm (lite­ra­tu­ra emigracyjna)

miej­sce wydania:

War­sza­wa 

czas akcji:

XVIII wiek 

miej­sce akcji:

Dre­zno, Pil­l­nitz (obec­nie dziel­ni­ca Dre­zna), Stol­pen (pol. hist. Słup­no), Hal­le (Saale, pol. hist. Dobro­gó­ra), Moritzburg 

gene­za:

Utwór powstał w okre­sie, kie­dy pisarz osie­dlił się w Dreź­nie; powieść wraz z Brüh­lem i utwo­rem Z sied­mio­let­niej woj­ny two­rzy tzw. try­lo­gię saską. Kra­szew­ski korzy­stał z wie­lu źró­deł histo­rycz­nych, w tym — z pamięt­ni­ków z epo­ki pano­wa­nia Augu­sta II Moc­ne­go (Kra­szew­ski opra­co­wał do dru­ku pamięt­ni­ki mini­stra Hein­ri­cha von Brüh­la). PIsarz uwa­żał, że epo­ka saska to czas w histo­rii Pol­ski, nazna­czo­ny upad­kiem w sfe­rze oby­cza­jo­wej i politycznej

pro­ble­ma­ty­ka:

upa­dek oby­cza­jów w cza­sach saskich

Pol­ska w cza­sach anar­chii i kry­zy­su władzy

rzą­dy cudzo­ziem­ców w Polsce

por­tret wład­cy — Augu­sta II Sasa

kul­tu­ro­we role kobiety

uwi­kła­nie jed­nost­ki w wal­kę o pozy­cję spo­łecz­ną i władzę

jed­nost­ka wobec namięt­no­ści (miło­ści i władzy)

destruk­cyj­na rola poli­ty­ki w życiu jednostki

typ nar­ra­cji:

nar­ra­cja trze­cio­oso­bo­wa; cza­sem nar­ra­tor wypo­wia­da się w 1 os. l.mn. np. przy­wo­dzi­li­śmy 

język:

w utwo­rze posta­ci w swo­ich wypo­wie­dziach uży­wa­ją wie­lu nawią­zań do Biblii i mitologii 

boha­te­ro­wie:

Fry­de­ryk Wil­helm baron Kyan – nie­zrów­na­ny w żar­tach, suro­wy i poważ­ny, ale umie rozśmieszyć

Adolf Magnus Hoym – kró­lew­sko-pol­ski i elek­tor­sko-saski rad­ca, mini­ster saski, przed­się­bior­ca, mąż tytu­ło­wej bohaterki.

Raj­mund Zakli­ka — siłacz przy­wie­zio­ny ze Ślą­ska na dwór; Augu­sta II, kochał się w Hra­bi­nie Cosel. Na mocy roz­ka­zu kró­la stał się jej opie­ku­nem i (jak się mia­ło oka­zać) jedy­nym wier­nym słu­gą. W cięż­kich dla hra­bi­ny chwi­lach poma­gał jej (orga­ni­zo­wał jej uciecz­ki). Wstą­pił do woj­ska i dostał szli­fy ofi­cer­skie, aby w ten spo­sób dostać się do naj­bliż­sze­go oto­cze­nia wię­zio­nej Cosel. Ginie zastrze­lo­ny w trak­cie uciecz­ki z hra­bi­ną z zam­ku Stolpen.

Hra­bia Fry­de­ryk Vitz­thum von Eck­städt -szwa­gier Hoyma.

Józef Fröh­lich – nadwor­ny arty­sta – figlarz, nosi spi­cza­sty kape­lusz z piórem

Anna Cosel — głów­na boha­ter­ka, kochan­ka kró­la Augu­sta II Moc­ne­go. Jest to postać histo­rycz­na: i Anna Con­stan­tia von Brock­dorff (1680 – 1765), po roz­wo­dzie z Adol­fem Hoy­mem – hra­bi­na Cosel, była jed­ną z naj­słyn­niej­szych metres kró­la Pol­ski i elek­to­ra Sak­so­nii, Augu­sta II Moc­ne­go. Histo­ry­cy zauwa­ża­ją, że Kra­szew­ski ide­ali­zu­je jej postać, przed­sta­wia­jąc nad­mier­nie kry­tycz­ną oce­nę kró­la. W powie­ści zosta­ła przed­sta­wio­na jako pięk­na kobie­ta, o nie­ska­zi­tel­nej cerze, czar­nych bystrych oczach, sie­ro­ta, zmu­szo­na do mał­żeństw (do Hoy­ma czu­ła wstręt i nienawiść). 

August II Moc­ny — król Pol­ski i elek­tor Sak­so­nii, zna­ny ze swo­jej siły i licz­nych romansów

 Flem­ming — praw­do­po­dob­nie odno­si się do Jako­ba Hein­ri­cha von Flem­min­ga, saskie­go i pol­skie­go gene­ra­ła, dyplo­ma­ty i poli­ty­ka, bli­skie­go współ­pra­cow­ni­ka Augu­sta II Mocnego

Teschen — nawią­za­nie do księż­nej Teschen, jed­nak brak jest wystar­cza­ją­cych infor­ma­cji do jed­no­znacz­ne­go ziden­ty­fi­ko­wa­nia kon­kret­nej posta­ci historycznej.

stresz­cze­nie: 

TOM I

I

Pierw­szy roz­dział roz­po­czy­na się w jesien­ną noc, w melan­cho­lij­nej atmos­fe­rze „na kró­lew­skim zam­ku w saskiej sto­li­cy, gdzie panu­je cisza, smu­tek i ponu­rość”. Taki nastrój jest nie­zwy­kły dla pano­wa­nia Augu­sta Moc­ne­go, zna­ne­go z roz­ryw­ko­we­go i peł­ne­go prze­py­chu dwo­ru. W tym cza­sie jed­nak August II Moc­ny doświad­cza klę­ski – utra­ty pol­skiej koro­ny na rzecz Szwe­dów, co sym­bo­licz­nie zwia­stu­je zmierzch jego wpły­wów i for­tu­ny. Król, wygna­ny nie­mal z tro­nu i Kró­le­stwa, wra­ca do swo­jej saskiej sie­dzi­by, aby opła­ki­wać swo­je stra­ty, wyda­ne na próż­no milio­ny i „sro­gą nie­wdzięcz­ność Pola­ków”. W tle tego oso­bi­ste­go dra­ma­tu Augu­sta II syl­wet­ka kró­la wyła­nia się jako postać peł­na sprzecz­no­ści – potęż­na i nie­mal mitycz­na, ale i podat­na na loso­we zawi­ro­wa­nia histo­rii. Rzecz dzie­je się w roku, gdy August doznał klę­ski, co suge­ru­je, że akcja roz­dzia­łu roz­po­czy­na się po jed­nej z wiel­kich pora­żek poli­tycz­nych lub woj­sko­wych kró­la, odno­sząc się do kon­tek­stu histo­rycz­ne­go jego pano­wa­nia, w tym do Wiel­kiej Woj­ny Pół­noc­nej i kon­flik­tów z Karo­lem XII Szwedzkim.

Pod­czas uczty panu­je rado­sny nastrój, ale król jest smut­ny i znu­dzo­ny. Jego towa­rzy­sze pró­bu­ją go roz­we­se­lić. Stwier­dza­ją, że znu­dził się Lubo­mir­ską i potrze­bu­je nowej kobie­ty. Pod­czas weso­łej zaba­wy docho­dzi do zakła­du mię­dzy Für­sten­ber­giem a Adol­fem Hoy­mem — mini­strem skar­bu, o przed­sta­wie­nie kró­lo­wi naj­pięk­niej­szej kobie­ty w Sak­so­nii. Hoym twier­dzi, że jego żona Anna jest naj­cu­dow­niej­szą kobie­tą w Europie.

II

Akcja prze­no­si się do Lau­be­gast nad Łabą, nie­da­le­ko Dre­zna. Anna Cosel znaj­du­je się w pała­cy­ku Hoy­ma. Jest smut­na, nie­szczę­śli­wa, nigdy się nie uśmie­cha. Towa­rzy­szą jej tyl­ko książ­ki. Pil­nu­je jej Raj­mund Zakli­ka, ocza­ro­wa­ny jej uro­dą, „w niej zako­cha­ny”. Pew­ne­go razu w nocy poja­wia się posła­niec z wia­do­mo­ścią, aby Anna natych­miast przy­je­cha­ła posła­nym po nią powo­zem. Anna się ubie­ra, jedzie i powóz zatrzy­mu­je się przy uli­cy Pir­naj­skiej w pała­cu Hoy­na. Sądzi­ła, że ma zoba­czyć się z mężem, ale na spo­tka­nie wyszedł pro­te­stanc­ki duchowny.

 III

Duchow­ny Schramm pyta “dla­cze­go Anna nie ucie­ka”. Kobie­ta mówi, że dzie­ciń­stwo spę­dzi­ła w Holsz­ty­nie, od kil­ku lat jest żoną Hoy­ma, ale trzy­ma on ją w odosob­nie­niu na wsi. Wcho­dzi Hoym. Dener­wu­je się na Schram­ma, któ­ry wycho­dzi. Hoym zosta­je z Anną. Nawet się z nią nie wita. Jest wście­kły, że musi ją poka­zać kró­lo­wi. Opo­wia­da jej o zakła­dzie. Anna jest obu­rzo­na. Mówi, że prze­cież nie odda­ła mu ser­ca, ale dała sło­wo, któ­re­go nie zła­mie. Może być żoną, ale nie kochan­ką. Jutro odbę­dzie się bal, na któ­rym ma zostać przed­sta­wio­na monar­sze. Anna się nie zga­dza, nato­miast Hoym stwier­dza, że musi, bo ina­czej on stra­ci wszyst­ko, łącz­nie z życiem, bo król nie wyba­cza. Poja­wia się hra­bi­na Reuss, któ­ra chce się przy­wi­tać z Anną. Wszy­scy już wie­dzą o tym, że poja­wi­ła się ona w Dreź­nie. Anna żywo roz­ma­wia­ła z hra­bi­ną Reuss oraz Vitz­thu­mo­wą, któ­re są nią zachwy­co­ne. Stwier­dza­ją, że cały dwór będzie leżał u jej stóp

IV

Urszu­la Kata­rzy­na Lubo­mir­ska (księż­na Teschen) jest nie­spo­koj­na, roz­pa­cza, pła­cze. Nie wie, co ma zro­bić, kie­dy na balu poja­wi się Anna. Całe mia­sto tyl­ko mówi o niej i jej uro­dzie. W akcie despe­ra­cji Teschen wybie­ra się do pała­cu Hoy­ma. Kie­dy widzi Annę, zemdlo­na upa­da. Teschen mówi, że ona kie­dyś też była taka jak Anna, ale jej czas się koń­czy. Teschen zaczy­na pła­kać. Anna zapew­nia ją, że woli żyć w nędzy, niż zno­sić upo­ko­rze­nia. Teschen mówi, że jeśli Anna się nie zgo­dzi, to na pew­no poja­wi się kolej­na kan­dy­dat­ka. Teschen każe jej się bro­nić, a kie­dy wycho­dzi, spo­ty­ka Ludwi­ka Wir­tem­ber­skie­go, któ­ry się w niej kocha. Skar­ży mu się na swój los. Poja­wia się baro­no­wa Gla­se­napp, któ­ra mówi, że Teschen dobrze robi, mając kolej­ne­go kan­dy­da­ta na męża.

V

Odby­wa się bal. Jesz­cze nikt nigdy nie widział tak olśnie­wa­ją­cej pięk­no­ści, jak Anna. Roz­po­czy­na­ją się tań­ce. Nagle poja­wia się Teschen ubra­na w czerń. Król każe jej wró­cić do domu i prze­brać się w nie­bie­ską suk­nię. Anna wyda­je się mu poważ­na i smut­na. Hoym wygry­wa tysiąc duka­tów. Anna i król roz­ma­wia­ją. Król stwier­dza, że uro­da jej go nęci, ale cha­rak­ter prze­ra­ża. Przy drzwiach stoi wiel­bi­ciel Zakli­ka, któ­ry przy­był aż z Lau­be­gast. Anna i Hoym wybie­ra­ją się na wie­cze­rzę do hra­bi­ny Reuss, któ­ra mówi, że Anna dla dobra wszyst­kich powin­na być z królem.

VI

Hoym dosta­je roz­kaz wyjaz­du na Łuży­ce, aby spraw­dzić spra­wę akcy­zy. Hoym wie, że to pod­stęp, ponie­waż król pew­nie chce się zbli­żyć do Anny.Anna po zasta­no­wie­niu docho­dzi do wnio­sku, że może być z kró­lem, ale wte­dy, gdy zosta­nie jego żoną.Vitzthumowa i Anna wybie­ra­ją się do hra­bi­ny Reus­so­wej. Uro­da Anny wszyst­kich oszałamia.

Poja­wia się król, któ­ry nie jest w sta­nie ode­rwać od niej oczu. Roz­ma­wia­ją w gabi­ne­cie. Król nie może uwie­rzyć, że taka pięk­ność jest żoną kogoś takie­go jak Hoym. Wyra­ża uwiel­bie­nie, gorą­co cału­je ją w rękę. Anna jed­nak mu nie ule­ga. Zaczy­na go to gnie­wać, a zara­zem roz­pa­lać. Anna mówi, że chce wszyst­ko albo nic.

August zaka­zu­je powro­tu Hoy­mo­wi. Stwier­dza, że Teschen jest już wol­na. Chce, żeby Anna była jego.

 VII

Codzien­nie hra­bi­na Reuss, pani Vitz­thum oraz ksią­żę wymy­śla­li naj­roz­ma­it­sze pre­tek­sty do zbli­że­nia się kró­la do Anny. Kobie­ta cały czas powta­rza, że może być żoną, ale nie kochanką.

Król wycią­ga ze skarb­ca sto tysię­cy tala­rów w zło­cie i rzu­ca go pod nogi Anny. Kobie­ta chce, aby monar­cha przy­rzekł na piśmie, że oże­ni się z nią, gdy owdo­wie­je, żąda też uła­twie­nia w prze­pro­wa­dze­niu swo­je­go roz­wo­du z Hoy­mem. Król się zga­dza. Na posadz­ce zosta­je złoto.

Hoym powra­ca. Anna oznaj­mia mu, jak wyglą­da­ją spra­wy. Hoym popa­da w szał i obłęd, bie­ga, rzu­ca stół, dep­cze papie­ry, rwie odzież, sia­da, wsta­je, rozpacza.

Poja­wia się Vitz­thum i dono­si na temat warun­ków sta­wia­nych przez kró­la. Hoym się zga­dza na rozwód.

Od tej chwi­li Anna każe nazy­wać się hra­bi­ną Cosel.

 VIII

Do Józe­fa Fröh­li­cha, nadwor­ne­go arty­sty i tref­ni­sia, przy­by­wa Raj­mund Zakli­ka. Pro­si go o pomoc w zwol­nie­niu ze służ­by dwor­skiej. Zakli­ka mówi, że już mu się wszyst­ko znu­dzi­ło i czu­je się nie­po­trzeb­ny. Fröh­lich wysłu­chu­je go i koń­czy spo­tka­nie. Zakli­ka odcho­dzi smut­ny, bo tak napraw­dę cier­pi z powo­du miło­ści do hra­bi­ny Cosel. Ona trak­to­wa­ła go z lito­ścią, nazy­wa­ła dziwakiem.

Król August II Sas dalej wyda­je uczty, pod­czas któ­rych dowia­du­je się wie­lu rze­czy, jakich nie prze­ka­za­li­by mu trzeź­wi kom­pa­ni. W łaskach kró­la z powro­tem zna­lazł się Hoym, któ­ry potra­fi zadbać o kró­lew­skie docho­dy. Johann Frie­drich Böt­ti­ger, alche­mik, apte­karz, ma dla nich wytwo­rzyć zło­to. Wię­zio­no go w tym celu, ale dro­go­cen­ne­go krusz­cu nie uzy­ska­no, cho­ciaż kró­la kosz­to­wa­ło to 40 tys. tala­rów. Kie­dy Fröh­lich uda­je alche­mi­ka, kró­lo­wi nie jest do śmie­chu. Tref­niś przy­po­mi­na kró­lo­wi o Zakli­ce. Ten nie chce go zwol­nić ze służ­by, wręcz każe mu pil­no­wać hra­bi­ny Cosel.

 IX

Hra­bi­na Cosel uwa­ża się za praw­dzi­wą żonę Augu­sta. Jest zawsze przy nim, goto­wa do podró­ży i na woj­nę. Mimo dłu­gów król kazał wznieść dla niej pałac zwa­ny Czte­re­ma Pora­mi Roku. Monar­cha ma wie­le pro­ble­mów. Bötti­ger nie może wytwo­rzyć zło­ta, a zachcian­ki Cosel są kosztowne.

Cosel sta­ran­nie dobie­ra­ła przy­ja­ciół, ma wie­le podej­rzeń, więc z dwo­ru dosta­ją odpra­wę hra­bi­na Reuss i Vitzthum.

1 wrze­śnia Szwe­dzi poja­wi­li się w Sak­so­nii. Szlach­ta pozba­wia koro­ny Augu­sta Moc­ne­go. Na nowe­go wład­cę Pol­ski Karol XII, król Szwe­cji, zapro­po­no­wał wów­czas Sta­ni­sła­wa Leszczyńskiego.

Nikt nie lubi Cosel na dwo­rze, więc intry­go­wa­no, aby August II Sas ochło­dził swo­je uczu­cia do niej. Dwo­rza­nie zasta­na­wia­li się, co zro­bić, aby wła­dzę metre­sy osła­bić i oba­lić. Woj­na, wydat­ki, znisz­cze­nie kra­ju, utra­co­na koro­na nicze­go nie zmie­ni­ły. Cosel powi­ja dziecko.

W cza­sie nie­obec­no­ści kró­la szpie­go­wa­no każ­dy krok Anny.

W pew­nym momen­cie poja­wia się urzęd­nik Bose. Oka­zu­je się, że król ma nie­ślub­ne dziec­ko. Anna każe je uto­pić. Jest zazdro­sna o Augu­sta. Robi sce­nę przy urzędniku. 

X

Für­sten­berg opo­wia­da Augu­sto­wi, że pod­czas jego nie­obec­no­ści Hra­bi­na Cosel przyj­mu­je wie­lu gości w dzień i w nocy, choć­by hra­bie­go Lecherenne’a. August posęp­nie­je. Roz­mo­wę pod­słu­chu­je Zakli­ka i dono­si o wszyst­kim Annie. Kobie­ta wycho­dzi na kory­tarz i wpa­tru­je się por­tret Augu­sta. Poja­wia się zmie­sza­ny i bla­dy król. Wda­ją się w dys­ku­sję. Anna rzu­ca się mu do stóp i mówi, że jest nie­win­na. August nie wie, komu wie­rzyć. Zaczy­na ją cało­wać. Godzą się. August roz­ka­zu­je wyje­chać Lecherenne’owi z Dre­zna. Anna każe Zakli­ce prze­ka­zać mu pier­ścień, któ­ry otrzy­ma­ła od kró­la. Zakli­ka zamie­nia pier­ście­nie, daje mu swój.

Kil­ka dni póź­niej August doma­ga się, aby Anna poka­za­ła pier­ścień ze szma­rag­dem. Anna zaczy­na go szu­kać w poko­ju. Król połą­czył wszyst­ko w całość. Domy­ślił się, gdzie jest klej­not. Nagle wcho­dzi Zakli­ka i mówi, że zna­lazł go koło goto­wal­ni. Anna się obra­ża, król prze­pra­sza ją cały dzień.

Anna wzy­wa Zakli­kę i żąda wyja­śnień. Zakli­ka wyja­wia intry­gę z zamia­ną pier­ście­nia. Anna jest bar­dzo zdziwiona.

Schu­len­burg pod­po­wia­da kró­lo­wi, aby poj­mać Karo­la XII. Król obu­rza się na taką pro­po­zy­cję z. 

XI

6 wrze­śnia koło Meis­sen (pol. Miśnia) w Bawa­rii August osłu­piał, kie­dy na zam­ku zoba­czył Karo­la XII. Cosel każe go poj­mać. August roz­ka­zu­je jej odejść. Król skrę­ca meta­lo­wy pręt wokół ręki Karo­la i potem go roz­ry­wa. Chce poka­zać swo­ją siłę. 

Flem­ming chce dopaść Karo­la XII, ale August mu nie pozwa­la. Cho­dzi mu o honor. Flem­ming mówi, że stra­ci przez to koronę. 

August II Sas na cześć Karo­la XII roz­ka­zu­je trzy­krot­nie wystrze­lić z dział. Anna jest zła na kochan­ka, że się nie zemścił.

XII

Cosel robi wszyst­ko, aby August się nie nudził. 

12 maja w Dreź­nie obcho­dzo­no imie­ni­ny kró­la. Wszy­scy się bawią. August wyjeż­dża. Cosel pró­bu­je go dogo­nić. Sama dosia­da konia. Zatrzy­mu­je się przy cha­cie żebracz­ki i star­ca. Żebracz­ka to Sło­wian­ka (Łuży­czan­ka) Mla­wa, któ­ra zna się na cza­rach i wró­ży, nigdy też się nie myli, mówi, że kie­dyś te zie­mie nale­ża­ły do niej, bo jest kró­lo­wą. To Niem­cy wybi­li jej ród i prze­ję­li ziemię. 

Anna chce, żeby Mla­wa jej powró­ży­ła. Ta oglą­da jej rękę i mówi, że cze­ka ją nie­wo­la i poku­ta. Hra­bi­na jest przerażona. 

Anna dosia­da konia i poja­wia się w zam­ku Stol­pen (Słup­no) y. Spa­ce­ru­je z Augu­stem. Król jest nad­zwy­czaj rado­sny, Anna zamy­ślo­na. Nie podo­ba jej się oko­li­ca ani zamek. Nad­cią­ga burza z gra­dem. August i Anna kry­ją się w cha­cie. Kie­dy ule­wa się koń­czy, wra­ca­ją. Anna powo­li sta­je się obo­jęt­na dla Augu­sta. Zapra­sza on tan­cer­kę Duparc, pan­ny z ope­ry oraz swo­ich kom­pa­nów i zaba­wia­ją się do rana. 

XIII

Für­sten­berg i Flem­ming chcą pozbyć się Cosel, tak samo, jak cały dwór, któ­ry jej nie cier­pi. Kie­dy król wra­ca do zam­ku, Cosel rzu­ca mu się w ramio­na. Mówi, że jego powier­ni­cy uczy­ni­li z niej pośmie­wi­sko. August ule­ga kochan­ce. Jego miłość trwa już 5 lat i jesz­cze się nią nie znu­dził. Każe Flem­min­go­wi i Für­sten­ber­go­wi prze­pro­sić Annę. 

Kie­dy tan­cer­ka Duparc dostrze­ga kró­la w teatrze, nagle mdle­je z wra­że­nia. Król każe się nią zaopie­ko­wać, a Anna jest zazdro­sna. Mówi na głos w teatrze, że król ma gust dla ulicz­nic. August obra­ża się. Anna wra­ca sama do domu. 

Poja­wia się Gla­se­nap­po­wa i mówi jej, że król znaj­du­je się u Duparc. Anna wyczu­wa intrygę. 

Kolej­ne­go dnia król i Anna się godzą. Zacho­wa­nie Anny i jej zazdrość pochle­bia­ją kró­lo­wi. Wła­dza Cosel jest coraz więk­sza. Poja­wia się król duń­ski Fry­de­ryk IV, któ­re­go jak naj­le­piej chce ugo­ścić August, a zna­ny jest z roz­rzut­no­ści. Gosz­cze­nie trwa aż 40 dni. Fry­de­ryk IV jest zachwy­co­ny Anną. 

XIV 

Anna skar­ży się Augu­sto­wi na Flem­min­ga. Król każe Flem­min­go­wi być wyro­zu­mia­łym wobec niej. Mówi, że Anna nazy­wa Flem­min­ga mał­pą. Ten jest wście­kły. Flem­ming i wszy­scy prze­ciw­ni­cy Anny obmy­śla­ją plan prze­ciw­ko niej, gdyż chcą się jej pozbyć. 

XV

Flem­ming mówi kró­lo­wi, że Anna jest pysz­na i chci­wa. I znisz­czy zarów­no Pol­skę, jak i Saksonię. 

Król wzy­wa Flem­min­ga i każe mu się pogo­dzić z Cosel. Flem­ming mówi, że nie prze­pro­si. Hra­bi­na każe mu wyjść, ale ten odpo­wia­da, że on słu­ży tyl­ko swo­je­mu panu. 

Król wyjeż­dża do War­sza­wy. Anna pozo­sta­je sama. Czu­je się bar­dzo samot­na, nie ma żad­nych sprzy­mie­rzeń­ców. W War­sza­wie szu­ka­na jest już dla kró­la nowa pani, bo tą już się znu­dził. Pod­skar­bi­na Prze­ben­dow­ska poje­cha­ła do przy­ja­ciół­ki, mar­szał­ko­wej Bie­liń­skiej, bo szu­ka dla kró­la oso­by potul­nej i weso­łej. Monar­cha musi mieć dwie kobie­ty, tak jak ma dwa kra­je. Król zako­chu­je się w Den­hof­fo­wej, dosta­je tak­że listy peł­ne wymó­wek od Cosel, któ­rej spe­cjal­nie o wszyst­kim dono­szo­no, co robi król. Flem­ming pod­po­wia­da kró­lo­wi, aby wysłać jakie­goś męż­czy­znę do Cosel, aby z nią romansował. 

TOM II 

I

Król skła­da hoł­dy Den­hof­fo­wej. O wszyst­kim jest infor­mo­wa­na Anna. August chce się jej pozbyć, ale po cichu, bez roz­gło­su. Całą spra­wą kie­ru­je Flem­ming. Pałac Czte­rech Pór Roku August chce mieć wol­ny. Cosel ustępuje. 

Król chce poka­zać Den­hof­fo­wej Dre­zno, więc nakła­nia Annę do opusz­cze­nia mia­sta i prze­nie­sie­nia się do Pil­l­nitz. Anna pła­cze, nie może uwie­rzyć w to, co ją spo­ty­ka. Haxthau­sen radzi jej, by się uspo­ko­iła, ponie­waż jej groź­by, że zabi­je kró­la albo sie­bie odda­la­ją od niej Augu­sta, któ­ry lęka się o życie. Led­wo Haxthau­sen ją prze­ko­nu­je, Anna wpa­da w gniew. Cięż­ko ją prze­ko­nać, aby ustą­pi­ła dobro­wol­nie, bez uży­cia siły. Anna odjeż­dża do Pillnitz. 

Den­hof­fo­wa oba­wia się, że  Anna przy­je­dzie do War­sza­wy. Wysy­ła ofi­ce­rów, aby zawró­ci­li Annę, gdy­by fak­tycz­nie jecha­ła do Warszawy. 

II

Cosel wraz z Zakli­ką wyru­sza do War­sza­wy. Poda­je Zakli­ce doku­ment na prze­cho­wa­nie, w któ­rym król daje sło­wo, iż ją poślu­bi. Spo­ty­ka­ją po dro­dze dwóch ofi­ce­rów, wśród nich La Haye, któ­ry ją uspo­ka­ja. Uda­je mu się prze­ko­nać Annę, aby wra­ca­ła do Pil­l­nitz. Den­hof­fo­wa, któ­ra chce się pozbyć rywal­ki, cią­gle uda­je prze­ra­żo­ną. Watz­dorf pró­bu­je ode­brać doku­ment od Anny, ale ona odma­wia zwrotu. 

III

Annę odwie­dza Glas­se­nap­po­wa. Mówi, że woje­wo­da ruski König­ste­in wię­zio­ny jest w Sak­so­nii. Glas­se­nap­po­wa chce dowie­dzieć się, gdzie jest doku­ment. Anna mówi, że bez­piecz­nie scho­wa­ny. Oznaj­mia też Zakli­ce, że nie jest tu bez­piecz­na i musi ucie­kać. Zakli­ka obmy­śla plan. 

IV 

W Dreź­nie odby­wa się bal masko­wy w sty­lu wenec­kim, na któ­rym są król August w prze­bra­niu i Den­hof­fo­wa. Zakli­ka przy­by­wa do Pil­l­nitz. Ma plan uciecz­ki z mia­sta, ale Anna mówi, że chce wziąć udział w maska­ra­dzie. Zakli­ka się tego oba­wia. Cosel idzie w stro­nę ryn­ku. Pozna­je Augu­sta. Roz­ma­wia­ją ze sobą. Cosel nazy­wa go katem. Bie­gnie do Den­hof­fo­wej i nazy­wa ją pod­łą. Ta mdle­je. Robi się zamie­sza­nie. Cosel i Zakli­ka chcą uciec, ale król wyda­je roz­kaz, aby niko­go nie wypusz­czać z mia­sta. Hra­bi­na prze­bie­ra się w męskie ubra­nia i uda­je im się wymknąć. Rusza­ją w dro­gę ku Prusom. 

V 

Cosel docie­ra do Ber­li­na. Odwie­dza ją van Tinen. Opo­wia­da histo­rie na temat Augu­sta i jego kocha­nek. Van Tine­no­wi jest żal Cosel i każe jej ucie­kać. Cosel jest roz­go­ry­czo­na, bo nawet ode­bra­no jej dzieci. 

VI

Van Tinen opo­wia­da o zacho­wa­niu Cosel. Porów­na­nie Fry­de­ry­ka pru­skie­go z Fry­de­ry­kiem Augu­stem. Do Cosel przy­cho­dzi pewien gene­rał, któ­ry ostrze­ga Annę, że powin­na ona sie­dzieć cicho i nie mówić za wie­le na pew­ne tema­ty. Anna nie słu­cha. Pew­ne­go poran­ka zja­wia się gene­rał guber­na­tor Ber­li­na War­te­sle­ben, któ­ry opo­wia­da, że król wydał roz­kaz, aby wyje­cha­ła do Hal­le. Król ofe­ru­je jej nawet eskor­tę. Anna wraz z Zakli­ką odjeżdżają. 

VII

Anna znaj­du­je się w Hal­le. Nie ma zna­jo­mych ani przy­ja­ciół. Cały czas jest zamknię­ta, patrzy tyl­ko przez okno. Nikt nic o niej nie wie. W Hal­le była nie­wol­ni­cą. Wszyst­kie wyj­ścia z domu były moni­to­ro­wa­ne. Van Tinen przy­by­wa, aby jej oznaj­mić, że król naka­zu­je, aby odda­ła przy­rze­cze­nie. Anna cią­gle się upie­ra i nie chce go oddać. Wzy­wa Zakli­kę i każe mu uda­wać, że ją zdra­dza, opusz­cza i nie chce wię­cej dla niej słu­żyć. A tak napraw­dę ma ją ura­to­wać. Poja­wia się Van Tinen. Cosel wrę­cza mu swój pier­ścień ze szma­rag­dem. Van Tinen żału­je Cosel, bo nie wie, jaki los ją spotka. 

August naka­zu­je wysto­so­wać pismo do kró­la pru­skie­go o wyda­nie Cosel. Król naka­zu­je wywieźć Cosel na zamek Nos­sen. Jako powód poda­je róż­ne wypo­wie­dzi pod jego adre­sem, a tak­że publicz­ne pogróż­ki. Ofi­cer Duchar­moi odwo­zi Cosel do gra­ni­cy. Anna daje mu pie­nią­dze, aby nie sta­ły się łupem „obrzy­dli­wych Sasów”. 

VIII

Anna noc spę­dzi­ła w Lip­sku. Tam zosta­ła prze­szu­ka­na. Póź­niej prze­wie­zio­no ją do zam­ku w Nos­sen. Trze­cie­go dnia poja­wia się Zaklika. 

Zakli­ka poje­chał do Leh­man­na, u któ­re­go zosta­wił pie­nią­dze od Cosel na prze­cho­wa­nie. Leh­mann je odda­je i każe mu odje­chać, bo się boi gnie­wu kró­la. Zakli­ka spo­ty­ka tref­ni­sia Fröh­li­cha, któ­ry mówi, że hra­bi­na wię­zio­na jest w Nos­sen. Zakli­ka uda­je się do Nos­sen, tam oglą­da zamek i zasta­na­wia się, jak ura­to­wać Cosel. 

IX 

Zakli­ka zawią­zu­je przy­jaźń ze straż­ni­ka­mi na zam­ku. Prze­ku­pu­je Herzo­ga, żeby poroz­ma­wiać z Cosel. Zakli­ka mówi, że ją ura­tu­je, ale musi wymy­ślić plan. Mija­ją jesień i zima. Cosel i Zakli­ka uma­wia­ją się na uciecz­kę w pierw­szych dniach wio­sny. Herzog wyja­wia praw­dę o Zakli­ce i Cosel swo­jej żonie. Chcą donieść kró­lo­wi o uciecz­ce, aby dostać pie­nią­dze. To samo robi służ­ka Cosel, któ­ra uda­je się do mar­szał­ko­wej Bie­liń­skiej. Tego same­go dnia wysła­no nowych żoł­nie­rzy do Nos­sen. Po jakimś cza­sie August roz­ka­zu­je, aby prze­wieźć Annę do Stol­pen. Mia­ło to miej­sce 25 grud­nia 1716 roku. 

X

Cosel jest zamknię­ta w zam­ku. Ma już 36 lat. Każ­dy, kto ją zoba­czy, dzi­wi się, dla­cze­go tak cier­pi, bo cały czas jest osza­ła­mia­ją­co pięk­na. Pisze listy i czy­ta Biblię. Wehlen, któ­ry pil­nu­je zam­ku, przy­go­to­wu­je dla Anny ogró­dek. To jedy­na radość, jaka ją spotyka. 

Roz­pusz­cza­no pogło­ski, że Cosel pró­bo­wa­ła uknuć spi­sek na życie kró­la i za to zosta­ła zamknię­ta w wie­ży. Zakli­ka musi od nowa przy­go­to­wać plan ura­to­wa­nia jej. 

XI 

Nad­cho­dzi kolej­na wiosna. 

Mło­dy Wehlen się nudzi. Kocha się w Cosel. Był on nie­mal panem na zam­ku. Przy­by­wa Zakli­ka, któ­ry uda­je, że nie zna Cosel. Wehlen przed­sta­wia ich sobie. Wehlen zwie­rza się Zakli­ce, że kocha się w Cosel tak samo, jak inni żoł­nie­rze. Wehlen z powo­du uwiel­bie­nia dla Cosel był dla Zakli­ki zarów­no pomo­cą, jak i prze­szko­dą. Zakli­ka obmy­śla plan uciecz­ki. Cosel oznaj­mia mu, że uciek­nie z Wehle­nem, bo boi się stra­cić Zaklikę. 

Zakli­ka gra w war­ca­by z komen­dan­tem. Wurm infor­mu­je go, że Wehlen ucie­ka z Cosel. Ale Wurm ich zła­pał, bo przy­go­to­wał na nich zasadz­kę. Komen­dant musi prze­nieść Wehle­na do wię­zie­nia. Wehlen zosta­je zabi­ty. Wur­ma zesła­no na roboty.

XII

Po pró­bie uciecz­ki w Stol­pen wie­le się zmie­nia. Komen­dę obej­mu­je suro­wy Bier­ling. Zakli­ka zosta­je odde­le­go­wa­ny do puł­ku. Cosel roz­ko­chu­je w sobie porucz­ni­ka Hel­ma. Trwa to dwa lata. Roz­ma­wia z Zakli­ką. Usta­la­ją czas uciecz­ki. Cosel zno­wu zosta­je poj­ma­na. Helm przez rok pra­co­wał nad wygrze­ba­niem wąskie­go przej­ścia pod mura­mi. Gdy pra­wie uda­je im się uciec, ale służ­ka, któ­ra mar­twi się o panią, wcho­dzi do poko­ju i jej nie zasta­je. Pod­no­si alarm. Helm zosta­je unie­win­nio­ny, bo ma zna­jo­mo­ści na dwo­rze. Na zam­ku w Stol­pen poja­wia­ją się nowi dowód­cy. Cosel tęsk­ni za swo­imi dzieć­mi. Zakli­ka porzu­ca służ­bę w woj­sku i zamiesz­ku­je nie­da­le­ko Stolpen. 

XIII 

Rok 1727. Król August ma wyko­nać pró­by ostrza­łu zam­ku Stol­pen. Zakli­ka nie może uwie­rzyć, że król chce strze­lać w wie­żę, gdzie jest zamknię­ta Cosel. Hra­bi­na zacho­wu­je się dziw­nie. Mówi, że August nadal ją kocha. Stroi się dla nie­go, uśmie­cha do lustra, wycze­ku­je, bie­ga od okna do okna. Zakli­ka jest zała­ma­ny jej zacho­wa­niem. Arty­le­rzy­ści przy­stę­pu­ją do ostrza­łu. Cosel naj­pierw upa­da na zie­mię, potem ogar­nia ją wście­kłość. Bie­rze pisto­let i cze­ka. Pod wie­żę pod­jeż­dża August. Cosel pro­si go o litość. Póź­niej i strze­la do nie­go z pisto­le­tu. Tra­fia w kapelusz. 

XIV 

August odjeż­dża. Cosel wie, że jest stra­co­na. Póź­niej jesz­cze raz pró­bu­je uciecz­ki, ale zno­wu się nie uda­je. Zakli­ka wpa­da na pomysł, aby ucie­kła za dnia. Uda­je im się opu­ścić zamek. Dobie­ga­ją do koni, ale żoł­nie­rze ich doga­nia­ją. Zakli­ka zosta­je postrze­lo­ny pro­sto w czo­ło. Cosel wra­ca na wie­żę. W tym momen­cie ma 49 lat. 

[Retro­spek­cja] W 1697 August ude­rza się w nogę. Lekarz naka­zu­je mu się oszczę­dzać, ale on o tym nie myśli. I tak pod­czas zsia­da­nia z konia znów dozna­je kon­tu­zji się i po trzech dniach umie­ra. Kie­dy Anna się dowia­du­je o tym, rzu­ca się na zie­mię i płacze. 

Poja­wia się posła­niec, któ­ry oznaj­mia, że Anna jest wol­na. Ale ona nie ma już niko­go i nie ma do kogo pójść. 

XV

2 kwiet­nia 1765 roku w wie­ku 85 lat umie­ra Anna Cosel. Pogrzeb odby­wa się 5 kwietnia. 

Dzi­siaj nikt nie wie, gdzie znaj­du­je się jej grób. 

sym­bo­li­ka:

zamek — wię­zie­nie nie­win­nej kobie­ty, któ­ra wal­czy o swój honor; miej­sce samot­ne, odosobnione 

dwór kró­lew­ski — sie­dli­sko intryg

moty­wy literackie:

żądza, wła­dza, miłość, kobie­ta, kobie­ta, kochan­ka, żona, wład­ca, woj­na, król, kró­lo­wa, miłość, namięt­ność, zdra­da, zazdrość, zauro­cze­nie, romans, pięk­no, uro­da, ambi­cja, chci­wość, bogac­two, honor, intry­ga, spi­sek, zemsta, uciecz­ka, wię­zie­nie, samot­ność, alche­mia, misty­cyzm, zamek, pałac, mia­sto, klę­ska, upadek

kon­tek­sty:

lite­rac­ki:

Mak­bet, Lady Mak­bet – dąże­nie do wła­dzy (kil­ka dni spę­dzo­nych na dwo­rze zmie­nia Annę, budzi w niej dumę i chęć panowania) 

co jesz­cze się oma­wia przy tej lekturze? 

Por­tret hra­bi­ny Cosel, pierw­sza poło­wa XVIII wie­ku. Autor nie­zna­ny. Zbio­ry / Źró­dło: Wiki­me­dia Com­mons.

por­tret Augu­sta II Moc­ne­go autor­stwa Louisa de Silvestre.

Film „Hra­bi­na Cosel” (1968) – reż. Jerzy Ant­czak, w roli głów­nej Jadwi­ga Barań­ska (zdję­cia krę­co­no na Zam­ku Książ); powieść ma też swo­ją nie­miec­ką ekra­ni­za­cję (Sach­sens Glanz und Preu­ßens Glo­ria: Gräfin Cosel, 1987, reż. Hans-Joachim Kasprzik)

Mówiąc o Dreź­nie, nie spo­sób pomi­nąć Augu­sta II Moc­ne­go, kró­la Pol­ski w latach 1697 – 1706 i 1709 – 1733, któ­ry dążył do trwa­łe­go zwią­za­nia Pol­ski i Sak­so­nii. August, któ­ry dla zdo­by­cia pol­skiej koro­ny prze­szedł na kato­li­cyzm i naka­zał roz­po­czę­cie budo­wy pięk­nej, póź­no­ba­ro­ko­wej kate­dry, był ogrom­nym miło­śni­kiem sztu­ki. To za jego rzą­dów powsta­ły takie per­ły archi­tek­tu­ry jak Zwin­ger, Kościół Mariac­ki czy zamek w Pil­l­nitz. Zna­ny ze swo­je­go zami­ło­wa­nia do szla­chet­nej cera­mi­ki (już współ­cze­śni nazwa­li je mala­die de por­ce­la­ine, cho­ro­bą por­ce­la­no­wą), August II Moc­ny zgro­ma­dził naj­bo­gat­szy na świe­cie zbiór liczą­cy ponad 20 tysię­cy eks­po­na­tów. Zna­ko­mi­ta część kolek­cji mimo wojen i kata­kli­zmów prze­trwa­ła do dziś.

(https://​dni​me​diow​.org/​a​r​t​y​k​u​l​-​z​a​b​y​t​k​i​-​i​-​s​y​m​b​o​l​e​-​d​r​e​z​n​a​,​4​7​0​.​h​tml)