Gatunek literacki „Pana Tadeusza”

EPOS/EPOPEJA

• zaczerp­nię­ty z anty­ku, na wzór wiel­kich epo­sów: „Ilia­dy”, „Ene­idy”;

• licz­ba ksiąg w epo­sie dzie­li się przez sześć, w „Panu Tade­uszu” mamy dwa­na­ście ksiąg;

• zwy­kle hek­sa­metr dak­ty­licz­ny — w „Panu Tade­uszu” jest to trzy­na­sto­zgło­sko­wiec (13 sylab w wer­sie, ze śred­niów­ką po siód­mej syla­bie): „Litwo ojczy­zno moja, ty jesteś, jak zdro­wie; ile cię trze­ba cenić, ten tyl­ko się dowie, kto cię stracił” 

Wyją­tek: nie­ca­ły „Pan Tade­usz” został napi­sa­ny trzy­na­sto­zgło­skow­cem: we frag­men­tach zawie­ra­ją­cych spo­wiedź Jac­ka Sopli­cy, któ­ry umie­ra postrze­lo­ny w płu­ca — jest sie­dem sylab w wer­sie, cza­sa­mi mniej, wie­lo­krop­ki (gdy się umie­ra, to trud­no mówić trzy­na­sto­zgło­skow­cem), a w epi­lo­gu jest jede­na­ście sylab w wersie. 

• porów­na­nia home­ryc­kie — roz­bu­do­wa­ne porów­na­nia na mini­mum pięć wer­sów, któ­re odno­szą się do przyrody;

• inwo­ka­cja — roz­bu­do­wa­na apo­stro­fa, czy­li zwrot do adre­sa­ta. W inwo­ka­cjach poprze­dza­ją­cych zna­ne epo­sy adre­sa­tem jest Bóg, ojczy­zna albo muza, w “Panu Tade­uszu” mamy Litwę, i Mat­kę Boską (Jasno­gór­ską i Ostrobramską);

• nar­ra­tor obiek­tyw­ny i trzecioosobowy;

Wyją­tek: w „Panu Tade­uszu” wystę­pu­je też nar­ra­tor pierw­szo­oso­bo­wy, uczest­nik wyda­rzeń: „I ja tam z gość­mi byłem, miód i wino piłem, A com widział i sły­szał, w księ­gi umieściłem”.

• poemat hero­icz­ny, czy­li w nar­ra­cji o boha­te­rach wystę­pu­je patos (pod­nio­sły styl) – tu jest patos w mówie­niu o posta­ciach patrio­tów, ale nie brak też komi­zmu sytuacyjnego;

• muszą być sce­ny bata­li­stycz­ne (bitwa) – mamy tu bitwę szlach­ty z Moska­la­mi i zajazd;

• musi być uka­za­ne waż­ne wyda­rze­nia dla danej spo­łecz­no­ści — w „Panu Tade­uszu” obser­wu­je­my pro­ces odcho­dze­nia for­ma­cji szlach­ty sta­ro­pol­skiej i wpro­wa­dze­nie nowych zwy­cza­jów, ponie­waż „Pan Tade­usz” koń­czy się uwłasz­cze­niem chło­pów (upra­wia­ne przez nich zie­mie, któ­re nale­ża­ły do szlach­ty, prze­cho­dzą w ich ręce; znie­sio­no też obcią­że­nia feu­dal­ne), czy­li nad­cho­dzą nowe cza­sy bez niewolnictwa; 

• boha­ter zbio­ro­wy, czy­li szlachta; 

• retar­da­cje — mistrzo­stwo opi­sów, któ­re spo­wal­nia­ją bieg akcji — boha­te­ro­wie w pędzie wyda­rzeń zatrzy­mu­ją się i podzi­wia­ją przy­ro­dę, mamy opi­sy burzy;

• licz­ne epi­te­ty stałe;

• antro­po­mor­fi­za­cja i per­so­ni­fi­ka­cja przyrody.